Instytut Historii Sztuki <Posen> [Hrsg.]: Artium Quaestiones (14.2003)

280

WHITNEY DAYIS

gę na ich dawne i obecne wzajemne relacje. Po tym wstępnym przeglą-
dzie zaproponuję - z konieczności krótką, selektywną i osobistą - próbę
historiograficznego ujęcia tej problematyki w odniesieniu do historii sztu-
ki i pokrewnych dyscyplin humanistycznych1. Całość zakończy przykłado-
wa analiza.

PRZEGLĄD KONTEKSTU INTELEKTUALNEGO, 1750-1996
Przez „homoseksualizm” rozumiem euroamerykańską tradycję świa-
domego - jeśli nawet pośredniego - podkreślania osobistej i estetycznej
wagi homoerotyzmu oraz homoerotycznych znaczeń dzieł sztuki lub in-
nych form kulturowych na przestrzeni dziejów. Homoseksualizm w swo-
jej nowoczesnej formie wyłonił się w połowie XVIII wieku głównie pod
postacią Winckelmannowskiej idei angeborenlich, wrodzonej natury ho-
moerotycznej wrażliwości estetycznej (jako odrębnej od zainteresowań so-
domicznych i pederastycznych) (zob. Davis 1996a). W końcu XIX wieku
homoseksualizm osiągnął zaawansowane stadium rozwoju i został częś-
ciowo zinstytucjonalizowany w określonych ruchach artystycznych i szko-
łach krytycznych. Nie tylko uczeni tworzyli historię i teorię homoseksu-
alistyczną (rzadko stanowiła ona zresztą jawny temat ich badań).
Uprawiali ją również różnego rodzaju nieprofesjonaliści - eseiści, kole-
kcjonerzy, amatorzy i laicy, tworzący rozproszoną wspólnotę miłośników
literatury i sztuki.
Homoseksualizm był praktyką kulturową oraz - w pewnym stopniu -
erotyczną i polityczną. Częściowo właśnie dzięki niemu wielu mężczyzn
i wiele kobiet z klasy średniej, żyjących w państwach narodowych Europy
i Ameryki oraz w koloniach, zdobyło kompleksową samoświadomość -
znalazło sens swojej osobistej i społecznej sytuacji, sprecyzowało swoje
zainteresowania estetyczne i kreatywność, a także określiło swój status
polityczno-prawny i swoją odpowiedzialność - jako bycie kimś, kogo obec-
nie nazywamy „homoseksualistą”. Początkowo, aż do wczesnych lat sie-
demdziesiątych XIX wieku, teoria homoseksualistyczna nie posiadała
wypracowanej dyskursywnej idei „homoseksualności” jako takiej. Wyłoni-
ła się ona w sposób niejako naturalny w procesie przypominania i od-
krywania w przeszłości oraz w świecie imaginacji możliwości homoero-
tycznych, w którym to procesie dzieła sztuki i literatury były często
najważniejszym dowodem; a także w relacji do współczesnych badań praw-
nych, psychiatryczno-medycznych, antropologicznych i literackich. (Na
temat punktu zwrotnego zob. zwłaszcza Herzer 1985, Kennedy 1988).
1 Podstawowa bibliografia zob. Bullough i in. 1976; Herzer 1982; Dynes 1987, ed. 1990;
Simons 1988; Langer ed. 1993; oraz Saslow i GLC ed. 1994.