Instytut Historii Sztuki <Posen> [Hrsg.]: Artium Quaestiones (14.2003)

„HOMOSEKSUALIZM”, STUDIA GEJOWSKO-LESBIJSKIE I TEORIA QUEER W HISTORII SZTUKI

301

queer opisują subiektywną i intersubiektywną pozycyjność i perspektywę
oraz rodzące się w nich i przez nie legitymizowane praktyki społeczne
i formy kulturowe, w różnych przestrzeniach społecznych i okresach hi-
storycznych. Teoria queer może zatem opisywać heteroseksualne formy
życia w kategoriach różnicy wobec homoseksualnych pozycji i potencjal-
ności. Tutaj czerpie ona często z neofreudowskich idei o formowaniu nie-
stabilnej - jeśli nawet społecznie normatywnej - heteroseksualnej geni-
talnej męskości w związku z jej próbami zapomnienia, zrewidowania
i przywrócenia innych możliwości przyjemności erotycznej i rodzajowej
{gender) tożsamości. Dla Freuda wyłanianie się normatywnej heterosek-
sualnej męskości jest zarówno „przezwyciężeniem” pożądanych homo-
seksualnych pozycyjności, jak też „zafiksowaniem” na - neurotycznym
ąuasi-fetyszyzmie - zagrażającej kobiecości (zob. np. Silverman 1992)12.
Możemy zatem sformułować konkluzję, że definiujące się w ten sposób
wzajemnie formacje podmiotowości nie dają się uchwycić w kategoriach
pojedynczej lub stabilnej (ściślej, nierekursywnej i niemodulowanej) se-
ksualności. Nie należy zatem dążyć do identyfikowania „homoseksualno-
ści” lub „heteroseksualności”, ale - po prostu obserwować zmieniające się
w sposób ciągły psychiczne i społeczne modulacje tego, co osobliwe (queer-
ness). Jeden ze sposobów radzenia sobie z analityczną złożonością zawar-
tą w tym podejściu polega na rozszerzeniu „gramatycznego” modelu ro-
dzaju {gender) (tj. modulacji zarówno form, jak i aktów mowy) (szerzej
zob. Davis 1996b). Terminologia blisko związana z tym ujęciem akcentu-
je „performatywny” (lub to, co można określić jako pragmatyczny) wy-
miar seksualności (szerzej zob. Butler 1990).
Teoria queer uznaje zatem osobliwość - specyfikę, odrębność i orygi-
nalność - każdej orientacji seksualnej i pozycji podmiotowej w stosunku
do każdej innej oraz twierdzi, że żadna z nich nie może być ogólnym mo-
delem dla wszystkich orientacji i podmiotowości. Ze względów zarówno
metodologicznych, jak i politycznych, teoria queer musi obstawać przy
tym, że żadna z pozycji, które zachodzą na siebie, lecz są osobliwie {que-
erly) usytuowane, nie powinna być uprzywilejowana. Żadna nie może być
traktowana a priori ani jako najbardziej, ani jako najmniej osobliwa w
dziejach społecznej samorealizacji osób - nawet wtedy, gdy każda z nich
prawdopodobnie wymaga (i często broniła) swojej osobliwej rzeczywisto-

12 Por. Davis 1995a, s. 221-225 na temat adlerowskich źródeł tego podejścia do „kom-
pleksu niższości narządu”, całkiem popularnego dzisiaj w piśmiennictwie z historii kultury
i historii sztuki, w którym łączy się idee freudowskie, feministyczne i adlerowskie (typowy
przykład: zob. Bryson 1994). W niektórych pracach z teorii queer akcentowano struktural-
ną rolę i socjopsychiczną dynamikę „homofobii” - psychologicznie zinternalizowaną, spo-
łeczną barierę dla realizacji niereprodukcyjnych i specyficznie homoerotycznych orientacji
seksualnych (np. Butters, Clum i Moon ed. 1989, Sedgwick 1990).