80

MARTA SMOLIŃSKA-BYCZUK

głębnych analiz w literaturze historyczno-artystycznej. Adam Radajew-
ski, Jadwiga Puciata-Pawłowska, Helena Blum i Anna Zeńczak49 wspo-
minają o istnieniu Uwag..., zgodnie kładąc nacisk na zbieżności przemy-
śleń Mehoffera z poglądami Maurice’a Denisa, opublikowanymi w 1890
roku na łamach „Art et Critique”. Konstatacje te, nie poparte dogłębnym
badaniem tekstu, wymagają weryfikacji, uprawomocnienia bądź obale-
nia, dokonywanych na podstawie analizy samej rozprawy i teoretycznego
tła epoki, w której powstała.
Część wstępna Mehofferowego tekstu traktuje o niezmienności natu-
ry na przestrzeni wieków, a także podkreśla znaczenie klimatu epoki
oraz ducha kraju i narodu jako czynników kształtujących rozmaite obli-
cza twórczości artystycznej. Zasadnicze trzy partie rozprawy dotyczą
odpowiednio natury, sztuki i kwestii relacji: obraz - publiczność.
Wstęp zamyka konkluzja o jedności natury - „źródła wszelkiej myśli,
niewyczerpanego nigdy i żywiącego. Sztuka w niem się poczęła i w niem
żyje”50. Następny fragment Mehoffer poświęca naturze samej i wrażeniu,
jakie może ona wywrzeć na artyście.
Na naturę, tak, jak ją malarz pojmuje, składają się następujące czynniki: świa-
tło i barwy, linie i natura przedmiotów. Z tego stanowiska wychodząc, wszystko
dla nas ma znaczenie równe: człowiek jest tak samo punktem zaczepienia dla
światła, jak drzewo lub sprzęt jakikolwiek51.
Te czysto malarskie motywy oddziałują na duszę twórcy w połącze-
niu z czynnikami psychologicznymi i nastrojem, aby wspólnie dać impuls
do transponowania oglądanego widoku na płótno. Zasadniczą własnością
natury jest także jej nieuchwytność, skłaniająca artystów wszystkich
wieków i rozmaitych narodowości do poszukiwania sposobu jej okiełzna-
nia i adekwatnego przedstawienia w malarskiej kompozycji. Mehoffer
odrzuca sumienne naśladownictwo, proponując przetwarzanie przyrody
zgodne z własnym talentem i indywidualnością. W celu przygotowania
czytelnika do zrozumienia pojęcia stylu w sztuce, autor tekstu wprowa-
dza pojęcie stylu w naturze, objawiające się w strojach, fryzurach i wyra-
finowanych fizjonomiach: „Natura pulsuje żywo, a wrażenie tym silniej-
sze, że ustylizowana i ucywilizowana. Sztuka jest w grze”52.

49 Anna Zeńczak podkreśla także kwestię inspiracji postawą Paula Gauguina, podno-
szącego problem pokrewieństwa malarstwa i muzyki. A. Zeńczak, Józef Mehoffer - tra-
dycja i nowa sztuka, (w.) Józef Mehoffer. Opus Magnum, op. cit., s. 18 oraz eadem, Józefa
Mehoffera batalia o nową sztukę, (w:) Stulecie Towarzystwa Artystów Polskich „Sztuka”,
red. A. Baranowa, Kraków 2001, s. 105-108.
50 J. Mehoffer, Uwagi..., op. cit., s. 4.
51 Ibidem.
52 Ibidem, s. 8.