DOI Heft:
Rozprawy
DOI Artikel:Piotrowski, Kazimierz: Antyunizm Leona Chwistka: o defensywnej fazie awangardy lat trzydziestych
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.28199#0151
ANTYUNIZM LEONA CHWISTKA
149
Zasadniczym błędem teorii sztuki pisanych przez filozofów jest poszukiwanie
tego, co nazywają istotą sztuki. Otóż taki punkt wyjścia, skutkiem swego meta-
fizycznego charakteru, wyklucza a priori ścisłe postawienie zagadnienia, zosta-
wiając autorowi najzupełniejszą swobodę postępowania. W rezultacie uzyskuje-
my w ten sposób szereg sprzecznych z sobą poglądów, prowadzących rychło
do wniosku, że obiektywna teoria sztuki okazuje się w praktyce niemożliwą.
W szczególności metafizyczne teorie sztuki zawodzą najzupełniej, ile razy chodzi
o wytłumaczenie zjawisk sztuki, tworzącej się w danym momencie, o ile sztuka
ta nie jest naśladowaniem tego, co było dotychczas (...). Dzisiaj — odwoływanie
się do istoty sztuki jest przeżytkiem na równi z autorytetem tego lub innego ar-
tysty. Chodzi tylko o sformułowanie założeń takich, które mogłyby być kontro-
lowane na przykładach (...). Podobnie jak we wszystkich rodzajach twórczości,
powstają i w sztuce dziedziny ciemne (w sztuce niewątpliwie bardziej rozległe
niż np. w matematyce) - wobec których każdy system okaże się bezsilnym21.
Te poglądy Chwistek rozwinął w tekście Zagadnienie metody w este-
tyce w 1933 roku:
Profesor Sobeski dzieli metody estetyki (empirycznej) na dwa zasadnicze gatun-
ki: metodę subiektywną i obiektywną. Pierwsza grupa obejmuje metody psy-
chologiczne i normatywno-krytyczne, druga metodę analityczną i genetyczną.
Wszystkie te metody starają się znaleźć odpowiedź na pytanie: „co to jest sztu-
ka?” - a żadna z nich rezultatu tego nie osiąga. Jest z tym tak, jak gdyby ktoś
zamiast konstruować systemy liczb starał się analizować pojęcie liczby. Pytania
takie są wprawdzie uświęcone tradycją, ale nie posiadają sensu22.
Należy zatem wykluczyć z teorii sztuki pytania o istotę sztuki.
Dzieje myśli o sztuce wykazują, że nie udało się dotychczas zdefiniować
sztuki w oparciu o definicję klasyczną. Jakkolwiek teoretycy potrafili
podać rodzaj najbliższy, to jednak proponowane przez nich różnice ga-
tunkowe okazywały się ledwie kryteriami negatywnymi. Pozwalały one
powiedzieć raczej, czym sztuka nie jest, niż czym jest. Definicje te, two-
rzone w danym momencie historycznym, zazwyczaj nie uwzględniają
sztuki najnowszej, przez co są szkodliwe, gdyż tłumią jej dalszy rozwój.
Jedynym wyjściem z tych trudności nie jest subiektywizm w teorii sztu-
ki, lecz pogodzenie się z obiektywnym faktem istnienia systematycznej
wieloznaczności pojęcia sztuki i niedookreśloności jej sensu. Należy za-
akceptować fakt, że chociaż potrafimy tworzyć i przezywać dzieła, to
jednak nasza wiedza o sztuce może być tylko częściowa. Artysta tworzy
21 L. Chwistek, Nowa poezja polska (I. Uwagi metodologiczne), „Nowa Sztuka” luty
1922, s. 11-13.
22 Idem, Zagadnienie metody w estetyce, (w:) Zagadnienia kultury duchowej w Pol-
sce, Warszawa 1933, s. 234; (przedruk w.) Pisma filozoficzne i logiczne, op. cit., t. I, s. 249-
277.
149
Zasadniczym błędem teorii sztuki pisanych przez filozofów jest poszukiwanie
tego, co nazywają istotą sztuki. Otóż taki punkt wyjścia, skutkiem swego meta-
fizycznego charakteru, wyklucza a priori ścisłe postawienie zagadnienia, zosta-
wiając autorowi najzupełniejszą swobodę postępowania. W rezultacie uzyskuje-
my w ten sposób szereg sprzecznych z sobą poglądów, prowadzących rychło
do wniosku, że obiektywna teoria sztuki okazuje się w praktyce niemożliwą.
W szczególności metafizyczne teorie sztuki zawodzą najzupełniej, ile razy chodzi
o wytłumaczenie zjawisk sztuki, tworzącej się w danym momencie, o ile sztuka
ta nie jest naśladowaniem tego, co było dotychczas (...). Dzisiaj — odwoływanie
się do istoty sztuki jest przeżytkiem na równi z autorytetem tego lub innego ar-
tysty. Chodzi tylko o sformułowanie założeń takich, które mogłyby być kontro-
lowane na przykładach (...). Podobnie jak we wszystkich rodzajach twórczości,
powstają i w sztuce dziedziny ciemne (w sztuce niewątpliwie bardziej rozległe
niż np. w matematyce) - wobec których każdy system okaże się bezsilnym21.
Te poglądy Chwistek rozwinął w tekście Zagadnienie metody w este-
tyce w 1933 roku:
Profesor Sobeski dzieli metody estetyki (empirycznej) na dwa zasadnicze gatun-
ki: metodę subiektywną i obiektywną. Pierwsza grupa obejmuje metody psy-
chologiczne i normatywno-krytyczne, druga metodę analityczną i genetyczną.
Wszystkie te metody starają się znaleźć odpowiedź na pytanie: „co to jest sztu-
ka?” - a żadna z nich rezultatu tego nie osiąga. Jest z tym tak, jak gdyby ktoś
zamiast konstruować systemy liczb starał się analizować pojęcie liczby. Pytania
takie są wprawdzie uświęcone tradycją, ale nie posiadają sensu22.
Należy zatem wykluczyć z teorii sztuki pytania o istotę sztuki.
Dzieje myśli o sztuce wykazują, że nie udało się dotychczas zdefiniować
sztuki w oparciu o definicję klasyczną. Jakkolwiek teoretycy potrafili
podać rodzaj najbliższy, to jednak proponowane przez nich różnice ga-
tunkowe okazywały się ledwie kryteriami negatywnymi. Pozwalały one
powiedzieć raczej, czym sztuka nie jest, niż czym jest. Definicje te, two-
rzone w danym momencie historycznym, zazwyczaj nie uwzględniają
sztuki najnowszej, przez co są szkodliwe, gdyż tłumią jej dalszy rozwój.
Jedynym wyjściem z tych trudności nie jest subiektywizm w teorii sztu-
ki, lecz pogodzenie się z obiektywnym faktem istnienia systematycznej
wieloznaczności pojęcia sztuki i niedookreśloności jej sensu. Należy za-
akceptować fakt, że chociaż potrafimy tworzyć i przezywać dzieła, to
jednak nasza wiedza o sztuce może być tylko częściowa. Artysta tworzy
21 L. Chwistek, Nowa poezja polska (I. Uwagi metodologiczne), „Nowa Sztuka” luty
1922, s. 11-13.
22 Idem, Zagadnienie metody w estetyce, (w:) Zagadnienia kultury duchowej w Pol-
sce, Warszawa 1933, s. 234; (przedruk w.) Pisma filozoficzne i logiczne, op. cit., t. I, s. 249-
277.