DOI Heft:
Rozprawy
DOI Artikel:Mencfel, Michał: Sztuka i melancholia: o problemie pamięci w twórczości Anselma Kiefera
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.28199#0198
196
MICHAŁ MENCFEL
filozofa chrześcijańskiego Pseudo-Dionizego Aeropagi ty. To z jego trakta-
tu pod tytułem Hierarchia niebiańska zaczerpnął Kiefer tytuł swej pra-
cy, schemat ponadziemskiego porządku, wreszcie nazwy, jakimi opisane
są kolejne kręgi aniołów. Niebiańska hierarchia Dionizego składa się z
dziewięciu chórów podzielonych na trzy zastępy, stopniowo coraz bar-
dziej oddalone od Boga, doskonałej jedni i początku wszelkiego bytu. Na
obrazie Kiefera przedstawionych zostało jedynie sześć najbliższych Bo-
skiemu centrum kręgów aniołów (Serafiny, Cherubiny, Trony, Panowa-
nia, Moce, Władze17). Przedstawione są one za pomocą delikatnych
współśrodkowych kręgów, po których „wirują” aniołowie w postaci zna-
nych z wcześniejszych prac — choćby z należącej do cyklu Himmel-Erde
(1968-1997) fotografii Die Ungeborenen, (Nienarodzeni), olejnego obrazu
Die Himmelsleiter, (Niebiańska drabina) (1990) czy księgi Merkawa
(1996) - płóciennych sukienek. Kompozycja obrazu jest niezwykle dyna-
miczna. Nieco w górę od centrum pola obrazowego przedstawiony został
jakby ślad po takiej sukience, jej cień czy odbicie, na którym narysowany
został schemat drzewa sefirot. Zgodnie z przekonywającą interpretacją
Catheriny Strasser, powołującą się na tekst dwunastowiecznego kabali-
sty hiszpańskiego Mojżesza z Leon, jest to przedstawienie ostatniej sefi-
ry, Szechiny, mistycznego ciała Izraela18. Anselm Kiefer dokonuje zatem
swego rodzaju syntezy myśli chrześcijańskiej i kabalistycznej, między
którymi zachodzi jednak w tym przypadku silna zbieżność: podstawową
kategorią w teorii Dionizego jest, podobnie jak w kabale Luriańskiej,
emanacja przedstawiana w formie światła, które pochodzi i wraca do
Boga19. Świat Aeropagity to jednak rzeczywistość doskonale harmonijna,
idealny ład, w którym wszelkie rzeczy znajdują się na przeznaczonym
dla nich miejscu. Rozumując kategoriami Lurii, jest to świat naprawio-
ny, po akcie tikkun. W ten sposób obraz Kiefera rzeczywiście zamyka
cykl, dopełnia go. Jednak lad w obrazie Kiefera jest iluzoryczny, burzy go
cień Szechiny, jakby zagubionej, nie podporządkowanej żadnemu kręgo-
wi, wyłamującej się z doskonałej struktury anielskich kręgów. Cień Sze-
chiny, więc tragedii Izraela, pada na wydawałoby się harmonijną kon-
strukcję świata.
Artysta stworzył wielką opowieść, mit katastrofy i potrzeby odku-
pienia. Pierwsze pięć z omawianych obrazów sugerują, że mamy do czy-
17 Zob.: Pseudo-Dionizy Aeropagita, Pisma teologiczne II. Hierarchia niebiańska,
hierarchia kościelna, Kraków 1999, s. 71-82.
18 Zob.: C. Strasser, Chevirat ha-kelim, (w:) A. Kiefer, Chevirat ha-kelim, Paris
2000 (katalog wystawy), s. 73-74.
19 ,A jednak każda emanacja świetlistej jasności, spływająca na nas w darze dobroci,
z poruszenia Ojca, wznosi się zarazem w swojej jednoczącej mocy na powrót w górę
i zwraca do jedności i boskotwórczej niezlożoności Ojca, skupiającego w sobie wszystko”,
Pseudo-Dionizy Aeropagita, op. cit., s. 45.
MICHAŁ MENCFEL
filozofa chrześcijańskiego Pseudo-Dionizego Aeropagi ty. To z jego trakta-
tu pod tytułem Hierarchia niebiańska zaczerpnął Kiefer tytuł swej pra-
cy, schemat ponadziemskiego porządku, wreszcie nazwy, jakimi opisane
są kolejne kręgi aniołów. Niebiańska hierarchia Dionizego składa się z
dziewięciu chórów podzielonych na trzy zastępy, stopniowo coraz bar-
dziej oddalone od Boga, doskonałej jedni i początku wszelkiego bytu. Na
obrazie Kiefera przedstawionych zostało jedynie sześć najbliższych Bo-
skiemu centrum kręgów aniołów (Serafiny, Cherubiny, Trony, Panowa-
nia, Moce, Władze17). Przedstawione są one za pomocą delikatnych
współśrodkowych kręgów, po których „wirują” aniołowie w postaci zna-
nych z wcześniejszych prac — choćby z należącej do cyklu Himmel-Erde
(1968-1997) fotografii Die Ungeborenen, (Nienarodzeni), olejnego obrazu
Die Himmelsleiter, (Niebiańska drabina) (1990) czy księgi Merkawa
(1996) - płóciennych sukienek. Kompozycja obrazu jest niezwykle dyna-
miczna. Nieco w górę od centrum pola obrazowego przedstawiony został
jakby ślad po takiej sukience, jej cień czy odbicie, na którym narysowany
został schemat drzewa sefirot. Zgodnie z przekonywającą interpretacją
Catheriny Strasser, powołującą się na tekst dwunastowiecznego kabali-
sty hiszpańskiego Mojżesza z Leon, jest to przedstawienie ostatniej sefi-
ry, Szechiny, mistycznego ciała Izraela18. Anselm Kiefer dokonuje zatem
swego rodzaju syntezy myśli chrześcijańskiej i kabalistycznej, między
którymi zachodzi jednak w tym przypadku silna zbieżność: podstawową
kategorią w teorii Dionizego jest, podobnie jak w kabale Luriańskiej,
emanacja przedstawiana w formie światła, które pochodzi i wraca do
Boga19. Świat Aeropagity to jednak rzeczywistość doskonale harmonijna,
idealny ład, w którym wszelkie rzeczy znajdują się na przeznaczonym
dla nich miejscu. Rozumując kategoriami Lurii, jest to świat naprawio-
ny, po akcie tikkun. W ten sposób obraz Kiefera rzeczywiście zamyka
cykl, dopełnia go. Jednak lad w obrazie Kiefera jest iluzoryczny, burzy go
cień Szechiny, jakby zagubionej, nie podporządkowanej żadnemu kręgo-
wi, wyłamującej się z doskonałej struktury anielskich kręgów. Cień Sze-
chiny, więc tragedii Izraela, pada na wydawałoby się harmonijną kon-
strukcję świata.
Artysta stworzył wielką opowieść, mit katastrofy i potrzeby odku-
pienia. Pierwsze pięć z omawianych obrazów sugerują, że mamy do czy-
17 Zob.: Pseudo-Dionizy Aeropagita, Pisma teologiczne II. Hierarchia niebiańska,
hierarchia kościelna, Kraków 1999, s. 71-82.
18 Zob.: C. Strasser, Chevirat ha-kelim, (w:) A. Kiefer, Chevirat ha-kelim, Paris
2000 (katalog wystawy), s. 73-74.
19 ,A jednak każda emanacja świetlistej jasności, spływająca na nas w darze dobroci,
z poruszenia Ojca, wznosi się zarazem w swojej jednoczącej mocy na powrót w górę
i zwraca do jedności i boskotwórczej niezlożoności Ojca, skupiającego w sobie wszystko”,
Pseudo-Dionizy Aeropagita, op. cit., s. 45.