DOI Heft:
Rozprawy
DOI Artikel:Mencfel, Michał: Sztuka i melancholia: o problemie pamięci w twórczości Anselma Kiefera
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.28199#0202
200
MICHAŁ MENCFEL
czywistości. Gdy Freud pisał o relacjach zachodzących między żałobą
a melancholią, dowodził, że żałoba to stan przejściowy, po którym odzy-
skuje się spokój i równowagę; melancholia zaś ma charakter permanent-
nego urazu odczuwanego po utracie kogoś lub czegoś. Prace Anseima
Kiefera są świadectwem melancholijnej postawy artysty: jego pamięć
o Holocauście cechuje ciągła, naznaczona smutkiem niezgoda na zapo-
mnienie śmierci setek tysięcy jago ofiar, wyklucza ona możliwość powro-
tu do równowagi, do normalności. Jak można zapomnieć, gdy ziemia,
niebo i własna świadomość pełna jest znaków i motywów przypominają-
cych o tragedii: cień dramatu Żydów, Holocaustu, spowija świadomość
wzbraniając jej przezwyciężenie przeszłości.
Od połowy lat 80., gdy tematyka żydowska - starotestamentowa, ka-
balistyczna - staje się jednym z dominujących motywów twórczości Kie-
fera, artysta powraca wielokrotnie do innego jeszcze przedstawienia:
mianowicie torów kolejowych. Niezależnie czy jest to przedstawienie
fotograficzne, czy malarskie, torowiska wyglądają zawsze niemal tak
samo: są zniszczone, często pozbawione szyn, ukazane w perspektywie
centralnej biegną w nieokreśloną dal. W jednym z wywiadów Kiefer,
który zwykle bardzo enigmatycznie i niechętnie wypowiada się na temat
swoich prac, precyzyjnie określił, czego przedstawienie torów kolejowych
dotyczy. W roku 1990 mówił: „Gdziekolwiek widzimy tory kolejowe, my-
ślimy o Auschwitz. To będzie trwać jeszcze bardzo długo”24. Jednak i bez
tego oświadczenia, skojarzenia z transportami więźniów do obozów kon-
centracyjnych są nieuchronne, wystarczy uważny ogląd obrazów, choćby
Eisen-Steig z 1986 roku.
Dużych rozmiarów płótno (220 x 380 cm) przedstawia wiejski pejzaż
z typowo dla krajobrazów Kiefera wysoko umieszczoną linią horyzontu.
Widz nie rozpoznaje jednak żadnych jego szczegółów; grubo, szerokimi
pociągnięciami pędzla nakładana farba daje efekt kompozycji nieomal
abstrakcyjnej. Jedyny motyw, jaki ukazany jest wyraźnie, to usytuowane
na osi pola obrazowego tory kolejowe, początkowo biegnące prosto, na-
stępnie rozwidlające się, by jednak skręcić ostatecznie w tą samą stronę
i zniknąć na horyzoncie. Warstwa farby jest tu tak gruba, że szyny
i podkłady kolejowe dają efekt bardzo haptyczny, reliefowy. W dolnej
części pola obrazowego, dokładnie w miejscu gdzie biegną szyny, artysta
nałożył na płótno wykonane z metalu prymitywne buty, jakby rodzaj
sandałów: zniszczone podeszwy w jednym miejscu opasane ołowianym
drutem. Wszystko w obrazie sprawia wrażenie dewastacji, wymarcia,
przywodząc na myśl jedno wydarzenie: transporty więźniów do obozów
24 Cyt. za: P. Jordan, Out of the ashes. Exhibition of Anselm Kiefer’s works of art,
„Commonweal”, February 12, 1999.
MICHAŁ MENCFEL
czywistości. Gdy Freud pisał o relacjach zachodzących między żałobą
a melancholią, dowodził, że żałoba to stan przejściowy, po którym odzy-
skuje się spokój i równowagę; melancholia zaś ma charakter permanent-
nego urazu odczuwanego po utracie kogoś lub czegoś. Prace Anseima
Kiefera są świadectwem melancholijnej postawy artysty: jego pamięć
o Holocauście cechuje ciągła, naznaczona smutkiem niezgoda na zapo-
mnienie śmierci setek tysięcy jago ofiar, wyklucza ona możliwość powro-
tu do równowagi, do normalności. Jak można zapomnieć, gdy ziemia,
niebo i własna świadomość pełna jest znaków i motywów przypominają-
cych o tragedii: cień dramatu Żydów, Holocaustu, spowija świadomość
wzbraniając jej przezwyciężenie przeszłości.
Od połowy lat 80., gdy tematyka żydowska - starotestamentowa, ka-
balistyczna - staje się jednym z dominujących motywów twórczości Kie-
fera, artysta powraca wielokrotnie do innego jeszcze przedstawienia:
mianowicie torów kolejowych. Niezależnie czy jest to przedstawienie
fotograficzne, czy malarskie, torowiska wyglądają zawsze niemal tak
samo: są zniszczone, często pozbawione szyn, ukazane w perspektywie
centralnej biegną w nieokreśloną dal. W jednym z wywiadów Kiefer,
który zwykle bardzo enigmatycznie i niechętnie wypowiada się na temat
swoich prac, precyzyjnie określił, czego przedstawienie torów kolejowych
dotyczy. W roku 1990 mówił: „Gdziekolwiek widzimy tory kolejowe, my-
ślimy o Auschwitz. To będzie trwać jeszcze bardzo długo”24. Jednak i bez
tego oświadczenia, skojarzenia z transportami więźniów do obozów kon-
centracyjnych są nieuchronne, wystarczy uważny ogląd obrazów, choćby
Eisen-Steig z 1986 roku.
Dużych rozmiarów płótno (220 x 380 cm) przedstawia wiejski pejzaż
z typowo dla krajobrazów Kiefera wysoko umieszczoną linią horyzontu.
Widz nie rozpoznaje jednak żadnych jego szczegółów; grubo, szerokimi
pociągnięciami pędzla nakładana farba daje efekt kompozycji nieomal
abstrakcyjnej. Jedyny motyw, jaki ukazany jest wyraźnie, to usytuowane
na osi pola obrazowego tory kolejowe, początkowo biegnące prosto, na-
stępnie rozwidlające się, by jednak skręcić ostatecznie w tą samą stronę
i zniknąć na horyzoncie. Warstwa farby jest tu tak gruba, że szyny
i podkłady kolejowe dają efekt bardzo haptyczny, reliefowy. W dolnej
części pola obrazowego, dokładnie w miejscu gdzie biegną szyny, artysta
nałożył na płótno wykonane z metalu prymitywne buty, jakby rodzaj
sandałów: zniszczone podeszwy w jednym miejscu opasane ołowianym
drutem. Wszystko w obrazie sprawia wrażenie dewastacji, wymarcia,
przywodząc na myśl jedno wydarzenie: transporty więźniów do obozów
24 Cyt. za: P. Jordan, Out of the ashes. Exhibition of Anselm Kiefer’s works of art,
„Commonweal”, February 12, 1999.