DOI Heft:
Rozprawy
DOI Artikel:Mencfel, Michał: Sztuka i melancholia: o problemie pamięci w twórczości Anselma Kiefera
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.28199#0206
204
MICHAŁ MENCFEL
sień do mistyki, przede wszystkim żydowskiej, ale również chrześcijań-
skiej. A jednak świadomość historyczna artysty w dalszym ciągu w
ogromnym stopniu wpływała na kształt dzieł. Snując w swych pracach
rozważania ogólne, dotyczące np. problemu dobra i zła, Kiefer nieustan-
nie odwołuje się do konkretnej rzeczywistości historycznej, przede
wszystkim do nazizmu, zbrodni Holocaustu i ich obecności w świadomo-
ści współczesnych. W późniejszych dziełach zanikł ów element prowoka-
cji, charakterystyczny dla dzieł wcześniejszych, są mniej wyzywające,
a zarazem bardziej enigmatyczne, zmuszają do kontemplacji i refleksji.
Mimo wszystkich różnic, wskazać można szereg elementów, które
obecne są w twórczości Anseima Kiefera od początku po prace najnow-
sze. Dotyczy to zarówno rozwiązań formalnych, jak i ogólnej koncepcji
dzieła sztuki, jego wymowy i roli, jaką ma do spełnienia. Charaktery-
styczne cechy języka artystycznego to: łączenie różnych technik i mate-
riałów, bardzo często duży format prac, współistnienie obrazu i tekstu,
odwołania do innych dzieł sztuki i literatury, obok zabiegów nowator-
skich wykorzystywanie tradycyjnych rozwiązań artystycznych, np. per-
spektywy centralnej. Wskazać można jednak również głębszą jedność
prac niemieckiego artysty: są one świadectwem pamięci melancholijnej.
Gdy Lisa Saltzman pisała o Kieferze, użyła trafnej metafory, stwier-
dziła, że artysta urodził się pod znakami Saturna i Lilith27. Saturn jest
tu symbolem melancholii i pamięci melancholijnej, Lilith - symbolem
tragedii. Pamięć o tragedii to istota twórczości Anseima Kiefera.
ART AND MELANCHOLY.
ON THE PROBLEM OF MEMORY IN ANSELM KIEFER’S ART
Summary
The present paper focuses on the works of Anselm Kiefer made after 1985, and
particularly on the question of memory which, in my opinion, is crucial for the whole
oeuvre of the artist. Drawing on the studies analyzing the attitude of the so-called
second postwar generation, of which Kiefer is a member, to the Nazi crimes, I want
to find out, being aware of the danger of generalization, how the atrocities of World
War II are still present in the minds of this generation and how today’s Germans
approach the dramatic past of their country, in particular the Jewish Holocaust.
I define their memory of the Holocaust in a Freudian manner as melancholy. In his
paper of 1917 called “Mourning and Melancholia,” Freud considers both of these
states of mind. Both are defined by him as reactions to the loss of a loved person or
27 L. Saltzman, op. cit., s. 93
MICHAŁ MENCFEL
sień do mistyki, przede wszystkim żydowskiej, ale również chrześcijań-
skiej. A jednak świadomość historyczna artysty w dalszym ciągu w
ogromnym stopniu wpływała na kształt dzieł. Snując w swych pracach
rozważania ogólne, dotyczące np. problemu dobra i zła, Kiefer nieustan-
nie odwołuje się do konkretnej rzeczywistości historycznej, przede
wszystkim do nazizmu, zbrodni Holocaustu i ich obecności w świadomo-
ści współczesnych. W późniejszych dziełach zanikł ów element prowoka-
cji, charakterystyczny dla dzieł wcześniejszych, są mniej wyzywające,
a zarazem bardziej enigmatyczne, zmuszają do kontemplacji i refleksji.
Mimo wszystkich różnic, wskazać można szereg elementów, które
obecne są w twórczości Anseima Kiefera od początku po prace najnow-
sze. Dotyczy to zarówno rozwiązań formalnych, jak i ogólnej koncepcji
dzieła sztuki, jego wymowy i roli, jaką ma do spełnienia. Charaktery-
styczne cechy języka artystycznego to: łączenie różnych technik i mate-
riałów, bardzo często duży format prac, współistnienie obrazu i tekstu,
odwołania do innych dzieł sztuki i literatury, obok zabiegów nowator-
skich wykorzystywanie tradycyjnych rozwiązań artystycznych, np. per-
spektywy centralnej. Wskazać można jednak również głębszą jedność
prac niemieckiego artysty: są one świadectwem pamięci melancholijnej.
Gdy Lisa Saltzman pisała o Kieferze, użyła trafnej metafory, stwier-
dziła, że artysta urodził się pod znakami Saturna i Lilith27. Saturn jest
tu symbolem melancholii i pamięci melancholijnej, Lilith - symbolem
tragedii. Pamięć o tragedii to istota twórczości Anseima Kiefera.
ART AND MELANCHOLY.
ON THE PROBLEM OF MEMORY IN ANSELM KIEFER’S ART
Summary
The present paper focuses on the works of Anselm Kiefer made after 1985, and
particularly on the question of memory which, in my opinion, is crucial for the whole
oeuvre of the artist. Drawing on the studies analyzing the attitude of the so-called
second postwar generation, of which Kiefer is a member, to the Nazi crimes, I want
to find out, being aware of the danger of generalization, how the atrocities of World
War II are still present in the minds of this generation and how today’s Germans
approach the dramatic past of their country, in particular the Jewish Holocaust.
I define their memory of the Holocaust in a Freudian manner as melancholy. In his
paper of 1917 called “Mourning and Melancholia,” Freud considers both of these
states of mind. Both are defined by him as reactions to the loss of a loved person or
27 L. Saltzman, op. cit., s. 93