Instytut Historii Sztuki <Posen> [Hrsg.]: Artium Quaestiones (15.2004)

PATRZĄCE RĘCE I ŚLEPE PLAMKI: GALILEUSZ JAKO RYSOWNIK

271

Harriota, Lower wyznał, że gdy podczas obserwacji „Siedmiu Sióstr” lub
Plejad widział osiem gwiazd, nie odważył się uwierzyć w to, co widział:
„ponieważ byłem uprzedzony do tej liczby, nie wierzyłem własnym
oczom”49. Istniał rozdźwięk między tym, co było widziane, a tym, co było
postrzegane. Jak można zatem skonkludować, Harriot był ograniczony
nie tylko przez soczewki teleskopu lub własne oczy, ale również przez
swój brak gotowości, by wykraczać w widzeniu poza własny horyzont
teoretyczny.
Z drugiej strony, problem związany z powierzchnią księżyca nie był
dla Galileusza czymś nowym. Od czasu, który spędził wraz z Cigolim we
Florencji, Galileusz znał teorię „wtórnego światła”, która polega na tym,
że silne światło jednej powierzchni odbijane jest jako blade lśnienie przez
inną powierzchnię. Blade światło na ciemnej powierzchni księżyca może
być zatem wyjaśnione w ten właśnie sposób50. Natomiast nauki, jakie
Galileusz wysnuł z wykładów Ostilia Ricciego, mogą tłumaczyć dlaczego
Galileusz wskrzesił dawną opinię Plutarcha, według której na po-
wierzchni księżyca znajdują się góry i doliny51, zamiast potwierdzić teo-
rię Averroesa, że efekty światła i cienia na powierzchni ziemskiego sate-
lity są wywołane przez zróżnicowaną gęstość w rzeczywistości gładkiej
bryły księżyca52. Ricci nauczał nie tylko podstaw geometrii według Eu-
klidesa i Archimedesa, ale również teorię perspektywy. Wśród używa-
nych przez niego tekstów znajdowały się też Ludi Matematici Leona Bat-
tisty Albertiego53, które zawierały ustępy na temat sposobów pomiaru
oraz perspektywicznej reprezentacji obiektów i stanowiły część matema-
tycznego wykształcenia artystów w tym czasie. O wirtuozerii, z jaką ów-
czesna teoria perspektywy umożliwiała obliczenie i zwizualizowanie kon-
figuracji powierzchni, mogą na przykład świadczyć formy ukazane w
Perspectiva corporum Wenzela Jamnitzera (il. 20)54, które po dziś dzień
robią duże wrażenie. Figury te dobitnie unaoczniają fakt, że Galileusz,
w trakcie obserwacji przez teleskop powierzchni księżyca, rozpoznał
w formie planety problem z podstawowego kursu matematyki dla arty-
stów. Był w stanie uchwycić wzory światła i cienia na kuli jako funkcję
konfiguracji wyniesień i zagłębień. Jego horyzont doświadczenia arty-
stycznego czynił go zdolnym do oddania tego, co widział55.
49 Cytowane w: Stevens, 1900, s. 116; por. Bloom, 1978, s. 121.
50 O problemie „wtórnego światła” zob. Reeves, 1997, s. 8nn., 29nn.
61 O Plutarchu jako źródle dla Sidereusa Nunciusa zob. Cassini, 1994 i Montgomery,
1996, s. 221n.
52 Ariew, 1984.
63 Jeden z rękopisów Albertiego, który znajdował się w posiadaniu Ricciego, jest
przechowywany wśród Mss. Galileiani w Biblioteca Nazionale Centrale we Florencji
(Ms. 10, folio 1 recto - 16 recto; por. Settle, 1971).
54 Nuremberg, 1568.
65 Edgerton, 1984, s. 226; por. Hallyn, 1992, s. 55-59; Holton, 1996, s. 185nn.