Instytut Historii Sztuki <Posen> [Hrsg.]: Artium Quaestiones (19.2008)

Marta Smolińska-Byczuk

STANY NIEROZSTRZYGALNOŚCI.
„ETYKA EWOLUCYJNA” JANA BERDYSZAKA

Nierozstrzygalność jest jednym z głębokich sensów istnienia i twórczości.
Jan Berdyszak, Szkicownik 168, 2002

Motto niniejszego tekstu, zaczerpnięte z refleksji Jana Berdyszaka,
a dotyczące wagi nierozstrzygalności zarówno dla ludzkiej egzystencji,
jak i dla wszelkiego rodzaju działań twórczych, wytycza zasadniczą nić,
jaka przewijać się będzie w rozważaniach o koncepcji etyki proponowa-
nej przez tego artystę w cyklach „Stany moralności”, „Belki”, „Belki
krzyża” oraz „Powłoki”. W kontekście sztuki współczesnej jedynie spora-
dycznie zdarza się natrafić na zagadnienia etyczne, pojmowane jako
fundament twórczości i człowieczego istnienia w odniesieniu do trans-
cendencji. Etyka bywa przywoływana zazwyczaj w kontekście historii
lub polityki, a więc jej zasadniczym punktem odniesienia staje się przede
wszystkim otaczająca rzeczywistość - tu i teraz. Propozycja formułowa-
na przez Berdyszaka sięga natomiast ku - tak w ostatnich czasach nie-
popularnym - uniwersaliom, kierując uwagę na złożoność istoty ludzkiej
oraz jej ustawiczną, niezaspokojoną ciekawość dotyczącą tego, co ponad
codziennością, ponad realiami życia, ponad światem opartym na czasie
i przestrzeni o mierzalnych parametrach. Ciekawość ta notorycznie zde-
rza się z nierozstrzygalnością.
Stąd pojęcie to aspiruje do rangi kluczowego w Berdyszakowej kon-
cepcji etyki, określonej jako „etyka ewolucyjna” lub „etyka kreatywna”.
Jej „wizualizacja” dokonuje się za pomocą możliwie prostych środków
wyrazu, których konkretność ewokuje tajemnicę: „Spotkania z konkre-
tami odbywają się w zbliżeniu. A nic tak intensywnie jak rzeczy bliskie
i podstawowe nie roztacza nam stanów tajemnicy”1. Ów konkret w przy-
padku cykli „Stany moralności” oraz „Belki” pochodzi wprost z życia,
z otaczającej rzeczywistości, zaś w „Belkach krzyża” i „Powłokach” zo-

1 J. Berdyszak, Szkicownik 141, 1989—1993.