DOI Heft:
Rozprawy
DOI Artikel:Smolińska, Marta: Stany nierozstrzygalności: "Etyka ewolucyjna" Jana Berdyszaka
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.29067#0130
128
MARTA SMOLIŃSKA-BYCZUK
staje do życia powołany decyzją artysty, uwzględniającą tradycję, kon-
tekst kulturowy i pragnienie ich przezwyciężenia. W tym kontekście nie
sposób uchylić się od podjęcia namysłu nad pojęciem „symbolu” czy
„symbolizowania”, które w sztuce XX wieku przeszły znaczącą ewolucję
i przerosły wszelakie ikonograficzne kompendia. Na jakiej zasadzie
w pracach Berdyszaka odbywa się „praca symbolizowania”? Jak wartości
etyczne funkcjonują w strukturze wizualnej dzieł? W jaki sposób kore-
spondują one ze słownymi deklaracjami twórcy? Celem tekstu jest podję-
cie próby dookreślenia „etyki ewolucyjnej”, „etyki kreatywnej”, dokony-
wane na podstawie analizy wypowiedzi artysty oraz osobliwości wizual-
nych poszczególnych prac, a także namysł nad rolą powszedniego
przedmiotu jako swego rodzaju „bramy” czy „pomostu”, umożliwiającego
odczytanie „etycznych refleksji”, snutych przez Berdyszaka. Namysł ów
dotyczy w ogólności także funkcji przedmiotu o powszedniej proweniencji
lub elementu obciążonego tradycją, zastosowanych w niecodziennych dla
nich konfiguracjach, a dzięki temu ewokujących nowe znaczenia. Klu-
czowy w tym wypadku wydaje się również proces percepcji, bazujący na
nierozerwalnym splocie wiedzy i intuicji, myślenia i czucia, uświada-
miania i uzmysławiania.
Nierozstrzygalny charakter „etyki ewolucyjnej” oraz wpisany w nią
opór przed uogólnieniem warunkują strukturę niniejszego tekstu, zbu-
dowanego na zasadzie przyglądania się i opisywania (po)szczególnych
realizacji. Opisy te, wciąż odnoszące się do ludzkiego doświadczenia
i konfrontujące subiektywne z obiektywnym, nie poszukują dla „etyki
ewolucyjnej” partnerów do dyskusji pośród koncepcji filozoficznych lub
etycznych, licząc na to, iż uniwersalizacja i obiektywizacja wyniknie
z samego pochylenia się nad pracami artysty i ich specyfiką.
ETYKA EWOLUCYJNA JAKO PROCES
W 1969 roku Berdyszak notuje w szkicowniku: „u podstaw ewolucji
postawy [artystycznej - uzup. M.S.-B.] leżą nie tylko wybory oparte
o stan świadomości, ale przede wszystkim wybory etyczne, które są pod-
stawą kreacji humanistycznej. Myślę tutaj o etyce nie jako wartości
przyjętej, ale o etyce ewolucyjnej i kreatywnej”2. Berdyszak, określając
wybór etyczny jako podstawę twórczych decyzji, opatruje jednocześnie
pojęcie etyki przymiotnikami „ewolucyjna” i „kreatywna”. Epitety te su-
gerują, że nie jest ona czymś z góry ustalonym i trwałym. Jej zasady
2 J. Berdyszak, Notatki ze szkicownika (lata 60.), (w): Jan Berdyszak. Twórczość z lat
1960-2002, katalog wystawy, Centrum Rzeźby Polskiej w Orońsku, Orońsko 2002, s. 120.
MARTA SMOLIŃSKA-BYCZUK
staje do życia powołany decyzją artysty, uwzględniającą tradycję, kon-
tekst kulturowy i pragnienie ich przezwyciężenia. W tym kontekście nie
sposób uchylić się od podjęcia namysłu nad pojęciem „symbolu” czy
„symbolizowania”, które w sztuce XX wieku przeszły znaczącą ewolucję
i przerosły wszelakie ikonograficzne kompendia. Na jakiej zasadzie
w pracach Berdyszaka odbywa się „praca symbolizowania”? Jak wartości
etyczne funkcjonują w strukturze wizualnej dzieł? W jaki sposób kore-
spondują one ze słownymi deklaracjami twórcy? Celem tekstu jest podję-
cie próby dookreślenia „etyki ewolucyjnej”, „etyki kreatywnej”, dokony-
wane na podstawie analizy wypowiedzi artysty oraz osobliwości wizual-
nych poszczególnych prac, a także namysł nad rolą powszedniego
przedmiotu jako swego rodzaju „bramy” czy „pomostu”, umożliwiającego
odczytanie „etycznych refleksji”, snutych przez Berdyszaka. Namysł ów
dotyczy w ogólności także funkcji przedmiotu o powszedniej proweniencji
lub elementu obciążonego tradycją, zastosowanych w niecodziennych dla
nich konfiguracjach, a dzięki temu ewokujących nowe znaczenia. Klu-
czowy w tym wypadku wydaje się również proces percepcji, bazujący na
nierozerwalnym splocie wiedzy i intuicji, myślenia i czucia, uświada-
miania i uzmysławiania.
Nierozstrzygalny charakter „etyki ewolucyjnej” oraz wpisany w nią
opór przed uogólnieniem warunkują strukturę niniejszego tekstu, zbu-
dowanego na zasadzie przyglądania się i opisywania (po)szczególnych
realizacji. Opisy te, wciąż odnoszące się do ludzkiego doświadczenia
i konfrontujące subiektywne z obiektywnym, nie poszukują dla „etyki
ewolucyjnej” partnerów do dyskusji pośród koncepcji filozoficznych lub
etycznych, licząc na to, iż uniwersalizacja i obiektywizacja wyniknie
z samego pochylenia się nad pracami artysty i ich specyfiką.
ETYKA EWOLUCYJNA JAKO PROCES
W 1969 roku Berdyszak notuje w szkicowniku: „u podstaw ewolucji
postawy [artystycznej - uzup. M.S.-B.] leżą nie tylko wybory oparte
o stan świadomości, ale przede wszystkim wybory etyczne, które są pod-
stawą kreacji humanistycznej. Myślę tutaj o etyce nie jako wartości
przyjętej, ale o etyce ewolucyjnej i kreatywnej”2. Berdyszak, określając
wybór etyczny jako podstawę twórczych decyzji, opatruje jednocześnie
pojęcie etyki przymiotnikami „ewolucyjna” i „kreatywna”. Epitety te su-
gerują, że nie jest ona czymś z góry ustalonym i trwałym. Jej zasady
2 J. Berdyszak, Notatki ze szkicownika (lata 60.), (w): Jan Berdyszak. Twórczość z lat
1960-2002, katalog wystawy, Centrum Rzeźby Polskiej w Orońsku, Orońsko 2002, s. 120.