Instytut Historii Sztuki <Posen> [Hrsg.]: Artium Quaestiones (19.2008)

ROZPRAWY

Jakub Dąbrowski

PRAWO I ARCHITEKTURA W ZAKONIE MINORYTÓW
W XIII WIEKU - WZAJEMNE ZWIĄZKI
W KONTEKŚCIE FRANCISZKAŃSKIEGO UBÓSTWA

Przyglądając się świątyni Santa Croce we Florencji, trudno uwie-
rzyć, że została wybudowana przez zakon, który swoje posłannictwo upa-
trywał w doskonale kultywowanym ubóstwie. Nie sposób nie zadać sobie
pytania, jak to możliwe, że w kilkadziesiąt lat po śmierci Franciszka,
tego najbiedniejszego z biednych, ci, którzy mienili się wiernymi konty-
nuatorami jego posiania, rozpoczęli wznoszenie olbrzymiej budowli,
wielkością dorównującej najwspanialszym katedrom gotyckim?
Właśnie to pytanie stało u podstaw niniejszego artykułu. Odpowiedzi
na nie postanowiłem szukać w sferze zwykle bagatelizowanej przez hi-
storyków sztuki, tzn. w specyficznych franciszkańskich rozwiązaniach
jurydycznych oraz ich ewolucji. Pojęcie prawa ujmuję szeroko: analizuję
bulle papieskie, konstytucje zakonne, oparte na prawie rzymskim scho-
lastyczne teorie, szczególnie dużo uwagi poświęcam prawotwórczej roli
samego Franciszka, który niejako poza Regułą i dla jej wsparcia stworzył
system regulacji dotyczących powstawania i wyglądu siedzib. Te ustne
zalecenia Świętego mocą jego autorytetu zyskały sobie status niepisane-
go prawa, początkowo silnie w zakonie oddziaływującego. Z czasem,
w obliczu liczebnego i terytorialnego rozwoju oraz zmieniających się po-
trzeb zakonu, ulegały one znacznemu przekształceniu. Franciszkańskie
rozumienie ubóstwa ewoluowało, a wraz z nim spojrzenie na problem
siedzib. Papieskie i zakonne zabiegi prawne inspirowały bądź sankcjo-
nowały owe zmiany, jednocześnie uzasadniając w teorii to, co budziło
wątpliwości w praktyce.