DOI Heft:
Rozprawy
DOI Artikel:Wróblewska, Magdalena: Bez(w)ład archiwum
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.42378#0247
BEZ(W)LAX) ARCHIWUM
245
w tekstach Benjamina między innymi fotografia reprodukująca dzieło
sztuki, pozbawiająca je w opinii filozofa towarzyszącej mu od wieków au-
ry, określonej przez niego między innymi jako „osobliwa pajęczyna z prze-
strzeni i czasu”27. Aura w epoce poprzedzającej reprodukcję techniczną
wprowadzała zdaniem Benjamina w odbiorze sztuki szczególny dystans,
wynikający z „niepowtarzalności i trwania” dzieła, które mimo upływu
czasu pozostawało w związku ze swym pierwotnym kontekstem, zako-
rzenione w tradycji, swej funkcji rytualnej lub kultowej28. Fotograficzna
reprodukcja dzieła zgodnie z myślą Benjamina nieodwracalnie te więzi
niszczy, wyrywa dzieła z ich pierwotnego porządku, ale za tę cenę możli-
wy staje się ów dynamiczny splot przeszłości i teraźniejszości w obrazie,
określony mianem konstelacji. Jest on źródłem szczególnego doświad-
czenia historycznego, opisanego przez Benjamina w poetyckiej frazie29,
w którym ujawnia się arbitralność tradycyjnego, chronologicznego myś-
lenia o sztuce, linearnego ujmowania jej historii. Co więcej, jego świado-
mość otwiera drogę do poszukiwania alternatywnych temporalności dzieł
sztuki oraz innych niż przyczynowo-skutkowe zależności i powiązań mię-
dzy nimi30.
W obrazie fotograficznym zatem, nawet jeśli jest tworzony w ramach
wypracowanej konwencji, potencjalnie zarejestrowane zostać może mi-
mowolnie coś, co nie jest aktualnie istotne, a zatem pozostaje niewidocz-
ne dla współczesnych. Ten przeoczony punkt obrazu31 może jednak
w przyszłości stać się początkiem jego nowego odczytania, może zmienić
horyzont poznania. Obraz taki nie pozwala się zatem w ramach zbioru
zredukować do jednej kategorii, przez to generuje w archiwum ruch, wy-
wołuje zmiany jego struktury. Fotografia jest zgodnie z tą koncepcją
przekazem skierowanym zawsze w przyszłość, jego pełne odczytanie w
teraźniejszości wydaje się niemożliwe.
W archiwum fotografii dochodzi zatem do istotnego splotu właściwo-
ści obrazu fotograficznego i funkcji samego archiwum. Wszystkie archiwa
są bowiem efektem podobnego impulsu, motywującego do zebrania i za-
27 W. Benjamin, Mała historia fotografii, tłum. J. Sikorski, (w:) idem, Anioł historii.
Eseje, szkice, fragmenty, Poznań 1996, s. 117.
28 W. Benjamin, Dzieło sztuki w dobie reprodukcji technicznej, tłum. J. Sikorski, (w:)
idem, Anioł historii..., op. cit., s. 208-209.
29 W. Benjamin, Pasaże, op. cit., s. 508: „Nie jest tak, iżby przeszłość rzucała światło
na teraźniejszość albo teraźniejszość na przeszłość; lecz to obraz jest tym, w czym «byłość»
piorunowym błyskiem tworzy konstelację z «teraz». Inaczej mówiąc, obraz to dialektyka
znieruchomiała”.
30 Dla Benjamina istotne są również polityczne konsekwencje tego faktu, czyli demo-
kratyzacja sfery sztuki, która staje się w jego przekonaniu za sprawą fotografii łatwiej do-
stępna masom.'
31 Do tej koncepcji odnosi się również pojęcie „punctum” Rolanda Barthes’a.
245
w tekstach Benjamina między innymi fotografia reprodukująca dzieło
sztuki, pozbawiająca je w opinii filozofa towarzyszącej mu od wieków au-
ry, określonej przez niego między innymi jako „osobliwa pajęczyna z prze-
strzeni i czasu”27. Aura w epoce poprzedzającej reprodukcję techniczną
wprowadzała zdaniem Benjamina w odbiorze sztuki szczególny dystans,
wynikający z „niepowtarzalności i trwania” dzieła, które mimo upływu
czasu pozostawało w związku ze swym pierwotnym kontekstem, zako-
rzenione w tradycji, swej funkcji rytualnej lub kultowej28. Fotograficzna
reprodukcja dzieła zgodnie z myślą Benjamina nieodwracalnie te więzi
niszczy, wyrywa dzieła z ich pierwotnego porządku, ale za tę cenę możli-
wy staje się ów dynamiczny splot przeszłości i teraźniejszości w obrazie,
określony mianem konstelacji. Jest on źródłem szczególnego doświad-
czenia historycznego, opisanego przez Benjamina w poetyckiej frazie29,
w którym ujawnia się arbitralność tradycyjnego, chronologicznego myś-
lenia o sztuce, linearnego ujmowania jej historii. Co więcej, jego świado-
mość otwiera drogę do poszukiwania alternatywnych temporalności dzieł
sztuki oraz innych niż przyczynowo-skutkowe zależności i powiązań mię-
dzy nimi30.
W obrazie fotograficznym zatem, nawet jeśli jest tworzony w ramach
wypracowanej konwencji, potencjalnie zarejestrowane zostać może mi-
mowolnie coś, co nie jest aktualnie istotne, a zatem pozostaje niewidocz-
ne dla współczesnych. Ten przeoczony punkt obrazu31 może jednak
w przyszłości stać się początkiem jego nowego odczytania, może zmienić
horyzont poznania. Obraz taki nie pozwala się zatem w ramach zbioru
zredukować do jednej kategorii, przez to generuje w archiwum ruch, wy-
wołuje zmiany jego struktury. Fotografia jest zgodnie z tą koncepcją
przekazem skierowanym zawsze w przyszłość, jego pełne odczytanie w
teraźniejszości wydaje się niemożliwe.
W archiwum fotografii dochodzi zatem do istotnego splotu właściwo-
ści obrazu fotograficznego i funkcji samego archiwum. Wszystkie archiwa
są bowiem efektem podobnego impulsu, motywującego do zebrania i za-
27 W. Benjamin, Mała historia fotografii, tłum. J. Sikorski, (w:) idem, Anioł historii.
Eseje, szkice, fragmenty, Poznań 1996, s. 117.
28 W. Benjamin, Dzieło sztuki w dobie reprodukcji technicznej, tłum. J. Sikorski, (w:)
idem, Anioł historii..., op. cit., s. 208-209.
29 W. Benjamin, Pasaże, op. cit., s. 508: „Nie jest tak, iżby przeszłość rzucała światło
na teraźniejszość albo teraźniejszość na przeszłość; lecz to obraz jest tym, w czym «byłość»
piorunowym błyskiem tworzy konstelację z «teraz». Inaczej mówiąc, obraz to dialektyka
znieruchomiała”.
30 Dla Benjamina istotne są również polityczne konsekwencje tego faktu, czyli demo-
kratyzacja sfery sztuki, która staje się w jego przekonaniu za sprawą fotografii łatwiej do-
stępna masom.'
31 Do tej koncepcji odnosi się również pojęcie „punctum” Rolanda Barthes’a.