RECENZJE I OMÓWIENIA

Ewelina Jarosz

DE(KON)STRU(N)OWANIE MODELU*
Marta Smolińska, Otwieranie obrazu. De(kon)strukcja uniwersalnych
mechanizmów widzenia w nieprzedstawiającym malarstwie sztalugowym
II połowy XX wieku, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Ko-
pernika, Toruń 2012.
OCZKO
Recenzowanie najnowszej książki Marty Smolińskiej nie jest prostym zada-
niem ze względu na rozpiętość oraz sposób podejmowanej przez tę książkę pro-
blematyki. Stanowią ją zagadnienia dotyczące historii i teorii obrazu, metodolo-
gia historii sztuki, spożytkowane w taki sposób, aby najlepiej odpowiadały
problemowej analizie twórczości Jana Berdyszaka, która jednocześnie wpleciona
została w jej tkankę w taki sposób, że nie można powiedzieć: „jest to książka
o Berdyszaku!”. Z tego względu prezentacja tej ostatniej ponadto uruchamia
kontekst zwłaszcza nowoczesnej sztuki amerykańskiej (ale nie tylko). Ograniczę
się jednak do omówienia kilku najbardziej interesujących mnie w tej książce
wątków. Aby ułatwić sobie to zadanie, przywołam wydarzenie muzyczne, które
miało miejsce mniej więcej w tym samym w czasie, w którym autorka rozpoczy-
na swoją narrację. W latach 1962-1963 Witold Lutosławski, opierając się na
technice aleatoryzmu kontrolowanego, skomponował utwór Trois poèmes
d’Henri Michaux. Pomijam w tym miejscu subtelne zbieżności, jakich doszukać
by się można, porównując treści stanowiących część eksperymentu poetyckich
miniatur z dokonaniem Smolińskiej na polu nauki o sztuce. Ważniejszy dla tego
przywołania wydaje mi się sposób kształtowania przez Lutosławskiego muzycz-
nej formy. Zestawieniu utworów francuskiego poety wedle zasad klasycznej tra-
gedii towarzyszyło tu bowiem nowatorskie wykonanie według wspomnianej
techniki, typowej dla jego twórczości z lat sześćdziesiątych. Polega ona na rezyg-
nacji z podziału metrycznego identycznego dla wszystkich wykonawców utworu.
We wprowadzeniu do audycji BBC z 1965 r. Lutosławski tak o niej opowiadał:
„Poszczególni wykonawcy mogą w wielu miejscach traktować swe partie, jeśli
Taki zapis jest dialogiem z zaproponowanym przez autorkę recenzowanej książki zapi-
sem słowa „de(kon)strukcja”.