DOI Seite / Zitierlink:
https://doi.org/10.11588/diglit.26552#0016
Wstęp
Również i fundacjom sapieżyńskim poświęcono osobne opracowania7. Aktywnością na polu sztu-
ki, a zwłaszcza architektury, kolejnych ordynatów Zamoyskich: Tomasza Antoniego (1708-1758),
Klemensa Antoniego (1737-1767), Jana Jakuba (1716-1780), zajął się Jerzy Kowalczyk8.
Trzeba w tym miejscu podkreślić, że poza wymienioną literaturą spotkać można dziesiątki
bardzo wartościowych i istotnych, ale rozproszonych artykułów oraz nierzadko niełączących
się w całość przyczynków, ujmujących z reguły bardzo wąskie aspekty magnackiej działalności
fundacyjnej9.
W przypadku wielu innych rodzin możnowładczych bibliografia nie jest już tak bogata.
Szczególnie jaskrawo widać to na przykładzie Lubomirskich. Na temat działalności przedstawi-
cieli tej rodziny można właściwie wskazać opracowania odnoszące się tylko do aktywności fun-
dacyjnej Jerzego Ignacego (1687-1753) z „linii rzeszowskiej”10. Jeszcze skromniejsze opracowa-
nia dotyczą działalności na polu artystycznym potomków Stanisława Herakliusza — wojewody
krakowskiego Teodora (1683-1745)11, Józefa (zm. 1732), jego syna, marszałka wielkiego koron-
nego Stanisława (1720-1783) oraz z „linii przeworskiej”: właściciełi dóbr na Wołyniu i Ukrainie
— wojewody sandomierskiego Jerzego Aleksandra (1669-1735), podstolego litewskiego Józefa
(zm. 1755) i przede wszystkim jego brata, wojewody kijowskiego, Stanisława (1704-1793), właści-
ciela m.in. Równego i Dubna12. Podobnie wygląda sytuacja w przypadku Potockich, gdzie brak
całościowych opracowań aktywności takich postaci jak kasztelan krakowski Józef (1637-1751)
czy potomkowie Feliksa Kazimierza: strażnik wielki koronny Józef Felicjan (zm. 1723), wojewo-
da kijowski Franciszek Salezy (1700-1772)13. Na tym tle wyróżniają się prace dotyczące fundacji
Eustachego Potockiego (1720-1768; starosty tłumackiego, cześnika koronnego, od r. 1759 gene-
rała artylerii litewskiej) autorstwa Krzysztofa Gombina14. Powierzchowną próbą ujęcia proble-
mu mecenatu jest książka dotycząca fundacji rodziny Ossolińskich na Podlasiu15.
Również w przypadku tak ważnych rodów jak Czartoryscy, Wiśniowieccy, Mniszchowie,
Rzewuscy czy Tarłowie powstały dotąd bardzo skromne przyczynki bądź to niewiełkie opraco-
wania historyczne16; brak też szerszego ujęcia aktywności na polu sztuki synów Jana III Sobie-
Kowalczyk 1997b; Bernatowicz 1998c; Mikocka-Rachubowa 1995; Kasprzak 1999; Karkucińska 2000; Kowal-
czyk 2001b; Bernatowicz 2001; Bender 2003; Bernatowicz 2004; Goliński 2005; Kolendo-Korczakowa 2005; Ber-
natowicz 2006; Bernatowicz 2008; zob. również bardzo cenne prace: Stojek-Sawicka 2004; Stojek-Sawicka 2005;
Stojek-Sawicka 2007a; Stojek-Sawicka 2007b; Stojek-Sawicka 2007c; Stojek-Sawicka 2009; a także kuriozalny
artykuł: Pawlikowski 1996. Trzeba odnotować w tym miejscu kompleksowe opracowania inwentarzy siedzib
radziwiłłowskich, zob.: Aleksandrowycz 2007; Aleksandrowycz 2008; Bernatowicz 2009a; Bernatowicz 2009b.
7. Poza uwagami zawartymi w: Dom Sapieżyński 1995 (rozdz. Ważniejsze majątki, fundacje, rezydencje), nale-
ży wymienić: Kaczorowski 1988; Boberscy 1993; Kałamajska-Saeed 2006; zob. także: Żuromskaite 2006 i Pa-
liusyte 2007. Można w tym miejscu jeszcze zasygnalizować artykuł dotyczący inicjatyw rodziny Scypionów
w XVIII wieku, zob.: Paliusyte 2008.
8. Kowalczyk 1959; Kowalczyk 1980; Kowalczyk 1984; Kowalczyk 2001a; Kowalczyk 2003b; zob. też: Maj 2003;
Krasny 2005b.
9. Próbę przekrojowego ukazania zjawiska patronatu jednej rodziny (Firlejów) na przestrzeni 200 lat podjęła
ostatnio Rolska 2009.
10. Majewski 1966; Majewski 1972a; Majewski 1972b; Majewski 1994, s. 399-400.
11. Wyjątkiem jest tekst: Majewski 1982.
12. W przypadku Stanisława znane są właściwie wyłącznie wzmianki dotyczące jego dwóch rezydencji: pałacu
lwowskiego i w Równem, głównie zawarte w: Hornung 1995.
13. W odniesieniu do Franciszka Salezego, można tu jedynie przypomnieć przedwojenną (sic) publikację Czernecki
1939; pewne uzupełnienia dotyczące jego inicjatyw artystycznych znajdują się również w: Kowalczyk 1988.
14. Gombin 2003; Gombin 2004a; Gombin 2004b; Gombin 2004c; Gombin 2005; Gombin 2006a; Gombin 2006b;
Gombin 2006c; Gombin 2007; Gombin 2009 oraz Zwierzchowski 2007.
15. Niewiarowska-Bogucka 2004. Choć w tytule użyto sformułowania „mecenat rodziny”, opracowanie to de facto
jest wyłącznie mechanicznym, bezrefłeksyjnym przedstawieniem kolejnych fundacji.
16. Na temat Wiśniowieckich zob.: Czamańska 2007, s. 364-453; pewne uwagi dotyczące działalności fundacyjnej
Wiśniowieckich zob. też: Betlej 2003b, s. 42-43; Klimczyk 2006. Najszerzej opracowanym aspektem działalności
10
Również i fundacjom sapieżyńskim poświęcono osobne opracowania7. Aktywnością na polu sztu-
ki, a zwłaszcza architektury, kolejnych ordynatów Zamoyskich: Tomasza Antoniego (1708-1758),
Klemensa Antoniego (1737-1767), Jana Jakuba (1716-1780), zajął się Jerzy Kowalczyk8.
Trzeba w tym miejscu podkreślić, że poza wymienioną literaturą spotkać można dziesiątki
bardzo wartościowych i istotnych, ale rozproszonych artykułów oraz nierzadko niełączących
się w całość przyczynków, ujmujących z reguły bardzo wąskie aspekty magnackiej działalności
fundacyjnej9.
W przypadku wielu innych rodzin możnowładczych bibliografia nie jest już tak bogata.
Szczególnie jaskrawo widać to na przykładzie Lubomirskich. Na temat działalności przedstawi-
cieli tej rodziny można właściwie wskazać opracowania odnoszące się tylko do aktywności fun-
dacyjnej Jerzego Ignacego (1687-1753) z „linii rzeszowskiej”10. Jeszcze skromniejsze opracowa-
nia dotyczą działalności na polu artystycznym potomków Stanisława Herakliusza — wojewody
krakowskiego Teodora (1683-1745)11, Józefa (zm. 1732), jego syna, marszałka wielkiego koron-
nego Stanisława (1720-1783) oraz z „linii przeworskiej”: właściciełi dóbr na Wołyniu i Ukrainie
— wojewody sandomierskiego Jerzego Aleksandra (1669-1735), podstolego litewskiego Józefa
(zm. 1755) i przede wszystkim jego brata, wojewody kijowskiego, Stanisława (1704-1793), właści-
ciela m.in. Równego i Dubna12. Podobnie wygląda sytuacja w przypadku Potockich, gdzie brak
całościowych opracowań aktywności takich postaci jak kasztelan krakowski Józef (1637-1751)
czy potomkowie Feliksa Kazimierza: strażnik wielki koronny Józef Felicjan (zm. 1723), wojewo-
da kijowski Franciszek Salezy (1700-1772)13. Na tym tle wyróżniają się prace dotyczące fundacji
Eustachego Potockiego (1720-1768; starosty tłumackiego, cześnika koronnego, od r. 1759 gene-
rała artylerii litewskiej) autorstwa Krzysztofa Gombina14. Powierzchowną próbą ujęcia proble-
mu mecenatu jest książka dotycząca fundacji rodziny Ossolińskich na Podlasiu15.
Również w przypadku tak ważnych rodów jak Czartoryscy, Wiśniowieccy, Mniszchowie,
Rzewuscy czy Tarłowie powstały dotąd bardzo skromne przyczynki bądź to niewiełkie opraco-
wania historyczne16; brak też szerszego ujęcia aktywności na polu sztuki synów Jana III Sobie-
Kowalczyk 1997b; Bernatowicz 1998c; Mikocka-Rachubowa 1995; Kasprzak 1999; Karkucińska 2000; Kowal-
czyk 2001b; Bernatowicz 2001; Bender 2003; Bernatowicz 2004; Goliński 2005; Kolendo-Korczakowa 2005; Ber-
natowicz 2006; Bernatowicz 2008; zob. również bardzo cenne prace: Stojek-Sawicka 2004; Stojek-Sawicka 2005;
Stojek-Sawicka 2007a; Stojek-Sawicka 2007b; Stojek-Sawicka 2007c; Stojek-Sawicka 2009; a także kuriozalny
artykuł: Pawlikowski 1996. Trzeba odnotować w tym miejscu kompleksowe opracowania inwentarzy siedzib
radziwiłłowskich, zob.: Aleksandrowycz 2007; Aleksandrowycz 2008; Bernatowicz 2009a; Bernatowicz 2009b.
7. Poza uwagami zawartymi w: Dom Sapieżyński 1995 (rozdz. Ważniejsze majątki, fundacje, rezydencje), nale-
ży wymienić: Kaczorowski 1988; Boberscy 1993; Kałamajska-Saeed 2006; zob. także: Żuromskaite 2006 i Pa-
liusyte 2007. Można w tym miejscu jeszcze zasygnalizować artykuł dotyczący inicjatyw rodziny Scypionów
w XVIII wieku, zob.: Paliusyte 2008.
8. Kowalczyk 1959; Kowalczyk 1980; Kowalczyk 1984; Kowalczyk 2001a; Kowalczyk 2003b; zob. też: Maj 2003;
Krasny 2005b.
9. Próbę przekrojowego ukazania zjawiska patronatu jednej rodziny (Firlejów) na przestrzeni 200 lat podjęła
ostatnio Rolska 2009.
10. Majewski 1966; Majewski 1972a; Majewski 1972b; Majewski 1994, s. 399-400.
11. Wyjątkiem jest tekst: Majewski 1982.
12. W przypadku Stanisława znane są właściwie wyłącznie wzmianki dotyczące jego dwóch rezydencji: pałacu
lwowskiego i w Równem, głównie zawarte w: Hornung 1995.
13. W odniesieniu do Franciszka Salezego, można tu jedynie przypomnieć przedwojenną (sic) publikację Czernecki
1939; pewne uzupełnienia dotyczące jego inicjatyw artystycznych znajdują się również w: Kowalczyk 1988.
14. Gombin 2003; Gombin 2004a; Gombin 2004b; Gombin 2004c; Gombin 2005; Gombin 2006a; Gombin 2006b;
Gombin 2006c; Gombin 2007; Gombin 2009 oraz Zwierzchowski 2007.
15. Niewiarowska-Bogucka 2004. Choć w tytule użyto sformułowania „mecenat rodziny”, opracowanie to de facto
jest wyłącznie mechanicznym, bezrefłeksyjnym przedstawieniem kolejnych fundacji.
16. Na temat Wiśniowieckich zob.: Czamańska 2007, s. 364-453; pewne uwagi dotyczące działalności fundacyjnej
Wiśniowieckich zob. też: Betlej 2003b, s. 42-43; Klimczyk 2006. Najszerzej opracowanym aspektem działalności
10