DOI Heft:
Nr. 1
DOI Artikel:Rozprawy
DOI Artikel:Kozakiewiczowa, Helena: Nagrobki Kryskich w Drobinie K. Płocka
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.41526#0033
NAGROBKI KRYSKICH W DROBINIE
dostojnej matrony, matki sześciorga dzieci, w szatach
tak ściśle oblepiających kształty. Sięga wobec tego do
najbardziej znanego mu wzoru, do rzeźby kościelnej,
do gotyckiej św. Anny Samotrzeć lub nauczającej Ma-
rię i pod tą postacią przedstawia zmarłą razem z ma-
łym synkiem. Ta rzeźba jest najlepiej opracowana
i nasuwa się przy tym myśl, czy kamieniarz, który
prawdopodobnie wykonał wszystkie figury, nie był
właśnie rzeźbiarzem figur religijnych. Nieporadne wy-
konanie rzeźb obydwu rycerzy, afunkcjonalność po-
zycji, nieprawdopodobna wielkość hełmów w stosun-
ku do małych głów i ich nielogiczne umieszczenie, roz-
bijające bryłę postaci — to wszystko — przy lepiej
opracowanych głowach — mogłoby być potwierdze-
niem wysuniętego wyżej przypuszczenia. Prymityw
wykonania podkreślają niedbale umieszczone napisy,
znajdujące si.ę na każdym wolnym skrawku nagrob-
ka 34. Pilaster traci swą rolę konstrukcyjną i staje
się jedną z tablic informujących o godnościach i czy-
nach zmarłego. Nie chciał fundator zrezygnować z pa-
tetycznych napisów na cześć rodziców i te umieścił
w miejscu najbardziej widocznym; były one równo-
cześnie pochwałą jego miłości synowskiej. Gdy w re-
nesansowym nagrobku fundator skromnie umieścił
siebie na końcu inskrypcji, tutaj podaje swoje nazwi-
sko i godność na dolnych, najbardziej widocznych par-
tiach cokołu.
Omawiany nagrobek zajmuje w plastyce polskiej
odosobnione miejsce. Jako kopia wcześniejszego wzo-
ru — nie stanowi on typu, który by się wiązał z ten-
34 W tympanonie: DECORI | SACRARVM AEDIVM | HO-
NORI | PIORVM PARENTVM | AD EXEMPLVM | GRATAE
POSTERITAT1. Na Fryzie dwa napisy wysławiające ojca i matkę:
1. O PATER ATQ3 DECVS PATRIAE QVAE DEDICO NATVS |
SINT PRECOR VT CINERI A1VNERA GRATA TVO | ABS TE
HABEO VITAM TV TANDEM MORTIS HONORES | A ME HEV
QVAM DISPAR GRATIA NOSTRA TVAE EST. 2. O AMOR O MA-
TER CVM TE HAEC TAM DVRA TVLERVNT | FATA O IN LON-
GAS FATA SINISTRA MORAS | ET TV ISTAS LACHRIMAS ET
QVAE TIBI IVSTA PARAVI | NOLENS ATQ, VOLENS SIGNA
DOLORIS HABE. Na pMast-rach umieszczono właściwe napisy na-
grobne. Na lewym ku czci Stanisława Kryskiego, ojca fundatora:
D.O.M. | ET | IMMORTALITA: | TI STANISLAI | CRYSKI IN
DRO: | BNINO PAL: GE: | NERALISQ3 MA: | ZOW. ET CAPIT.
| PLOCEN [...] QVI POST PER: | LVSTRATAS VA: | RIARVM
NATIO: | NVM PROVIN: | TIAS QVANTVM | OMNIBVS COR:
| PORIS AC ANI: | MI DOTIBVS E: | NITI POTVIT ID | TO-
TVM SECVN: | DVM PI ETATEM | IN DEVM VNI PA: | TRIAE
EIVSQ3 | SER-MIS PRINCI: | PIBVS SIG. AVG. | HENR. VA-
LESIO | STEPH PRIMO | SIGIS: III POLO: | NORVM PER |
ORDINEM RE= | GIB. CVM SVB | DIVERSIS IN | TERREG-
NIS | TVM. IPSIS RE= | GNANTIBVS [dalszy ciąg napisu
w cokole pilastra zniszczony], na prawym ku czci matki fundatora
Małgorzaty Uchańskiej D.O.M. | ET MEMORIAE MAR: | GARE-
TAE CRI- | SCIAE QVAE DRO | GNATA ARNOL | PHO VCHAN
I SKI PALLAT. | PLOCEN ET | CAPIT WYSSĘ | GRODIEN
CVM | MVLTIS VENV | STATIS ORNA | MENTIS PLVRI |
MIS GRATIARV | ELEGANTIIS | 1NFINITIS PVDI | C1TIAE
FLOS | CULIS INNVME | RABILIBVS PIE= | TATIS
EXEM= | PLIS INCREDI = | BILI PARENTV | AMORE INE= |
NARRABILI CO | CORDIA MARI = | TI FOELIX ET | FORTU-
NATA | FVISSET TVM | CVM EODEM | MARITO STA | NI-
SLAO CRY | SKI CASTEL O | LIM RACIEZIEN [dalszy ciąg na
cokole]: PRÓG. [QVATTV] | OR FILI [I]S ALBERTO | FOELICE
PAVLO ET | PETRO FILIABVSQ3 | DVABVS ELIZABETA | ET
BARBARA ANNOS | DECEM IN MATRI | MONIO EXEGISSET |
POSTREMO DRO= | BNINI DEFYNCTA EST ] ANNYM AETATIS
dencjami polskiej rzeźby barokowej 1-ej połowy XVII
wieku, rozwijającej odmienne układy kompozycyjne
nagrobka. Dominuje w nich raczej postać klęcząca pod
krucyfiksem lub popiersie portretowe. Dopiero koniec
XVII w. zaczyna wprowadzać figury siedzące, lecz
rodowód ich jest inny. Także i układu dwuarkado-
wego wczesnobarokowa rzeźba polska raczej unika.
Nie wiadomo, czy do wzorów drobińiskich nie sięg-
nęli późniejsi fundatorzy nagrobków Kryskich w War-
szawie. Wspomniany tu Feliks, kanclerz Zygmunta
III, brat Wojciecha, fundatora barokowego nagrobka
w Drobinie, zmarł w r. 1618. Paweł, syn jego, młodzie-
niec „scientiae comparandae avidus‘', który idąc śla-
dem swego stryjecznego dziadka Wojciecha, podróżo-
wał po Włoszech, Hiszpanii i Belgii, umiera sześć lat
później, w r. 1624. Starowolski podaje treść inskrypcji
nagrobnych, które znajdowały się za jego czasów
w kolegiacie św. Jana w Warszawie35. Należy przy-
puszczać, że obaj Kryscy pomników nagrobnych tam
nie posiadali, tylko skromne epitafia. Bowiem żona
Feliksa, a matka Pawła — Zofia z Lubienia Kryska,
nosząc się prawdopodobnie z myślą pochowania obu
zmarłych — zgodnie z powszechną modą — we wspól-
nej kaplicy grobowej, po r. 1629 buduje ją przy
kościele bernardynów św. Anny w Warszawie. Ka-
plica ta uległa jednak zniszczeniu w czasie wojen
szwedzkich, a po jej odbudowie przez rodzinę Kret-
kowskich zamieniona została w r. 1657 na kaplicę bł.
Ładysława z Gielniowa, tracąc w ten sposób charakter
prywatnej kaplicy grobowej 3B.
SVE I AGE [...] AO | A C [...] M.D.L.X [...] NS. Na cofnię-
tej części nagrobka cokołu z lewej strony: ALBE.RTVS CASTEL
SIERPCE | FILIVS EIVS: | PATR PIISSIMO CON: | TRA VO-
TVM MVNVS LACHRI ] MABILE EX MERITO ET IUSTI: | TIA
POSVI. | CVI VTINAM COMMORI PO | TVISSEM QUANDO
PRAEMO | PI NON LICVIT: z prawej strony: ALBERVS CASTEL -
LAN | SIERPCEN: FILIYS EIVS | MATRI DVLCISSIMAE |
AETERNI DOLORIS | MONVMENTVM EX | GRATITVDINE ET
RE | VERENTIA FIERI FECI. Na ryzalicie cokołu, na tablicy wy-
ryty napis ku czci syna, a brata fundatora: DEO OPT: MAX: ET |
FOELICI MEMORIAE PETRI CRYSKI PALLATINI | MAZOWIAE
FILII QVI IN IPSA AETATIS SVAE AESTATE | DVM PATRIA
ET AMtCi | I AVCTIOREM AB IPSO MESSEM | SPERABANT
ERYDITIONIS OPTIMAE IN COELVM COM | MIGRAVIT AN-
NYM AGENS AETATIS XXVIII ET IN PLO | CIAE ANNO DOI
MDC DIE VII MENSE SEPTEMB. Na tumbie: MISERATIO HO-
MINIS CIRCA PROXI | MVM SVVM MISERICORDIA AVTEM
| DEI SYPER OMNEM CARNEM. ECCLES. Pod tumbą: ACCIPE
SYPREMOS QVOS DO TI BI FRATER AMORES | PROH MAŁA
SORS HOMINVM LEX EN VARIABILIS AEVI | DVM TIBI NON
LICVIT HOS STATVISSE MIHI | DEBVERAT CINERI HIC SU-
PER ESSE MEO. W znacznej części zniszczone napisy na listwie
cokołu oraz na tablicy trzymanej przez dziecko nie zawierają żad-
nych danych, były to prawdopodobnie sentencje.
35 Starowolski, jw., s. 259 i 262.
.36 Bartoszewicz J., Kościoły warszawskie rzymsko-
katolickie oyisane pod względem historyćznym, War-
szawa, 1855, s. 92; Łukaszewicz J., Krótki opis histo-
ryczny kościołów parochialnych w dawnej dyecezji po-
znańskiej, t. III, Poznań 1863, s. 88. Te wiadomości
powtarza W. Kwiatkowski w książce Piękno Warsza-
wy, IV, Kościoły katolickie, Warszawa, s. 14, błędnie
podając czas powstania kaplicy Kryskich po woj-
nach szwedzkich.
23
dostojnej matrony, matki sześciorga dzieci, w szatach
tak ściśle oblepiających kształty. Sięga wobec tego do
najbardziej znanego mu wzoru, do rzeźby kościelnej,
do gotyckiej św. Anny Samotrzeć lub nauczającej Ma-
rię i pod tą postacią przedstawia zmarłą razem z ma-
łym synkiem. Ta rzeźba jest najlepiej opracowana
i nasuwa się przy tym myśl, czy kamieniarz, który
prawdopodobnie wykonał wszystkie figury, nie był
właśnie rzeźbiarzem figur religijnych. Nieporadne wy-
konanie rzeźb obydwu rycerzy, afunkcjonalność po-
zycji, nieprawdopodobna wielkość hełmów w stosun-
ku do małych głów i ich nielogiczne umieszczenie, roz-
bijające bryłę postaci — to wszystko — przy lepiej
opracowanych głowach — mogłoby być potwierdze-
niem wysuniętego wyżej przypuszczenia. Prymityw
wykonania podkreślają niedbale umieszczone napisy,
znajdujące si.ę na każdym wolnym skrawku nagrob-
ka 34. Pilaster traci swą rolę konstrukcyjną i staje
się jedną z tablic informujących o godnościach i czy-
nach zmarłego. Nie chciał fundator zrezygnować z pa-
tetycznych napisów na cześć rodziców i te umieścił
w miejscu najbardziej widocznym; były one równo-
cześnie pochwałą jego miłości synowskiej. Gdy w re-
nesansowym nagrobku fundator skromnie umieścił
siebie na końcu inskrypcji, tutaj podaje swoje nazwi-
sko i godność na dolnych, najbardziej widocznych par-
tiach cokołu.
Omawiany nagrobek zajmuje w plastyce polskiej
odosobnione miejsce. Jako kopia wcześniejszego wzo-
ru — nie stanowi on typu, który by się wiązał z ten-
34 W tympanonie: DECORI | SACRARVM AEDIVM | HO-
NORI | PIORVM PARENTVM | AD EXEMPLVM | GRATAE
POSTERITAT1. Na Fryzie dwa napisy wysławiające ojca i matkę:
1. O PATER ATQ3 DECVS PATRIAE QVAE DEDICO NATVS |
SINT PRECOR VT CINERI A1VNERA GRATA TVO | ABS TE
HABEO VITAM TV TANDEM MORTIS HONORES | A ME HEV
QVAM DISPAR GRATIA NOSTRA TVAE EST. 2. O AMOR O MA-
TER CVM TE HAEC TAM DVRA TVLERVNT | FATA O IN LON-
GAS FATA SINISTRA MORAS | ET TV ISTAS LACHRIMAS ET
QVAE TIBI IVSTA PARAVI | NOLENS ATQ, VOLENS SIGNA
DOLORIS HABE. Na pMast-rach umieszczono właściwe napisy na-
grobne. Na lewym ku czci Stanisława Kryskiego, ojca fundatora:
D.O.M. | ET | IMMORTALITA: | TI STANISLAI | CRYSKI IN
DRO: | BNINO PAL: GE: | NERALISQ3 MA: | ZOW. ET CAPIT.
| PLOCEN [...] QVI POST PER: | LVSTRATAS VA: | RIARVM
NATIO: | NVM PROVIN: | TIAS QVANTVM | OMNIBVS COR:
| PORIS AC ANI: | MI DOTIBVS E: | NITI POTVIT ID | TO-
TVM SECVN: | DVM PI ETATEM | IN DEVM VNI PA: | TRIAE
EIVSQ3 | SER-MIS PRINCI: | PIBVS SIG. AVG. | HENR. VA-
LESIO | STEPH PRIMO | SIGIS: III POLO: | NORVM PER |
ORDINEM RE= | GIB. CVM SVB | DIVERSIS IN | TERREG-
NIS | TVM. IPSIS RE= | GNANTIBVS [dalszy ciąg napisu
w cokole pilastra zniszczony], na prawym ku czci matki fundatora
Małgorzaty Uchańskiej D.O.M. | ET MEMORIAE MAR: | GARE-
TAE CRI- | SCIAE QVAE DRO | GNATA ARNOL | PHO VCHAN
I SKI PALLAT. | PLOCEN ET | CAPIT WYSSĘ | GRODIEN
CVM | MVLTIS VENV | STATIS ORNA | MENTIS PLVRI |
MIS GRATIARV | ELEGANTIIS | 1NFINITIS PVDI | C1TIAE
FLOS | CULIS INNVME | RABILIBVS PIE= | TATIS
EXEM= | PLIS INCREDI = | BILI PARENTV | AMORE INE= |
NARRABILI CO | CORDIA MARI = | TI FOELIX ET | FORTU-
NATA | FVISSET TVM | CVM EODEM | MARITO STA | NI-
SLAO CRY | SKI CASTEL O | LIM RACIEZIEN [dalszy ciąg na
cokole]: PRÓG. [QVATTV] | OR FILI [I]S ALBERTO | FOELICE
PAVLO ET | PETRO FILIABVSQ3 | DVABVS ELIZABETA | ET
BARBARA ANNOS | DECEM IN MATRI | MONIO EXEGISSET |
POSTREMO DRO= | BNINI DEFYNCTA EST ] ANNYM AETATIS
dencjami polskiej rzeźby barokowej 1-ej połowy XVII
wieku, rozwijającej odmienne układy kompozycyjne
nagrobka. Dominuje w nich raczej postać klęcząca pod
krucyfiksem lub popiersie portretowe. Dopiero koniec
XVII w. zaczyna wprowadzać figury siedzące, lecz
rodowód ich jest inny. Także i układu dwuarkado-
wego wczesnobarokowa rzeźba polska raczej unika.
Nie wiadomo, czy do wzorów drobińiskich nie sięg-
nęli późniejsi fundatorzy nagrobków Kryskich w War-
szawie. Wspomniany tu Feliks, kanclerz Zygmunta
III, brat Wojciecha, fundatora barokowego nagrobka
w Drobinie, zmarł w r. 1618. Paweł, syn jego, młodzie-
niec „scientiae comparandae avidus‘', który idąc śla-
dem swego stryjecznego dziadka Wojciecha, podróżo-
wał po Włoszech, Hiszpanii i Belgii, umiera sześć lat
później, w r. 1624. Starowolski podaje treść inskrypcji
nagrobnych, które znajdowały się za jego czasów
w kolegiacie św. Jana w Warszawie35. Należy przy-
puszczać, że obaj Kryscy pomników nagrobnych tam
nie posiadali, tylko skromne epitafia. Bowiem żona
Feliksa, a matka Pawła — Zofia z Lubienia Kryska,
nosząc się prawdopodobnie z myślą pochowania obu
zmarłych — zgodnie z powszechną modą — we wspól-
nej kaplicy grobowej, po r. 1629 buduje ją przy
kościele bernardynów św. Anny w Warszawie. Ka-
plica ta uległa jednak zniszczeniu w czasie wojen
szwedzkich, a po jej odbudowie przez rodzinę Kret-
kowskich zamieniona została w r. 1657 na kaplicę bł.
Ładysława z Gielniowa, tracąc w ten sposób charakter
prywatnej kaplicy grobowej 3B.
SVE I AGE [...] AO | A C [...] M.D.L.X [...] NS. Na cofnię-
tej części nagrobka cokołu z lewej strony: ALBE.RTVS CASTEL
SIERPCE | FILIVS EIVS: | PATR PIISSIMO CON: | TRA VO-
TVM MVNVS LACHRI ] MABILE EX MERITO ET IUSTI: | TIA
POSVI. | CVI VTINAM COMMORI PO | TVISSEM QUANDO
PRAEMO | PI NON LICVIT: z prawej strony: ALBERVS CASTEL -
LAN | SIERPCEN: FILIYS EIVS | MATRI DVLCISSIMAE |
AETERNI DOLORIS | MONVMENTVM EX | GRATITVDINE ET
RE | VERENTIA FIERI FECI. Na ryzalicie cokołu, na tablicy wy-
ryty napis ku czci syna, a brata fundatora: DEO OPT: MAX: ET |
FOELICI MEMORIAE PETRI CRYSKI PALLATINI | MAZOWIAE
FILII QVI IN IPSA AETATIS SVAE AESTATE | DVM PATRIA
ET AMtCi | I AVCTIOREM AB IPSO MESSEM | SPERABANT
ERYDITIONIS OPTIMAE IN COELVM COM | MIGRAVIT AN-
NYM AGENS AETATIS XXVIII ET IN PLO | CIAE ANNO DOI
MDC DIE VII MENSE SEPTEMB. Na tumbie: MISERATIO HO-
MINIS CIRCA PROXI | MVM SVVM MISERICORDIA AVTEM
| DEI SYPER OMNEM CARNEM. ECCLES. Pod tumbą: ACCIPE
SYPREMOS QVOS DO TI BI FRATER AMORES | PROH MAŁA
SORS HOMINVM LEX EN VARIABILIS AEVI | DVM TIBI NON
LICVIT HOS STATVISSE MIHI | DEBVERAT CINERI HIC SU-
PER ESSE MEO. W znacznej części zniszczone napisy na listwie
cokołu oraz na tablicy trzymanej przez dziecko nie zawierają żad-
nych danych, były to prawdopodobnie sentencje.
35 Starowolski, jw., s. 259 i 262.
.36 Bartoszewicz J., Kościoły warszawskie rzymsko-
katolickie oyisane pod względem historyćznym, War-
szawa, 1855, s. 92; Łukaszewicz J., Krótki opis histo-
ryczny kościołów parochialnych w dawnej dyecezji po-
znańskiej, t. III, Poznań 1863, s. 88. Te wiadomości
powtarza W. Kwiatkowski w książce Piękno Warsza-
wy, IV, Kościoły katolickie, Warszawa, s. 14, błędnie
podając czas powstania kaplicy Kryskich po woj-
nach szwedzkich.
23