Instytut Sztuki (Warschau) [Hrsg.]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Hrsg.]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Hrsg.]: Biuletyn Historii Sztuki (28.1966)

II. 1. Fasada kościoła ewangelicko-augsburskiego w Toruniu,
przerys projektu E. Szregera. Archiwum Miejskie w Toruniu.

STANISŁAW LORENTZ

ARCHITEKT EFRAIM SZREGER. POCHODZENIE I PIERWSZA PRACA

Monografia twórczości Efraima Szregera była moją
pracą doktorską u prof. dr Zygmunta Batowskiego,
przyjętą w r. 1922. Na jesieni 1921 r. czytałem na
zebraniu seminaryjnym pierwszą część mojej pracy,
obejmującą opublikowany tu rozdział pierwszy i pra-
ce późniejsze Szregera do r. 1775. Niewiele tylko orygi-
nalnych projektów Szregera znajdowało się wówczas
w Warszawie w zbiorach Stanisława Patka i Domini-
ka Witke-Jeżewskiego. O zbiorach graficznych po Sta-
nisławie Auguście Poniatowskim, wywiezionych po
Powstaniu Listopadowym do Petersburga, wiedzieliś-
my tylko z komunikatów prof. dr Władysława Tatar-
kiewicza. Wobec zapowiedzianego zwrotu tych zbio-
rów przez Związek Radziecki nie wydawało się słu-
szne publikowanie pracy przed jej uzupełnieniem, gdy
zaś królewski Gabinet Rycin w 1923 r. wrócił do
Warszawy, okazało się, że monografię należy nie
uzupełnić, ale bardzo znacznie powiększyć. Równocześ-

nie wypływać poczęły nowe, nieznane dawniej ma-
teriały archiwalne. To wszystko spowodowało, że przy
innych zajęciach opracowanie nowej rozszerzonej re-
dakcji przewlekało się, i nie była ona jeszcze gotowa
w chwili wybuchu wojny. Zamierzone wydanie mo-
nografii przez Warszawskie Towarzystwo Naukowe nie
doszło z tego powodu do skutku.
W czasie Powstania Warszawskiego w sierpniu
1944 r. spalił się i pierwotny tekst monografii, i nowy
tekst, przygotowany do druku, ocalały natomiast
wszystkie wypisy archiwalne i fotografie projektów.
To umożliwiło opracowanie monografii w nowej, trze-
ciej już redakcji, gdyż część materiałów archiwalnych
z archiwów warszawskich spłonęła również w czasie
Powstania. Spaliły się m. in. akta dotyczące budowy
kościoła Dominikanów Obserwantów w Warszawie,
kronika warszawskiego kościoła Karmelitów na Kra-
kowskim Przedmieściu oraz inwentarze pałaców pry-

137