DOI issue:
Nr. 1
DOI article:Miscellanea
DOI article:Kaczmarzyk, Dariusz: Posąg Perseusza, rzeźba Antonia Canovy, ze zbiorów Tarnowskich
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.47894#0099
DARIUSZ KACZMARZYK
POSĄG PERSEUSZA, RZEZBA ANTONIA CANOYY,
ZE ZBIORÓW TARNOWSKICH*
Po stu latach opuszczenia Polski posąg Perseusza,
pierwsza wersja dzieła Antonia Canovy, dał znać
o sobie*. Sprzedany przez rodzinę Tarnowskich i wy-
wieziony z Polski w latach 1865—70 do Wiednia jest
obecnie od r. 19167 ozdobą zbiorów The Metropolitan
Museum of Art w Nowym Jorku2. Ma on tutaj za
sąsiada drugie sławne polonicum, mianowicie Lisow-
czyka Rembrandta, również z tej samej kolekcji Tar-
nowskich, znajdującego się obecnie w zbiorach
H. C. Fricka w Nowym Jorku.
Posąg Perseusza od Tarnowskich, wykonany w
marmurze kanaryjskim (wys. 229 cm)3, przedstawia po-
stać nagiego młodzieńca stojącego w kontrapoście na
lewej nodze; głowę nakrytą hełmem ma zwróconą
w kierunku głowy Meduzy, którą unosi w lewej
ręce, w prawej zaś — opuszczonej trzyma miecz;
długa draperia przerzucona przez lewą rękę opada
z tyłu na podstawę.
CZAS I OKOLICZNOŚCI
POWSTANIA 'POSĄGU PERSEUSZA
Pierwsza myśl tej rzeźby poczęła się w szkicu ry-
sunkowym aktu męskiego, znajdującym się w II Mu-
seo Civico di Bassano4 i już w r. 1799 przybrała
kształty plastyczne w małym modelu, który odlany
Panu Profesorowi Stanisławowi Lorentzowi,
memu Promotorowi i Profesorowi mojej
córki w 70 rocznicę Jego urodzin.
w gipsie zachował się, lecz bez głowy i lewej dłoni
oraz miecza (wys. 72 cm) w La Gipsoteca di Possa-
gnos. W tym samym lub następnym roku Canova
powiększył rzeźbę w glinie i zapewne odlał w gipsie
do takiej wysokości, w jakiej zamierzał ją odkuć
w marmurze. Z tego dużego modelu w glinie zacho-
wała się tylko Głowa Meduzy w terakocie (wys.
44 cm).6.
Przekuwanie posągu w marmurze musiało trwać
pewien czas i zostało zakończone w kwietniu r. 18017.
Korespondent „Gazety Warszawskiej” przekazał już
w miesiąc potem, tj. i2i2 czerwca r. 1801 „Od granicy
Włoskiej” następującą informację: „Sławny artysta
Rzymski Antonio Canova ukończył niedawno statuę
marmurową, wystawiającą Perseusza w tym momen-
cie, gdy Gorgonie głowę odciął, w lewej ręce trzyma
ją, a w prawej miecz dany mu od Wulkana”8 . „Ga-
zeta Warszawska” jest więc bodaj pierwszym współ-
czesnym dowodem, stwierdzającym czas powstania
tej rzeźby w marmurze i dającym jej opis. Utrwaliła
ona również wrażenie, jakie ta rzeźba wywołała
u współczesnych: „Wszyscy są tego zdania, że ta ro-
bota obok najpiękniejszych starożytności zabytków
umieszczona być może”.
Tak entuzjastyczna ocena wartości artystycznych
była zapowiedzią awansu, jakiego dostąpił wkrótce
* Praca była wygłoszona na zebraniu naukowym semina-
rium doktoranckiego prof. dra S. Lorentza 21.III.1968 i na
zebraniu naukowym Stowarzyszenia Historyków Sztuki
W Warszawie, 17.IV.1968.
Składam serdeczne podziękowanie P. Kustosz Marii Mro-
zińsklej za łaskawą pomoc w odczytaniu i tłumaczeniu rę-
kopisów w języku włoskim.
1 O Perseuszu ze zbiorów Tarnowskich pisali w okresie
powojennym: S. LORENTZ, Polskie badania archeologiczne
w okresie klasycyzmu, „Biblioteka Meandra” 1949, nr 10,
s. 126—128; — tenże, O importach rzeźb z Wioch do Polski
w pierwszej połowie XIX w. i o Thorwaldsenie, „Biul. Hist.
Sztuki” XII, 1950, nr 1-4, s. 289; - K. GROTTOWA, Zbiory
sztuki Jana Feliksa i Walerii Tarnowskich w Dzikowie,
Wrocław 1957, s. 31-91.
2 O. RAGGIO, The Tarnowska Perseus by Canova, „The
Metropolitan Museum of Art Bulletin” v. XXVI, 1967, nr 4,
s. 185—191 i 11.; nr 2, s. 95—96, ił. przy s. 95; — La Chronione
des Arts, „Gazette des Beaux Arts” t. LXXI, 1968, s. 70,
il. 264; — M. S. YOUNG, Letter from V.S.A. East Side, West
Side AU Around the Town, „Apollo” t. LXXXVII, 1968, nr 71,
s. 59—60, 11. 9; — O. RAGGIO, The Metropolitan Marbles,
„Art News” V. 67, 1968, nr 4, s. 48-49, 11.
3 O. RAGGIO, The Tarnowska Perseus, jw., s. 187.
4 E. BASSI, U Museo Cwico di Bassano. I disegni di
Antonio Canova, Venezia 1959, s. 72, Album D. 1.4.572: „Nudo
di schiena stante; nel oerso alta figura atteggiata come
l’eroe nella scultura Perseo eon la testa di Medusa”.
5 E. BASSI, La Gipsoteca di Possagno. Sculture e drpinti
di Antonio Canon a, Venezia 1957, s. 140—147, nr 1, il. 140.
6 Tamże, s. 148, nr 1, 11. 141; — The Tarnowska Perseus,
jw., s. 191 i il.
7 J. MYCIELSKI, Journal du voyage en Italie de la
comtesse Valerie Tarnowska (1803—1804), „La Revue de Po-
logne” 1925—1926, nr 1—2, s. 102; E. BASSI, Canova, Bergamo-
-Milano-Roma 1943, s. 41.
8 „Gazeta Warszawska” 14.VII.1801, nr 56, ś. 986.
91
POSĄG PERSEUSZA, RZEZBA ANTONIA CANOYY,
ZE ZBIORÓW TARNOWSKICH*
Po stu latach opuszczenia Polski posąg Perseusza,
pierwsza wersja dzieła Antonia Canovy, dał znać
o sobie*. Sprzedany przez rodzinę Tarnowskich i wy-
wieziony z Polski w latach 1865—70 do Wiednia jest
obecnie od r. 19167 ozdobą zbiorów The Metropolitan
Museum of Art w Nowym Jorku2. Ma on tutaj za
sąsiada drugie sławne polonicum, mianowicie Lisow-
czyka Rembrandta, również z tej samej kolekcji Tar-
nowskich, znajdującego się obecnie w zbiorach
H. C. Fricka w Nowym Jorku.
Posąg Perseusza od Tarnowskich, wykonany w
marmurze kanaryjskim (wys. 229 cm)3, przedstawia po-
stać nagiego młodzieńca stojącego w kontrapoście na
lewej nodze; głowę nakrytą hełmem ma zwróconą
w kierunku głowy Meduzy, którą unosi w lewej
ręce, w prawej zaś — opuszczonej trzyma miecz;
długa draperia przerzucona przez lewą rękę opada
z tyłu na podstawę.
CZAS I OKOLICZNOŚCI
POWSTANIA 'POSĄGU PERSEUSZA
Pierwsza myśl tej rzeźby poczęła się w szkicu ry-
sunkowym aktu męskiego, znajdującym się w II Mu-
seo Civico di Bassano4 i już w r. 1799 przybrała
kształty plastyczne w małym modelu, który odlany
Panu Profesorowi Stanisławowi Lorentzowi,
memu Promotorowi i Profesorowi mojej
córki w 70 rocznicę Jego urodzin.
w gipsie zachował się, lecz bez głowy i lewej dłoni
oraz miecza (wys. 72 cm) w La Gipsoteca di Possa-
gnos. W tym samym lub następnym roku Canova
powiększył rzeźbę w glinie i zapewne odlał w gipsie
do takiej wysokości, w jakiej zamierzał ją odkuć
w marmurze. Z tego dużego modelu w glinie zacho-
wała się tylko Głowa Meduzy w terakocie (wys.
44 cm).6.
Przekuwanie posągu w marmurze musiało trwać
pewien czas i zostało zakończone w kwietniu r. 18017.
Korespondent „Gazety Warszawskiej” przekazał już
w miesiąc potem, tj. i2i2 czerwca r. 1801 „Od granicy
Włoskiej” następującą informację: „Sławny artysta
Rzymski Antonio Canova ukończył niedawno statuę
marmurową, wystawiającą Perseusza w tym momen-
cie, gdy Gorgonie głowę odciął, w lewej ręce trzyma
ją, a w prawej miecz dany mu od Wulkana”8 . „Ga-
zeta Warszawska” jest więc bodaj pierwszym współ-
czesnym dowodem, stwierdzającym czas powstania
tej rzeźby w marmurze i dającym jej opis. Utrwaliła
ona również wrażenie, jakie ta rzeźba wywołała
u współczesnych: „Wszyscy są tego zdania, że ta ro-
bota obok najpiękniejszych starożytności zabytków
umieszczona być może”.
Tak entuzjastyczna ocena wartości artystycznych
była zapowiedzią awansu, jakiego dostąpił wkrótce
* Praca była wygłoszona na zebraniu naukowym semina-
rium doktoranckiego prof. dra S. Lorentza 21.III.1968 i na
zebraniu naukowym Stowarzyszenia Historyków Sztuki
W Warszawie, 17.IV.1968.
Składam serdeczne podziękowanie P. Kustosz Marii Mro-
zińsklej za łaskawą pomoc w odczytaniu i tłumaczeniu rę-
kopisów w języku włoskim.
1 O Perseuszu ze zbiorów Tarnowskich pisali w okresie
powojennym: S. LORENTZ, Polskie badania archeologiczne
w okresie klasycyzmu, „Biblioteka Meandra” 1949, nr 10,
s. 126—128; — tenże, O importach rzeźb z Wioch do Polski
w pierwszej połowie XIX w. i o Thorwaldsenie, „Biul. Hist.
Sztuki” XII, 1950, nr 1-4, s. 289; - K. GROTTOWA, Zbiory
sztuki Jana Feliksa i Walerii Tarnowskich w Dzikowie,
Wrocław 1957, s. 31-91.
2 O. RAGGIO, The Tarnowska Perseus by Canova, „The
Metropolitan Museum of Art Bulletin” v. XXVI, 1967, nr 4,
s. 185—191 i 11.; nr 2, s. 95—96, ił. przy s. 95; — La Chronione
des Arts, „Gazette des Beaux Arts” t. LXXI, 1968, s. 70,
il. 264; — M. S. YOUNG, Letter from V.S.A. East Side, West
Side AU Around the Town, „Apollo” t. LXXXVII, 1968, nr 71,
s. 59—60, 11. 9; — O. RAGGIO, The Metropolitan Marbles,
„Art News” V. 67, 1968, nr 4, s. 48-49, 11.
3 O. RAGGIO, The Tarnowska Perseus, jw., s. 187.
4 E. BASSI, U Museo Cwico di Bassano. I disegni di
Antonio Canova, Venezia 1959, s. 72, Album D. 1.4.572: „Nudo
di schiena stante; nel oerso alta figura atteggiata come
l’eroe nella scultura Perseo eon la testa di Medusa”.
5 E. BASSI, La Gipsoteca di Possagno. Sculture e drpinti
di Antonio Canon a, Venezia 1957, s. 140—147, nr 1, il. 140.
6 Tamże, s. 148, nr 1, 11. 141; — The Tarnowska Perseus,
jw., s. 191 i il.
7 J. MYCIELSKI, Journal du voyage en Italie de la
comtesse Valerie Tarnowska (1803—1804), „La Revue de Po-
logne” 1925—1926, nr 1—2, s. 102; E. BASSI, Canova, Bergamo-
-Milano-Roma 1943, s. 41.
8 „Gazeta Warszawska” 14.VII.1801, nr 56, ś. 986.
91