DOI Artikel:
Rozprawy
DOI Artikel:Stolot, Franciszek: Testament Tomasza Nikla: (przyczynek do dziejów pińczowskich warsztatów budowlanych i kamieniarsko-rzeźbiarskich na przełomie wieków XVI i XVII)
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.47895#0237
R
O Z
P
R
A
W
FRANCISZEK STOŁOT
TESTAMENT TOMASZA NIKŁA
(PRZYCZYNEK DO DZIEJÓW PIŃCZOWSK1CH WARSZTATÓW BUDOWLANYCH
I KAMIENIARSKO-RZEŹB1ARSK1CH NA PRZEŁOMIE WIEKÓW XVI I XVII)*
Znane co najmniej od średniowiecza zalety 'kamie- pobyt Gucciego w Pińczowie oraz dobra materialne,
nia zalegającego wzniesienia w najbliższym sąsiedz-które tam zgromadził, pozwalają sądzić, że udział
trwie Pińczowa spowodowały rozwój w jego rejonie jego w rozwoju pińczowskich warsztatów musiał być
kamieniołomów, a w miasteczku — rzemiosła bu-
dowlanego i kamieniarśko-rzeźbiarskiego x. Prawdzi-
wy złoty okres przeżywały pińczowskie warsztaty
kamieniarskie na przełomie w. XVI i XVII. Wiele
przyczyn, nie zawsze dostatecznie wyjaśnionych, zło-
żyło się na ten rozwój. Nie bez znaczenia były obok
łatwo dostępnego surowca prace przy przebudowie
późnogotyckiego izamlku w Pińczowie prowadzone pod
koniec w. XVI iz inicjatywy biskupa krakowskiego
Piotra Myszkowskiego, ówczesnego właściciela Piń-
czowa. Kontynuował je nadając im szeroki rozmach
Zygmunt Myszkowski, bratanek biskupa, twórca ordy-
nacji pińczowskiej, późniejszy marszałek wielki ko-
ronny 2. Za projektanta tego nie zachowanego zespołu
architektoniczno-urbanistycznego uchodzi Santi Gucci,
architekt i rzeźbiarz królewśki pozostający także na
usługach Myszkowskich3. Potwierdzony archiwalnie
* Za zapoznanie się z niniejszą pracą i opatrzenie jej
uwagami dziękuję Panu .pHof. drowi Adamowi Bochnakowi,
dr Marii Kotpfflofwej i drowi Jatnlowi Samkowi. Za konsultacje
językowe przy przygotowaniu do druku tekstu testamentu
wyrażam podziękowanie dr Wacławie StzelińSkiej i drowi Ma-
riianowi Zwtercaniowi. O. mgr owi Bogumiłowi Czerwieniiowi
winien jestem wdzięczność za ułatwienie przeprowadzenia
kwerendy w archiwum jasnogórskim.
1 M. WEBER-KOZlNSKA, Kamieniarka w Polsce w okresie
renesansu. Główne etapy rozwojowe w historii naszego ka-
mieniarstwa, „Architektura” 1954, nr 1, s. 15; — Ta sama,
Z problematyki historii kamieniarstwa w Polsce, „Kwart.
Arch. i Urb.” III, 1958, s. 76—77; — Ta sama i B. PEN-
KALA, CeZ i metody badań zabytkowego materiału kamien-
nego, „Kwart. Hist. Kult. Mat.” X, 1'962, s. 183—192 — M. WE-
BER-KOZINSKA, "Warsztat budowlany przedromańskiego ko-
ścioła w Wiślicy [w:] Czwarta konferencja naukowa zespołu
badań nad polskim średniowieczem Uniwersytetu Warszaw-
skiego i Politechniki Warszawskiej, Sprawozdania 1962—1963,
Warszawa 1965, s. 61.
2 A. M. SKAŁKOWSKI, Aleksander Wielopolski w świetle
archiwów rodzinnych (1803—1877), I, Poznań 1947, s. 4—5,
187—188.
znaczny4. Łatwy do obróbki miejscowy, a Więc tani
surowiec, duży ruch budowlany w mieście i jego
okolicy, wybitna indywidualność artystyczna Gucciego
to zapewne główne czynniki przyciągające w tym cza-
sie rzemieślników kamieniarsko-rzeźbiarsklch do Piń-
czowa. Niestety, tylko z imienia lub nazwiska, a niie
z wykonanych dzieł znamy kilku z nich. Są to:
Stefan murarz, Andziel Booci murarz i kamieniarz,
Jachym Bocći kamieniarz, Jerzy Bolety murarz albo
„snycerz kamienny”, Benedykt Bonanoni, Gorycz
(Ardente) Włoch, Błażej iGocman i Tomasz Nikiel5.
O Tomaszu Niklu, mieszczaninie i murarzu piń-
czowskim, wiadomo było do tej pory niewiele.
W r. 1601 wykonał dla Ambrożego Meazziego po-
sadzkę i stopnie do ołtarza wielkiego w katedrze
krakowskiej6. W r. 1603 Zygmunt Myszkowiski roz-
strzygnął spór majątkowy między Tomaszem Niklem
3 A. MIŁOBĘDZKI, Odkrycia w Pińczowie w latach 1960—
1962 [w:] Czwarta konferencja naukowa zespołu badań nad
polskim średniowieczem, jw., s. 37—44; — tenże, Zamek
w Pińczowie za Myszkowskich. U początków nowożytnej re-
zydencji w Polsce, [w:] Sarmatia artistica, księga pamiątkowa
ku czci prof. W. Tomkiewicza, Warszawa 1968, s. 35—45; —
A. FISCHTNGER, Santi Gucci, architekt i rzeźbiarz królewski
XVI wieku, „Biblioteka Wawelska” 3, Kraków 1969, s. 24—26.
4 Nową charakterystykę twórczości Gucciego oraz zebranie
źródeł pisanych o tym artyście por. FISCHINGER, jw.
5 Tamże, s. 66. O Gocmanie wiadomo, że wykonał kilka
prac w Zamościu, m. in. Bramę Szczebrzeską — S. HERBST
i J. ZACHWATOWICZ, Twierdza Zamość, Warszawa 1936,
s. 21—25; — S. ZAJCZYK, Muratorzy zamojscy (1583—1609),
„Biul. Hist. Sztuki i Kultury” VII, 1939, nr 2, s. 201—212; —
S. HERBST, Zamość, Warszawa 1954, s. 22; — tenże, Goc-
man (Gotsman) Błażej, [w:] Polski Słownik Biograficzny
VIH, Wrocław—Kraków’—Warszawa 1959, s. 160.
6 T. WOJCIECHOWSKI, Kościół katedralny w Krakowie,
Kraków 1900, s. 43; — S. TOMKOWICZ, Przyczynki do hi-
storii kultury Krakowa w pierwszej połowie w. XVII,
Lwów 1912, s. 91.
227
O Z
P
R
A
W
FRANCISZEK STOŁOT
TESTAMENT TOMASZA NIKŁA
(PRZYCZYNEK DO DZIEJÓW PIŃCZOWSK1CH WARSZTATÓW BUDOWLANYCH
I KAMIENIARSKO-RZEŹB1ARSK1CH NA PRZEŁOMIE WIEKÓW XVI I XVII)*
Znane co najmniej od średniowiecza zalety 'kamie- pobyt Gucciego w Pińczowie oraz dobra materialne,
nia zalegającego wzniesienia w najbliższym sąsiedz-które tam zgromadził, pozwalają sądzić, że udział
trwie Pińczowa spowodowały rozwój w jego rejonie jego w rozwoju pińczowskich warsztatów musiał być
kamieniołomów, a w miasteczku — rzemiosła bu-
dowlanego i kamieniarśko-rzeźbiarskiego x. Prawdzi-
wy złoty okres przeżywały pińczowskie warsztaty
kamieniarskie na przełomie w. XVI i XVII. Wiele
przyczyn, nie zawsze dostatecznie wyjaśnionych, zło-
żyło się na ten rozwój. Nie bez znaczenia były obok
łatwo dostępnego surowca prace przy przebudowie
późnogotyckiego izamlku w Pińczowie prowadzone pod
koniec w. XVI iz inicjatywy biskupa krakowskiego
Piotra Myszkowskiego, ówczesnego właściciela Piń-
czowa. Kontynuował je nadając im szeroki rozmach
Zygmunt Myszkowski, bratanek biskupa, twórca ordy-
nacji pińczowskiej, późniejszy marszałek wielki ko-
ronny 2. Za projektanta tego nie zachowanego zespołu
architektoniczno-urbanistycznego uchodzi Santi Gucci,
architekt i rzeźbiarz królewśki pozostający także na
usługach Myszkowskich3. Potwierdzony archiwalnie
* Za zapoznanie się z niniejszą pracą i opatrzenie jej
uwagami dziękuję Panu .pHof. drowi Adamowi Bochnakowi,
dr Marii Kotpfflofwej i drowi Jatnlowi Samkowi. Za konsultacje
językowe przy przygotowaniu do druku tekstu testamentu
wyrażam podziękowanie dr Wacławie StzelińSkiej i drowi Ma-
riianowi Zwtercaniowi. O. mgr owi Bogumiłowi Czerwieniiowi
winien jestem wdzięczność za ułatwienie przeprowadzenia
kwerendy w archiwum jasnogórskim.
1 M. WEBER-KOZlNSKA, Kamieniarka w Polsce w okresie
renesansu. Główne etapy rozwojowe w historii naszego ka-
mieniarstwa, „Architektura” 1954, nr 1, s. 15; — Ta sama,
Z problematyki historii kamieniarstwa w Polsce, „Kwart.
Arch. i Urb.” III, 1958, s. 76—77; — Ta sama i B. PEN-
KALA, CeZ i metody badań zabytkowego materiału kamien-
nego, „Kwart. Hist. Kult. Mat.” X, 1'962, s. 183—192 — M. WE-
BER-KOZINSKA, "Warsztat budowlany przedromańskiego ko-
ścioła w Wiślicy [w:] Czwarta konferencja naukowa zespołu
badań nad polskim średniowieczem Uniwersytetu Warszaw-
skiego i Politechniki Warszawskiej, Sprawozdania 1962—1963,
Warszawa 1965, s. 61.
2 A. M. SKAŁKOWSKI, Aleksander Wielopolski w świetle
archiwów rodzinnych (1803—1877), I, Poznań 1947, s. 4—5,
187—188.
znaczny4. Łatwy do obróbki miejscowy, a Więc tani
surowiec, duży ruch budowlany w mieście i jego
okolicy, wybitna indywidualność artystyczna Gucciego
to zapewne główne czynniki przyciągające w tym cza-
sie rzemieślników kamieniarsko-rzeźbiarsklch do Piń-
czowa. Niestety, tylko z imienia lub nazwiska, a niie
z wykonanych dzieł znamy kilku z nich. Są to:
Stefan murarz, Andziel Booci murarz i kamieniarz,
Jachym Bocći kamieniarz, Jerzy Bolety murarz albo
„snycerz kamienny”, Benedykt Bonanoni, Gorycz
(Ardente) Włoch, Błażej iGocman i Tomasz Nikiel5.
O Tomaszu Niklu, mieszczaninie i murarzu piń-
czowskim, wiadomo było do tej pory niewiele.
W r. 1601 wykonał dla Ambrożego Meazziego po-
sadzkę i stopnie do ołtarza wielkiego w katedrze
krakowskiej6. W r. 1603 Zygmunt Myszkowiski roz-
strzygnął spór majątkowy między Tomaszem Niklem
3 A. MIŁOBĘDZKI, Odkrycia w Pińczowie w latach 1960—
1962 [w:] Czwarta konferencja naukowa zespołu badań nad
polskim średniowieczem, jw., s. 37—44; — tenże, Zamek
w Pińczowie za Myszkowskich. U początków nowożytnej re-
zydencji w Polsce, [w:] Sarmatia artistica, księga pamiątkowa
ku czci prof. W. Tomkiewicza, Warszawa 1968, s. 35—45; —
A. FISCHTNGER, Santi Gucci, architekt i rzeźbiarz królewski
XVI wieku, „Biblioteka Wawelska” 3, Kraków 1969, s. 24—26.
4 Nową charakterystykę twórczości Gucciego oraz zebranie
źródeł pisanych o tym artyście por. FISCHINGER, jw.
5 Tamże, s. 66. O Gocmanie wiadomo, że wykonał kilka
prac w Zamościu, m. in. Bramę Szczebrzeską — S. HERBST
i J. ZACHWATOWICZ, Twierdza Zamość, Warszawa 1936,
s. 21—25; — S. ZAJCZYK, Muratorzy zamojscy (1583—1609),
„Biul. Hist. Sztuki i Kultury” VII, 1939, nr 2, s. 201—212; —
S. HERBST, Zamość, Warszawa 1954, s. 22; — tenże, Goc-
man (Gotsman) Błażej, [w:] Polski Słownik Biograficzny
VIH, Wrocław—Kraków’—Warszawa 1959, s. 160.
6 T. WOJCIECHOWSKI, Kościół katedralny w Krakowie,
Kraków 1900, s. 43; — S. TOMKOWICZ, Przyczynki do hi-
storii kultury Krakowa w pierwszej połowie w. XVII,
Lwów 1912, s. 91.
227