DOI issue:
Nr. 2
DOI article:[Rozprawy]
DOI article:Malinowska, Irena: "Pamiętnik Interessów" Stanisława Kostki Potockiego
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.48042#0132
IRENA MALINOWSKA
„PAMIĘTNIK INTERESSÓW” STANISŁAWA KOSTKI POTOCKIEGO*
Wśród bogatych materiałów rękopiśmiennych, za-
chowanych po Stanisławie Kostce Potockim, jednym
z najciekawszych dokumentów jest „Pamiętnik Inte-
ressów Samego JO. Hrabi Potockiego, Senatora i Woje-
wody”1, znany zresztą od dawna polskim historykom
sztuki i niejednokrotnie przez nich wykorzystywany2.
Wartość zawartych tam informacji podnosi fakt, że
prowadzone na bieżąco notaty były w większości do-
konywane własnoręcznie przez Potockiego, a co naj-
mniej pod jego dyktando3.
„Pamiętnik Interesów” obejmuje okres równych
15 lat, „Od ostatnich Dni Augusta 17’97”, jak brzmi
tytuł pierwszej stronicy woluminu, do dn. 2 września
1812 r. Nie wydaje się, aby w spuściźnie po Potockim
istniał kiedykolwiek odpowiednik „Pamiętnika” z
wcześniejszych lub późniejszych lat4. Tytuł, wykali-
grafowany starannie na oprawie woluminu, wyszedł
raczej spod innej ręki, a wymienione w nim stano-
wiska autora wskazują, że sformułowany został naj-
wcześniej po 1807 r., kiedy S. K. Potocki został mia-
nowany senatorem-wojewodą w Księstwie Warszaw-
* Artykuł niniejszy przedstawia fragmenty szczegółowego
opracowania, przygotowywanego w ramach prac naukowych
Ośrodka Dokumentacji Naukowej Muzeum w Wilanowie,
rozporządzającego już obecnie indeksem osób i obiektów
wymienionych w „Pamiętniku Interesów” S. K. Potockiego.
1 AGAD, Arch. Gosp. Wił. (cyt. dalej: AGWil), Anteriora
302: wolumen formatu 24 X 38 cm, oprawny w karton okle-
jony deseniowym papierem, niegdyś wiązany taśmą, nogi
i grzbiet ze skóry. Na oikładce nalepka papierowa z tytułem
oraz nikłe ślady pieczęci z czerwonego laku. Kart zapisa-
nych 139 oraz 5 czystych; na ostatniej stronie nota z adre-
sami.
2 W okresie powojennym „Pamiętnik Interesów” (cyt.
dalej: Pana. Int.) najobszerniej wykorzystał S. LORENTZ
(Natolin, Warszawa 1948 i Działalność Stanisława Kostki Po-
tockiego w dziedzinie architektury, „Rocznik Hist. Sztuki” I,
1956, s. 450—501); — korzystali też z „Pamiętnika”: G. CIO-
ŁEK w swych opracowaniach i studiach związanych z re-
konstrukcją ogrodu w Wilanowie (m.in. Ogród w Wilanowie.
Badania i zagadnienia konserwatorskie, „Biul. Hist. Sztuki
i Kultury” IX, 1947, nr 1/2, s. 86-128); - M. L. BERNHARD
do badań nad zainteresowaniami S. K. Potockiego sztuką
antyku; — W. FIJAŁKOWSKI w licznych pracach i studiach
szczegółowych nad dziejami Wilanowa (m.in. ostatnio Twór-
cza recepcja tradycji w urządzeniu i działalności Muzeum
w Wilanowie [w:] Znaczenie tradycji w działalności współ-
czesnego muzeum, Poznań 1970, s. 63-76; — por. też Działal-
ność Stanisława Kostki Potockiego w Wilanowie w niniej-
szym n-rze „Biuletynu Hist. Sztuki” i pracę doktorską,
rkps.); - T. S. JAROSZEWSKI (Olesin, „Biul. Hist. Sztuki”
skim, a co jeszcze prawdopodobniejsze, po jego śmier-
ci w trakcie porządkowania pozostałych po zmarłym
dokumentów.
Wybór przez autora „Pamiętnika” tego właśnie
okresu życia dla sporządzania szczegółowych odręcz-
nych notat, dotyczących jego „interesów”, nie wy-
daje się przypadkowy. Powód rozpoczęcia ich w sierp-
niu 1797 r. wyjaśnia pośrednio treść trzeciej z kolei
notatki, sporządzonej w Krakowie „ostatnich dni Au-
gusta 1797”, a mianowicie: „W Łańcucie zapropono-
wany mi był od Xiężny przy P. Gaborze 5 WILANÓW
i Nieporęt do wzięcia wzamian tych 60 t., które X.
płaci rocznie Zonie mojej. Walor zaś tych dóbr, aby
był teraz postanowiony, a potym potrącony w Dzia-
łach. Chciała Xiężna, ażebym sam względem tego pro-
jekt ułożył i Jej przysłał, co później rozpatrzywszy się
w interesie uczynić przyrzekłem. Dany mi był Excerpt
z Działów dotycząca się Wilanowa, który się między
memi papierami znajduje pod Nr. 1. w Tece Zielo-
nej” B.
XXIV, 1962, nr 1, s. 96—111 i — Chrystian Piotr Aigner, War-
szawa 1970); - B. MAJEWSKA-MASZKOWSKA (Mecenat ar-
tystyczny Izabelli z Czartoryskich Lubomirskiej, rkps pracy
doktorskiej); - ta s a m a i T. S. JAROSZEWSKI, Podróż
Stanisława Kostki Potockiego do Włoch [w:] Sarmatia Arti-
stica. Księga pamiątkowa ku czci prof. W. Tomkiewicza,
Warszawa 1968; - ci sami, Podróż Stanisława Kostki Po-
tockiego do Anglii w 1787 r. w niniejszym n-rze „Biulety-
nu”; — J. MORAWlNSKI w pracach nad kolekcją wilanow-
ską, obecnie prowadzonych przez Dział Sztuki Muzeum w
Wilanowie (por. I. VOISE, Kilka uwag o galerii Stanisława
Kostki Potockiego w Wilanowie w niniejszym n-rze „Biule-
tynu”); - sporadycznie posługiwali się „Pamiętnikiem” m.in.
J. RUDNICKA, K. SROCZYŃSKA, S. KOZAKIEWICZ,
A. RYSZKIEWICZ, D. KACZMARZYK.
5 J. RUDNICKA (Biblioteka wilanowska, Warszawa 1967,
s. 81, przyp. 14) uważa, że „Pamiętnik” był pisany przez se-
kretarza Potockiego; jest to słuszne dopiero od karty 127,
kiedy Stanisław Kostka dyktuje notaty swemu sekretarzowi,
Kisielińskiemu.
4 Naśladował go natomiast syn, Aleksander, którego
„Księga Interesów” zachowała się wśród papierów familij-
nych hr. Aleksandra, Augusta i Maurycego Potockich
(AGAD, Zbiór z Jabłonny XIX/9 - por. LORENTZ, jw„ s.
481, przyp. 55).
5 Ignacy Gabard de Vaux (por. Z. KOSSAKOWSKA-SZA-
NAJCA i B. MAJEWSKA-MASZKOWSKA, Zamek w Łańcu-
cie, Warszawa 1964).
6 Pam. Int., k. 1; por. też przyp. 4.
122
„PAMIĘTNIK INTERESSÓW” STANISŁAWA KOSTKI POTOCKIEGO*
Wśród bogatych materiałów rękopiśmiennych, za-
chowanych po Stanisławie Kostce Potockim, jednym
z najciekawszych dokumentów jest „Pamiętnik Inte-
ressów Samego JO. Hrabi Potockiego, Senatora i Woje-
wody”1, znany zresztą od dawna polskim historykom
sztuki i niejednokrotnie przez nich wykorzystywany2.
Wartość zawartych tam informacji podnosi fakt, że
prowadzone na bieżąco notaty były w większości do-
konywane własnoręcznie przez Potockiego, a co naj-
mniej pod jego dyktando3.
„Pamiętnik Interesów” obejmuje okres równych
15 lat, „Od ostatnich Dni Augusta 17’97”, jak brzmi
tytuł pierwszej stronicy woluminu, do dn. 2 września
1812 r. Nie wydaje się, aby w spuściźnie po Potockim
istniał kiedykolwiek odpowiednik „Pamiętnika” z
wcześniejszych lub późniejszych lat4. Tytuł, wykali-
grafowany starannie na oprawie woluminu, wyszedł
raczej spod innej ręki, a wymienione w nim stano-
wiska autora wskazują, że sformułowany został naj-
wcześniej po 1807 r., kiedy S. K. Potocki został mia-
nowany senatorem-wojewodą w Księstwie Warszaw-
* Artykuł niniejszy przedstawia fragmenty szczegółowego
opracowania, przygotowywanego w ramach prac naukowych
Ośrodka Dokumentacji Naukowej Muzeum w Wilanowie,
rozporządzającego już obecnie indeksem osób i obiektów
wymienionych w „Pamiętniku Interesów” S. K. Potockiego.
1 AGAD, Arch. Gosp. Wił. (cyt. dalej: AGWil), Anteriora
302: wolumen formatu 24 X 38 cm, oprawny w karton okle-
jony deseniowym papierem, niegdyś wiązany taśmą, nogi
i grzbiet ze skóry. Na oikładce nalepka papierowa z tytułem
oraz nikłe ślady pieczęci z czerwonego laku. Kart zapisa-
nych 139 oraz 5 czystych; na ostatniej stronie nota z adre-
sami.
2 W okresie powojennym „Pamiętnik Interesów” (cyt.
dalej: Pana. Int.) najobszerniej wykorzystał S. LORENTZ
(Natolin, Warszawa 1948 i Działalność Stanisława Kostki Po-
tockiego w dziedzinie architektury, „Rocznik Hist. Sztuki” I,
1956, s. 450—501); — korzystali też z „Pamiętnika”: G. CIO-
ŁEK w swych opracowaniach i studiach związanych z re-
konstrukcją ogrodu w Wilanowie (m.in. Ogród w Wilanowie.
Badania i zagadnienia konserwatorskie, „Biul. Hist. Sztuki
i Kultury” IX, 1947, nr 1/2, s. 86-128); - M. L. BERNHARD
do badań nad zainteresowaniami S. K. Potockiego sztuką
antyku; — W. FIJAŁKOWSKI w licznych pracach i studiach
szczegółowych nad dziejami Wilanowa (m.in. ostatnio Twór-
cza recepcja tradycji w urządzeniu i działalności Muzeum
w Wilanowie [w:] Znaczenie tradycji w działalności współ-
czesnego muzeum, Poznań 1970, s. 63-76; — por. też Działal-
ność Stanisława Kostki Potockiego w Wilanowie w niniej-
szym n-rze „Biuletynu Hist. Sztuki” i pracę doktorską,
rkps.); - T. S. JAROSZEWSKI (Olesin, „Biul. Hist. Sztuki”
skim, a co jeszcze prawdopodobniejsze, po jego śmier-
ci w trakcie porządkowania pozostałych po zmarłym
dokumentów.
Wybór przez autora „Pamiętnika” tego właśnie
okresu życia dla sporządzania szczegółowych odręcz-
nych notat, dotyczących jego „interesów”, nie wy-
daje się przypadkowy. Powód rozpoczęcia ich w sierp-
niu 1797 r. wyjaśnia pośrednio treść trzeciej z kolei
notatki, sporządzonej w Krakowie „ostatnich dni Au-
gusta 1797”, a mianowicie: „W Łańcucie zapropono-
wany mi był od Xiężny przy P. Gaborze 5 WILANÓW
i Nieporęt do wzięcia wzamian tych 60 t., które X.
płaci rocznie Zonie mojej. Walor zaś tych dóbr, aby
był teraz postanowiony, a potym potrącony w Dzia-
łach. Chciała Xiężna, ażebym sam względem tego pro-
jekt ułożył i Jej przysłał, co później rozpatrzywszy się
w interesie uczynić przyrzekłem. Dany mi był Excerpt
z Działów dotycząca się Wilanowa, który się między
memi papierami znajduje pod Nr. 1. w Tece Zielo-
nej” B.
XXIV, 1962, nr 1, s. 96—111 i — Chrystian Piotr Aigner, War-
szawa 1970); - B. MAJEWSKA-MASZKOWSKA (Mecenat ar-
tystyczny Izabelli z Czartoryskich Lubomirskiej, rkps pracy
doktorskiej); - ta s a m a i T. S. JAROSZEWSKI, Podróż
Stanisława Kostki Potockiego do Włoch [w:] Sarmatia Arti-
stica. Księga pamiątkowa ku czci prof. W. Tomkiewicza,
Warszawa 1968; - ci sami, Podróż Stanisława Kostki Po-
tockiego do Anglii w 1787 r. w niniejszym n-rze „Biulety-
nu”; — J. MORAWlNSKI w pracach nad kolekcją wilanow-
ską, obecnie prowadzonych przez Dział Sztuki Muzeum w
Wilanowie (por. I. VOISE, Kilka uwag o galerii Stanisława
Kostki Potockiego w Wilanowie w niniejszym n-rze „Biule-
tynu”); - sporadycznie posługiwali się „Pamiętnikiem” m.in.
J. RUDNICKA, K. SROCZYŃSKA, S. KOZAKIEWICZ,
A. RYSZKIEWICZ, D. KACZMARZYK.
5 J. RUDNICKA (Biblioteka wilanowska, Warszawa 1967,
s. 81, przyp. 14) uważa, że „Pamiętnik” był pisany przez se-
kretarza Potockiego; jest to słuszne dopiero od karty 127,
kiedy Stanisław Kostka dyktuje notaty swemu sekretarzowi,
Kisielińskiemu.
4 Naśladował go natomiast syn, Aleksander, którego
„Księga Interesów” zachowała się wśród papierów familij-
nych hr. Aleksandra, Augusta i Maurycego Potockich
(AGAD, Zbiór z Jabłonny XIX/9 - por. LORENTZ, jw„ s.
481, przyp. 55).
5 Ignacy Gabard de Vaux (por. Z. KOSSAKOWSKA-SZA-
NAJCA i B. MAJEWSKA-MASZKOWSKA, Zamek w Łańcu-
cie, Warszawa 1964).
6 Pam. Int., k. 1; por. też przyp. 4.
122