Instytut Sztuki (Warschau) [Hrsg.]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Hrsg.]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Hrsg.]: Biuletyn Historii Sztuki (34.1972)

POGLĄDY S. K. POTOCKIEGO NA WAZY GRECKIE

jest jego korespondencja z żoną oraz praca O sztuce
u Dawnych. W wiele lat po swoim pobycie w Neapo-
lu tak napisał w Winkelmanie Polskim: „ja sam pod
bytność moię w Neapolu zgromadziłem przeszło sto
wazów Etruskich, do czego mi łatwość iaką wtedy
mieli nawet cudzoziemcy kopania w Noli niemało po-
służyła" 10. Zacytowany tekst wyraźnie sugeruje, iż
zbierana kolekcja wiele zawdzięcza jego osobistym

stycznia pisał do żony, że jego kolekcja powiększyła
się do co najmniej 100 wybranych egzemplarzy, a za-
tem przybrała już swój definitywny kształt. Tymcza-
sem jednak przed rozpoczęciem poszukiwań w Nola,
jego zbiór zbliżał się już do setki. 28 grudnia pisał
bowiem: „Ma collection de Vases Etrusąues croit a
vus d’oeil, j’en aurai un centeine si je continue de
meme” 17.

poszukiwaniom i można przypuszczać, że wiele z waz
znajdujących się w kolekcji było znalezionych, przez
niego samego. Podobnie można ocenić również
wzmiankę zawartą w liście do żony z dnia 18 stycz-
nia 1786 r.: „a force courire de fouiller, de troguer et
de retroąuer je deterre des tresors, ma collection se
montra au moins d 100 pieces choisis” n. Tę samą w
przybliżeniu ilość naczyń (115) wykazywał zniszczony
w czasie wojny rękopis Katalog Obrazów i Etrusków,
zbiór starożytnych Wazonów di Terra di Nola12.
Uważne przeanalizowanie wiadomości zawartych w
korespondencji do żony, pisanej na gorąco przez ca-
ły czas pobytu neapolitańskiego, podczas którego Po-
tocki ratował się przed nudą pilnym poszukiwaniem
waz antycznych, musi jednakże obudzić w nas w peł-

List z 14 stycznia informuje, że Potocki prowadził
poszukiwania w Nola prawie przez cały poprzedni
dzień tj. 13 stycznia i że przebywał tam jeszcze ran-
kiem 14 stycznia. Wynikła z tego zwłoka w odpowie-
dzi na list żony. Potocki jest pełen zapału mimo pew-
nych niepowodzeń i nosi się z zamiarem zamieszkania
w Nola parę tygodni wraz z projektującą przyjazd
do Włoch żoną. „Tout cela pour avoir le plaisir d’ou-
vrire des tombeaux et de noler les morts”.
Jego wykopaliska — prowadzone zapewne w
dniach bezpośrednio poprzedzających napisanie listu
— aczkolwiek pewnie cofamy się jedynie do 13 stycz-
nia, „n’ont pas ete fort brillants”, i w rozkopanych
grobach znalazł jedynie rzeczy pozbawione znaczenia
(„je n’ai en a faire qu’d de la canaille”). Zapewne nie

naczynia

co

Po to

wa-

i Winkełman

PolA

O

dalej: APP)

262

s.

169

pochodzą
niemalo-

kilłl
nici]
wyi

wya
748.
Pot,
HA1I
Aig
nisł

chowały się
Jękopisu Wll.
iTTZ samemu
i 11), BERN-
andiemu lub
odstaw (Sta-
V spisie tym

MASZKOWSKA i T. S. JAROSZEWSKI
początek stycznia, tj. przed 13 stycznia
Kostki Potockiego do Włoch, [w:] Sar-

ciągu tych
ateriału w
wiele,
kolekcji. 18

znalazł malowanych naczyń greckich, a tylko nie zdo-
bioną ceramikę miejscową, której wzorem innych
współczesnych sobie nie cenił ani nie uważał za sto-
sowne bliżej określić. Trudno w chwili obecnej
stwierdzić, czy je zatrzymał, czy z powrotem zako-
pał. W Winkelmanie Polskim napisze później, że w
zbiorach jego znajdują się jakieś naczynia bez pole-
wy znalezione w Nola 18. Prawdopodobnie chodziło tu
jednak o nabyte w grudniu dla kolekcji
orientalizujące (il. 1 i 2).
Być może z odkrytych wówczas grobów
niektóre zachowane w kolekcji wilanowskiej
wanc naczynia z impasto, będące niewątpliwie wyro-
bem miejscowych kampańskich garncarzy z VIII—VII
w. p.n.e. Możliwe również, że te naczynia znalazły się
w zbiorach później, wraz z innymi wazami kolekcji
słubickiej, w której było wiele naczyń pochodzących
właśnie z Kampanii. Istniejące w naszej dokumentacji
luki utrudniają rozstrzygnięcie tej kwestii.
W drugim liście, pisanym zapewne pomiędzy 14
a 18 stycznia, Potocki donosi o rozkopaniu jednego
grobu. W grobie tym nasz „archeolog” znalazł ka-
mienny sarkofag ze szkieletem zmarłego oraz zasta-
wę grobową złożoną z naczyń. Pomiędzy nogami
szkieletu wykryto pewną ilość małych naczyniek, któ-
re autor listu nazywa „lachrimatoires”, przy głowie
było umieszczone większe naczynko „de terre noire”,
a przy stopach — waza, zdobiona z obydwu stron
przedstawieniem walczących wojowników.
Potocki wspomina, że wazę z wojownikami zabrał,
a zmarłego wraz z sarkofagiem zakopał z powrotem

izówki do-
okresu ich
ro określo-
mia 15 i 18
jekcie wy-
ijących się
es jours ćt
wspomina
oszukiwań
u wyrf-a,
e i że Po-
w Kapui.
ty musiał

s. 43.

ni uzasadniony sceptycyzm.
Spróbujmy wydobyć z korespondencji wszystkie
wzmianki dotyczące tych wykopalisk, którymi się
Kostka tak później szczycił. Luki w korespondencji,
arbitralność zaszeregowania niektórych nie datowanych
listów, stanowią poważne utrudnienie zadania.
O wykopaliskach, a raczej osobistym kierowaniu
rozkopywaniem grobów w poszukiwaniu waz w Nola,
mówią jedynie dwa listy, z których tylko jeden jest
datowany dokładnie na 14 stycznia 13. Tradycyjnie list
nie datowany jest umieszczany przed datowanym —
jednak treść listu wydaje się wskazywać raczej na od-
wrotną kolejność i naszym zdaniem list drugi nale-
żałoby datować pomiędzy 14 a 18 stycznia 1786 r. n.
Oba
tyci
trw]
ny j
styfl
pra
tarr
Nol
jed:
na
że

, s. 194-20:
aw— Wars'7;:

brakowało wzmianek mówiących o pochodzeniu poszczegól-
nych waz.
13 APP 262.
14 Tamże — B.
datują ten list na
(Podróż Stanisława
matia Artistica. Księga pamiątkowa ku czci prof. Wł. Tom-
kiewicza, Warszawa 1968, s. 223); — BERNHARD (Stanisław
Kostka Potocki kolekcjoner..., jw., s. 438) datuje list na
2 stycznia 1786 r.
15 APP 262. List pisany 5-6—7 stycznia.
16 Tamże 282.
17 Tamże 288/1.
is POTOCKI, O sztuce u Dawnych...,