DOI issue:
Nr. 3
DOI article:[Rozprawy]
DOI article:Kornecki, Marian: Zaginione i utracone obrazy z XV i XVI wieku w województwie krakowskim
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.48042#0271
MARIAN KORNECKI
ZAGINIONE I UTRACONE OBRAZY Z XV I XVI WIEKU
W WOJEWÓDZTWIE KRAKOWSKIM*
Znaczenie zabytków gotyckiego i gotycko-renesan-
sowego malarstwa sztalugowego Małopolski dla cało-
kształtu obrazu tej gałęzi sztuki polskiej, jak też
szczególne zainteresowanie poświęcone temu zagadnie-
niu w licznych rozprawach i publikacjach — skłania-
ją do zwrócenia uwagi i udostępnienia dla dalszych
studiów każdego pojedynczego zabytku. Do chwili
obecnej badaniami nad malarstwem polskim XV i
XVI w. objęto większość znanych zabytków1. Wpły-
nęło na to, prócz ograniczonej liczby dzieł, skupienie
większości z nich w zbiorach muzealnych oraz daleko
posunięty stan inwentaryzacji zabytków, wreszcie
wzmożenie w stosunku do pozostałych jeszcze w te-
renie obiektów ochrony konserwatorskiej, w ramach
której poddano konserwacji dziesiątki obrazów śred-
niowiecznych i renesansowych. Wiele tego rodzaju
prac ukazało w autentycznej postaci dzieła sztuki,
właściwie dotąd nie znane żyjącemu pokoleniu; ich
pierwotne i wartościowe warstwy malowidła pokry-
wały zniekształcające przemalówki lub osłaniały róż-
ne sukienki, tła i ozdoby, nałożone przed dziesiątkami,
a nierzadko nawet setkami lat. I tak wymienić moż-
na — z samego województwa krakowskiego — pod-
ręcznikowe wprost przykłady ukazujące rozwój typu
Hodcgetrii Polskiej — obrazy z Jakubkowic2, Jazow-
* Artykuł, którego przedmiotem jest osiem zaginionych
lub bezpowrotnie zniszczonych obrazów, stanowi próbę syste-
matycznego publikowania tego rodzaju materiałów. Obiekty
tu omówione zostały wybrane z obszerniejszego zakresu te-
matycznego.
1 Bibliografia prac obejmujących badania nad malarstwem
polskim XV i XVI w. jest bardzo liczna. Fundamentalnym
dziełem był niewątpliwie t. I Dziejów malarstwa w Polsce —
Wieki średnie F. KOPERY, wydany w Krakowie w r. 1925,
a najnowszym M. WALICKIEGO, Malarstwo polskie — gotyk
- renesans — wczesny manieryzm, Warszawa 1961. Przytoczo-
na tam rozległa bibliografia zwalnia od powoływania się tu
na liczne prace ogólne i monograficzne. Podstawowe znacze-
nie mają również publikacje typu inwentarzowego, w tym
dla zabytków omawianego obszaru Katalog zabytków sztuki
w Polsce, t. I, Województwo krakowskie pod red. J. SZA-
BŁOWSKIEGO, Warszawa 1953, a także inwentarze muzealne,
W tym F. KOPERY i J. KWIATKOWSKIEGO, Obrazy pol-
skiego pochodzenia w Muzeum Narodowym w Krakowie —
wiek XIV-XVI, Kraków 1929.
2 Dokumentacja konserwatorska, mszpis, PKZ Kraków 1971,
Arch. WZK Kraków.
3 Dokumentacja konserwatorska, mszpis, PKZ Warszawa
1965, Arch. WKZ Kraków.
4 M. NIEDZIELSKA, Dokumentacja konserwatorska,
mszpis, Kraków 1970, Arch. WKZ Kraków.
ska3, Rudawy4, ładownik5, Kęt6, Modlnicy 7 i Racie-
chowic 8 (a dalsze należące do tej serii, nie znane
dotąd w swej pierwotnej wersji zabytki z Gołczy
i Woli Radziszowskiej 9, czekają jeszcze na odsłonię-
cie). Również do podręcznikowego repertuaru weszły
po konserwacji obrazy z Niedźwiedzia 10, a niewątpli-
wie znaczenie takie można przypisać odnalezionemu
niedawno obrazowi Wieczerzy Pańskiej z Gromnika
(wyznaczającemu końcowe lata działania tzw. „Mi-
strza Tryptyku z Wójtowej”)n, jak też znakomitemu
obrazowi Apokaliptycznej Marii połączonej z kom-
pozycją Piety Naszego Pana z Szyku 12; niepoślednie
miejsce zajął też wśród dzieł malarstwa krakowskie-
go obraz Sacra Connersatione z Pisarzowic, odsłonięty
spod kilku kolejnych przemalówek zmieniających cał-
kowicie jego ikonografię 13, a wcale interesująco przed-
stawiają się po konserwacji skrzydła małego tryptyku
z Graboszyc, lub obraz św. Katarzyny z Cięciny14.
Tak więc na naszych oczach wciąż jeszcze pojawiają
się dzieła właściwie nie znane, wzbogacające stan po-
siadania i coraz lepiej rozjaśniające tę świetną kartę
sztuki polskiej.
Z drugiej strony odnotować jednak należy szereg
strat spowodowanych zwłaszcza pożarami, a spora-
dycznie niefachową działalnością renowatorską. Straty
5 Dokumentacja konserwatorska, mszpis, PKZ Kraków
1964, Arch. WKZ Kraków.
6 Z. STAWOWIAK, Dokumentacja konserwatorska, mszpis,
Kraków 1968, Arch. WKZ Kraków.
7 D. BUDZIŁO-SKOWRON, Dokumentacja konserwatorska,
mszpis, Kraków 1970, Arch. WKZ Kraków.
8 M. KORNECKI, Zabytki sztuki, „Monografia powiatu my-
ślenickiego” I, Kraków 1970, s. 314, ryc. 76 i 77.
9 Gotycki charakter obu obrazów miał autor sposobność
stwierdzić w trakcie oględzin przeprowadzanych: w Gołczy
z A. Kydryńską i w Woli Radziszowskiej z A. Sienkiewi-
czową.
10 M. WALICKI, Inspiracje graficzne polskiego malarstwa
na przełomie XV i XVI wieku, „Biul. Hist. Sztuki” XXIV,
1962, nr 3/4, s. 383 i nn., il. 10, 12-16.
u M. KORNECKI, M. MAJKA, Obraz Wieczerzy Pańskiej
z Gromnika, „Biul. Hist. Sztuki” XXXII, 1970, nr 1, s. 49
i nn.
12 Katalog zabytków sztuki w Polsce I, Warszawa 1951, z. 7,
s. 18, fig. 24. Obraz obecnie znajduje się w konserwacji, przy
czym odsłonięte partie malowidła pierwotnego stawiają go
w całkowicie nowym świetle.
13 Dokumentacja konserwatorska, mszpis, PKZ Kraków
1971, Arch. WKZ Kraków.
14 M. KALICINSKA, Obraz św. Katarzyny z Cięciny — roz-
259
ZAGINIONE I UTRACONE OBRAZY Z XV I XVI WIEKU
W WOJEWÓDZTWIE KRAKOWSKIM*
Znaczenie zabytków gotyckiego i gotycko-renesan-
sowego malarstwa sztalugowego Małopolski dla cało-
kształtu obrazu tej gałęzi sztuki polskiej, jak też
szczególne zainteresowanie poświęcone temu zagadnie-
niu w licznych rozprawach i publikacjach — skłania-
ją do zwrócenia uwagi i udostępnienia dla dalszych
studiów każdego pojedynczego zabytku. Do chwili
obecnej badaniami nad malarstwem polskim XV i
XVI w. objęto większość znanych zabytków1. Wpły-
nęło na to, prócz ograniczonej liczby dzieł, skupienie
większości z nich w zbiorach muzealnych oraz daleko
posunięty stan inwentaryzacji zabytków, wreszcie
wzmożenie w stosunku do pozostałych jeszcze w te-
renie obiektów ochrony konserwatorskiej, w ramach
której poddano konserwacji dziesiątki obrazów śred-
niowiecznych i renesansowych. Wiele tego rodzaju
prac ukazało w autentycznej postaci dzieła sztuki,
właściwie dotąd nie znane żyjącemu pokoleniu; ich
pierwotne i wartościowe warstwy malowidła pokry-
wały zniekształcające przemalówki lub osłaniały róż-
ne sukienki, tła i ozdoby, nałożone przed dziesiątkami,
a nierzadko nawet setkami lat. I tak wymienić moż-
na — z samego województwa krakowskiego — pod-
ręcznikowe wprost przykłady ukazujące rozwój typu
Hodcgetrii Polskiej — obrazy z Jakubkowic2, Jazow-
* Artykuł, którego przedmiotem jest osiem zaginionych
lub bezpowrotnie zniszczonych obrazów, stanowi próbę syste-
matycznego publikowania tego rodzaju materiałów. Obiekty
tu omówione zostały wybrane z obszerniejszego zakresu te-
matycznego.
1 Bibliografia prac obejmujących badania nad malarstwem
polskim XV i XVI w. jest bardzo liczna. Fundamentalnym
dziełem był niewątpliwie t. I Dziejów malarstwa w Polsce —
Wieki średnie F. KOPERY, wydany w Krakowie w r. 1925,
a najnowszym M. WALICKIEGO, Malarstwo polskie — gotyk
- renesans — wczesny manieryzm, Warszawa 1961. Przytoczo-
na tam rozległa bibliografia zwalnia od powoływania się tu
na liczne prace ogólne i monograficzne. Podstawowe znacze-
nie mają również publikacje typu inwentarzowego, w tym
dla zabytków omawianego obszaru Katalog zabytków sztuki
w Polsce, t. I, Województwo krakowskie pod red. J. SZA-
BŁOWSKIEGO, Warszawa 1953, a także inwentarze muzealne,
W tym F. KOPERY i J. KWIATKOWSKIEGO, Obrazy pol-
skiego pochodzenia w Muzeum Narodowym w Krakowie —
wiek XIV-XVI, Kraków 1929.
2 Dokumentacja konserwatorska, mszpis, PKZ Kraków 1971,
Arch. WZK Kraków.
3 Dokumentacja konserwatorska, mszpis, PKZ Warszawa
1965, Arch. WKZ Kraków.
4 M. NIEDZIELSKA, Dokumentacja konserwatorska,
mszpis, Kraków 1970, Arch. WKZ Kraków.
ska3, Rudawy4, ładownik5, Kęt6, Modlnicy 7 i Racie-
chowic 8 (a dalsze należące do tej serii, nie znane
dotąd w swej pierwotnej wersji zabytki z Gołczy
i Woli Radziszowskiej 9, czekają jeszcze na odsłonię-
cie). Również do podręcznikowego repertuaru weszły
po konserwacji obrazy z Niedźwiedzia 10, a niewątpli-
wie znaczenie takie można przypisać odnalezionemu
niedawno obrazowi Wieczerzy Pańskiej z Gromnika
(wyznaczającemu końcowe lata działania tzw. „Mi-
strza Tryptyku z Wójtowej”)n, jak też znakomitemu
obrazowi Apokaliptycznej Marii połączonej z kom-
pozycją Piety Naszego Pana z Szyku 12; niepoślednie
miejsce zajął też wśród dzieł malarstwa krakowskie-
go obraz Sacra Connersatione z Pisarzowic, odsłonięty
spod kilku kolejnych przemalówek zmieniających cał-
kowicie jego ikonografię 13, a wcale interesująco przed-
stawiają się po konserwacji skrzydła małego tryptyku
z Graboszyc, lub obraz św. Katarzyny z Cięciny14.
Tak więc na naszych oczach wciąż jeszcze pojawiają
się dzieła właściwie nie znane, wzbogacające stan po-
siadania i coraz lepiej rozjaśniające tę świetną kartę
sztuki polskiej.
Z drugiej strony odnotować jednak należy szereg
strat spowodowanych zwłaszcza pożarami, a spora-
dycznie niefachową działalnością renowatorską. Straty
5 Dokumentacja konserwatorska, mszpis, PKZ Kraków
1964, Arch. WKZ Kraków.
6 Z. STAWOWIAK, Dokumentacja konserwatorska, mszpis,
Kraków 1968, Arch. WKZ Kraków.
7 D. BUDZIŁO-SKOWRON, Dokumentacja konserwatorska,
mszpis, Kraków 1970, Arch. WKZ Kraków.
8 M. KORNECKI, Zabytki sztuki, „Monografia powiatu my-
ślenickiego” I, Kraków 1970, s. 314, ryc. 76 i 77.
9 Gotycki charakter obu obrazów miał autor sposobność
stwierdzić w trakcie oględzin przeprowadzanych: w Gołczy
z A. Kydryńską i w Woli Radziszowskiej z A. Sienkiewi-
czową.
10 M. WALICKI, Inspiracje graficzne polskiego malarstwa
na przełomie XV i XVI wieku, „Biul. Hist. Sztuki” XXIV,
1962, nr 3/4, s. 383 i nn., il. 10, 12-16.
u M. KORNECKI, M. MAJKA, Obraz Wieczerzy Pańskiej
z Gromnika, „Biul. Hist. Sztuki” XXXII, 1970, nr 1, s. 49
i nn.
12 Katalog zabytków sztuki w Polsce I, Warszawa 1951, z. 7,
s. 18, fig. 24. Obraz obecnie znajduje się w konserwacji, przy
czym odsłonięte partie malowidła pierwotnego stawiają go
w całkowicie nowym świetle.
13 Dokumentacja konserwatorska, mszpis, PKZ Kraków
1971, Arch. WKZ Kraków.
14 M. KALICINSKA, Obraz św. Katarzyny z Cięciny — roz-
259