DOI Heft:
Nr. 3
DOI Artikel:[Rozprawy]
DOI Artikel:Ratkowska, Paulina: Śmierć Aude'y: przyczynek do badań nad pewnym wątkiem literackim w ikonografii świeckiej XIV wieku
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.48042#0247
PAULINA RATKOWSKA
ŚMIERĆ AUDE’Y
PRZYCZYNEK DO BADAŃ NAD PEWNYM WĄTKIEM LITERACKIM
W IKONOGRAFII ŚWIECKIEJ XIV WIEKU*
Panu Profesorowi Aleksandrowi Gieysztorowi
W niedawno wydanej obszernej pracy La Legende
de Roland dans l’art du Moyen Age 1 Rita Lejeune i
Jacques Stiennon omówili m.in. cykl ilustracji trzy-
nastowiecznej staroniemieckiej wersji Pieśni o Rolan-
dzie — utworu Karl der Grosse Strickera 2. W zespole
tym szczególną uwagę autorów zwróciła miniatura
berlińskiego Ms germ. fol. 623 3 zreprodukowana ja-
ko całostronnicowa barwna plansza tomu I a przed-
stawiająca Śmierć Aude’y (nazwanej przez poetę nie-
mieckiego Aliten (il. 1). Na s. 238 monografii czytamy
o tym przedstawieniu: „Gdy chodzi o przedstawienie
śmierci Aude’y na wieść o śmierci Rolanda, trzeba po-
wiedzieć przede wszystkim, że dostąpiło ono zaszczytu
uplasowania się jako unikalne w całej ikonografii ro-
* Pragnę podziękować wszystkim, którzy w różny sposób
pomogli mi w uzyskaniu niezbędnych publikacji i ułatwili
pracę nad artykułem: dr Teresie Mroczko, dr Janinie Kali-
skiej, mgr Marii Koczerskiej, mgr Helenie Domaszewskiej,
mgr Irenie Kulejowskiej, dr Annie Ziomeckiej., dr Barba-
rze Dąb-Kalinowskiej, dr Alicji Karłowskiej-Kamzowej,
dr Annie Różyckiej-Bryzek oraz najbardziej przeze mnie
obarczonemu — mgrowi Adamowi Labudzie. Osobne podzię-
kowanie za cenne wskazówki bibliograficzne cierpliwie udzie-
lane a tak obfite, że nie wszystkie uwzględnione być mogły,
należą się doc. drowi Andrzejowi Poppe, a także dr Teresie
Wąsowicz i dr Elżbiecie Dąbrowskiej. Dziękuję ponadto
wszystkim uczestnikom seminarium doktorskiego, prowadzo-
nego przez prof. dra Aleksandra Gieysztora, którzy zechcieli
wziąć udział w dyskusji nad niniejszym tekstem 30 mar-
ca 1972 r.
1 R. LEJEUNE et J. STIENNON, La Lćpende de Roland
dans Part du Moyen Age, Bruxelles 1966, vol. I—II.
2 Karl der Grosse von dem Stricker, ed. K. BARTSCH,
Quedlinburg und Leipzig 1857; — o Strickerze (der strichaere,
der tichtoere — rapsod, poeta), anonimowym poecie niemiec-
kim 1. połowy XIII w., wzorującym się zapewne nie bezpo-
średnio na francuskim oryginale lecz na Ruolandes Uet
kapłana Konrada (Chuonrata) z XII w. i zachowującym asce-
tyczny charakter swego wzoru, por. także G. PARIS, Histoire
poetiąue de Charlemagne, Paris 1905, s. 123 sq.
8 LEJEUNE, STIENNON, jw., s. 237—238: obecnie rękopis
ten zawierający tekst „Kroniki Świata” Rudolfa z Ems z 22
landowej. Artysta tu bardziej niż gdziekolwiek dał do-
wód swej indywidualności twórczej. Trzeba mu było
stworzyć postać narzeczonej Rolanda: widział ją w
jej kruchej łagodności, wzruszającą pod splotami dłu-
gich jasnych włosów w momencie, gdy umiera w ra-
mionach zdjętego litością cesarza. Życzył sobie także
realnej obecności u boku dziewczyny owego księcia
Ludwika, syna Karola Wielkiego, do którego «Pieśń
o Rolandzie» czyni tylko aluzję, wspominając, że ce-
sarz pragnął, by zastąpił on przy Aude’zie utraconego
narzeczonego.
Tutaj nastrój dworski zabarwia niewątpliwie nieco
zanadto atmosferą swojskiej przytulności [Gemutlich-
keit] epizod, który domagał się w większej mierze
miniaturami oraz poemat Strickera z trzema jedynie za-
chowanymi (Roland z rycerzami w Pirenejach, Śmierć Ro-
landa, Śmierć Aude’y) znajduje się jako depozyt w Biblio-
tece Uniwersyteckiej w Tubingen. Napisany w dialekcie
wskazującym na Niemcy środkowe; miniatury wykazują
Wpływ Ms 302 w Bibliotece Vadiana, Sankt Gallen — dzieła
szkoły Bodensee z ok. r. 1300. Pewną odrębność zdradza
przedstawienie Śmierci Aude’y, zbliżające się do przedsta-
wień minnesingerów w Kodeksie Manesse, wykonanym za-
pewne w Zurichu we wczesnym XIV w. a przechowywanym
po długiej wędrówce w Bibliotece Uniwersyteckiej w Hei-
delbergu (Pal. germ. 848) por. Die Minnesinger in Bildern
der Manessischen Handschrift, Insel-Buicherei N° 450; --
D. DIRINGER, The Illuminated Book Its History and Pro-
duction, London [b. r.] s. 191, pl. III 36 a-d. Dodać należy,
że miniatura wyróżnia się zdecydowanie szlachetną prostotą
kompozycji, stosunkowym ściszeniem manieryzmu fizjono-
micznego i pełną umiaru wysmukłością kanonu figuralnego.
Niezaprzeczalne podobieństwa z niektórymi iluminacjami Ko-
deksu Manesse np. z wizerunkiem Burkarta von Hohenuels
z damą (jednym z najbardziej harmonijnych rozwiązań ma-
nuskryptu lecz o zachwianych proporcjach postaci, porusza-
jących się na zbyt drobnych stopach) wydobywają wyrafi-
nowanie smaku i subtelne odczucie tematu przez naszego
miniatora. Silniej zaakcentowany komponent „międzynaro-
dowej” wytworności dworskiej w koncepcji całości objawia
się jednak obok nieprecyzyjnego miejscami stylu rysunko-
wego. Repr. także w Karl der Grosse Werk und Wirkung,
Aachen 1965, 11. 142.
235
ŚMIERĆ AUDE’Y
PRZYCZYNEK DO BADAŃ NAD PEWNYM WĄTKIEM LITERACKIM
W IKONOGRAFII ŚWIECKIEJ XIV WIEKU*
Panu Profesorowi Aleksandrowi Gieysztorowi
W niedawno wydanej obszernej pracy La Legende
de Roland dans l’art du Moyen Age 1 Rita Lejeune i
Jacques Stiennon omówili m.in. cykl ilustracji trzy-
nastowiecznej staroniemieckiej wersji Pieśni o Rolan-
dzie — utworu Karl der Grosse Strickera 2. W zespole
tym szczególną uwagę autorów zwróciła miniatura
berlińskiego Ms germ. fol. 623 3 zreprodukowana ja-
ko całostronnicowa barwna plansza tomu I a przed-
stawiająca Śmierć Aude’y (nazwanej przez poetę nie-
mieckiego Aliten (il. 1). Na s. 238 monografii czytamy
o tym przedstawieniu: „Gdy chodzi o przedstawienie
śmierci Aude’y na wieść o śmierci Rolanda, trzeba po-
wiedzieć przede wszystkim, że dostąpiło ono zaszczytu
uplasowania się jako unikalne w całej ikonografii ro-
* Pragnę podziękować wszystkim, którzy w różny sposób
pomogli mi w uzyskaniu niezbędnych publikacji i ułatwili
pracę nad artykułem: dr Teresie Mroczko, dr Janinie Kali-
skiej, mgr Marii Koczerskiej, mgr Helenie Domaszewskiej,
mgr Irenie Kulejowskiej, dr Annie Ziomeckiej., dr Barba-
rze Dąb-Kalinowskiej, dr Alicji Karłowskiej-Kamzowej,
dr Annie Różyckiej-Bryzek oraz najbardziej przeze mnie
obarczonemu — mgrowi Adamowi Labudzie. Osobne podzię-
kowanie za cenne wskazówki bibliograficzne cierpliwie udzie-
lane a tak obfite, że nie wszystkie uwzględnione być mogły,
należą się doc. drowi Andrzejowi Poppe, a także dr Teresie
Wąsowicz i dr Elżbiecie Dąbrowskiej. Dziękuję ponadto
wszystkim uczestnikom seminarium doktorskiego, prowadzo-
nego przez prof. dra Aleksandra Gieysztora, którzy zechcieli
wziąć udział w dyskusji nad niniejszym tekstem 30 mar-
ca 1972 r.
1 R. LEJEUNE et J. STIENNON, La Lćpende de Roland
dans Part du Moyen Age, Bruxelles 1966, vol. I—II.
2 Karl der Grosse von dem Stricker, ed. K. BARTSCH,
Quedlinburg und Leipzig 1857; — o Strickerze (der strichaere,
der tichtoere — rapsod, poeta), anonimowym poecie niemiec-
kim 1. połowy XIII w., wzorującym się zapewne nie bezpo-
średnio na francuskim oryginale lecz na Ruolandes Uet
kapłana Konrada (Chuonrata) z XII w. i zachowującym asce-
tyczny charakter swego wzoru, por. także G. PARIS, Histoire
poetiąue de Charlemagne, Paris 1905, s. 123 sq.
8 LEJEUNE, STIENNON, jw., s. 237—238: obecnie rękopis
ten zawierający tekst „Kroniki Świata” Rudolfa z Ems z 22
landowej. Artysta tu bardziej niż gdziekolwiek dał do-
wód swej indywidualności twórczej. Trzeba mu było
stworzyć postać narzeczonej Rolanda: widział ją w
jej kruchej łagodności, wzruszającą pod splotami dłu-
gich jasnych włosów w momencie, gdy umiera w ra-
mionach zdjętego litością cesarza. Życzył sobie także
realnej obecności u boku dziewczyny owego księcia
Ludwika, syna Karola Wielkiego, do którego «Pieśń
o Rolandzie» czyni tylko aluzję, wspominając, że ce-
sarz pragnął, by zastąpił on przy Aude’zie utraconego
narzeczonego.
Tutaj nastrój dworski zabarwia niewątpliwie nieco
zanadto atmosferą swojskiej przytulności [Gemutlich-
keit] epizod, który domagał się w większej mierze
miniaturami oraz poemat Strickera z trzema jedynie za-
chowanymi (Roland z rycerzami w Pirenejach, Śmierć Ro-
landa, Śmierć Aude’y) znajduje się jako depozyt w Biblio-
tece Uniwersyteckiej w Tubingen. Napisany w dialekcie
wskazującym na Niemcy środkowe; miniatury wykazują
Wpływ Ms 302 w Bibliotece Vadiana, Sankt Gallen — dzieła
szkoły Bodensee z ok. r. 1300. Pewną odrębność zdradza
przedstawienie Śmierci Aude’y, zbliżające się do przedsta-
wień minnesingerów w Kodeksie Manesse, wykonanym za-
pewne w Zurichu we wczesnym XIV w. a przechowywanym
po długiej wędrówce w Bibliotece Uniwersyteckiej w Hei-
delbergu (Pal. germ. 848) por. Die Minnesinger in Bildern
der Manessischen Handschrift, Insel-Buicherei N° 450; --
D. DIRINGER, The Illuminated Book Its History and Pro-
duction, London [b. r.] s. 191, pl. III 36 a-d. Dodać należy,
że miniatura wyróżnia się zdecydowanie szlachetną prostotą
kompozycji, stosunkowym ściszeniem manieryzmu fizjono-
micznego i pełną umiaru wysmukłością kanonu figuralnego.
Niezaprzeczalne podobieństwa z niektórymi iluminacjami Ko-
deksu Manesse np. z wizerunkiem Burkarta von Hohenuels
z damą (jednym z najbardziej harmonijnych rozwiązań ma-
nuskryptu lecz o zachwianych proporcjach postaci, porusza-
jących się na zbyt drobnych stopach) wydobywają wyrafi-
nowanie smaku i subtelne odczucie tematu przez naszego
miniatora. Silniej zaakcentowany komponent „międzynaro-
dowej” wytworności dworskiej w koncepcji całości objawia
się jednak obok nieprecyzyjnego miejscami stylu rysunko-
wego. Repr. także w Karl der Grosse Werk und Wirkung,
Aachen 1965, 11. 142.
235