Instytut Sztuki (Warschau) [Hrsg.]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Hrsg.]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Hrsg.]: Biuletyn Historii Sztuki (34.1972)

WOJCIECH BOCHNAK

BRĄZOWE PŁYTY NAGROBNE SEWERYNA I ZOFII BONEROW
W KOŚCIELE MARIACKIM W KRAKOWIE*

Poczesne miejsce, jakie wśród wcale licznych w
Polsce zabytków szesnastowiecznego ludwisarstwa zaj-
mują zachowane w krakowskim kościele Mariackim
płyty nagrobne Seweryna Bonera (il. 1) i jego żony
Zofii z Bethmanów (il. 2), nie skłoniło dotychczas
historyków sztuki do monograficznego ich opracowa-
nia, mimo że w pełni na nie zasługują zarówno ze
względu na wybitną wartość artystyczną, jak i dzięki
temu, że stanowią ważne ogniwo w dziejach mecenatu
ich fundatora, a zarazem bliskiego współpracownika
króla Zygmunta Starego. Ograniczano się do okazyj-
nych wzmianek i nie zawsze trafnych domysłów, do-
tyczących miejsca powstania tych wybitnych dzieł
ludwisarstwaJ. Niniejsza rozprawa jest w intencji
autora próbą pełniejszego opracowania tematu.
Z brązu odlane, pięknie spatynowane płyty Bone-
rów są wmurowane obok siebie w północną ścianę
kaplicy św. Jana, przylegającej do północnej nawy
bocznej kościoła Mariackiego. Każda z nich stanowi
odrębną całość i nie jest z drugą związana konstruk-
cyjnie. Są to pionowe prostokąty o wymiarach 245 X
X 126 cm (płyta Seweryna) i 2.38 X 127 cm (płyta
Zofii). Centralnym elementem kompozycji każdej
z omawianych płyt jest ustawiona w bardzo płytkiej,
z lekka tylko zaznaczonej niszy postać osoby, której
pamięci nagrobek poświęcono. Niszę Bonera zamyka
silnie spłaszczony łuk, niewielkie zaś kawałki tła za
postacią pokrywają ryte owoce granatu i małe, pięcio-
płatkowe kwiaty na powyginanych gałązkach; nato-
miast u szczytu drugiej niszy, tuż nad głową Bonero-
wej, umieszczono płaską muszlę, a na tle wyryto
roślinne wici typu akantowego z kwiatami. Boczne
zamknięcie płyty Bonera stanowią pilastry o kapite-
lach z daleka nawiązujących do porządku korynckiego,
* Ogłaszając drukiem niniejszą pracę, przyjętą w r. 1971
na Wydziale Filozoficzno-Historycznym Uniwersytetu Jagiel-
lońskiego jako magisterska przez prof. dra Jerzego Szabłow-
skiego (na którego seminarium została wykonana) i doc. dra
Józefa Lepiarczyka, składam im, jak również prof. drowi
Lechowi Kalinowskiemu serdeczne podziękowanie za szereg
cennych uwag, jakich mi udzielili w czasie pisania. Uprzej-
mie dziękuję również drowi Janowi Samkowi za życzliwe
rady, których mi nie szczędził. Za ofiarowanie mi zdjęć
fotograficznych do reprodukcji należy się wdzięczność Dy-
rekcji Państwowych Zbiorów Sztuki na Wawelu (il. 4—6),
Dyrekcji Muzeum Uniwersytetu Jagiellońskiego (il. 7 i 8)
oraz kol. Jadwidze Rubisiównie (il. 3).
i F. KOPERA, Pomniki Krakowa Maksymiliana i Stanisla-

płytę zaś Bonerowej flankują lizeny, jedne i drugie
ustawione na wysokich impostach i pokryte motywa-
mi groteskowymi typu kandelabrowego. Nad pilastrami
względnie lizenami przebiega słabo się nad nimi prze-
łamujący niski architraw, który stanowi podstawę ta-
blicy z napisem, zajmującej miejsce fryzu, lecz od
jego normalnej wysokości bez porównania wyższej,
całość zaś zamyka górą dość wątły gzyms, ozdobiony
konsolkami. Gzyms ten, mimo że przez wprowadzenie
tablicy z napisem w miejsce fryzu tak znacznie od
architrawu oddalony, że zatraciła się łączność między
tymi członami belkowania, również się przełamuje na
linii pilastrów i lizen.
Seweryn Boner — to brodaty rycerz stojący fron-
talnie w kontrapoście, z lewą nogą lekko zgiętą w ko-
lanie, z głową lekko zwróconą w lewo 2. Rysy twarzy
zindywidualizowane — to chyba portret, zwłaszcza
że twarz jest podobna do twarzy Bonera na medalu
z r. 1533, wykonanym przez Macieja Schillinga3.
Odziany jest w zbroję tzw. maksymiliańską do tur-
nieju pieszego. Prawą ręką podtrzymuje drzewce pro-
porca, który przechodzi za jego głową i lewym ra-
mieniem i przewija się przez rękojeść półtoraręcznego
miecza, stojącego po jego lewej stronie. Lewą rękę
Boner zgiął w łokciu i zwrócił na zewnątrz. Na głowie
ma niską czapeczkę sukienną, zachodzącą na uszy.
Przy prawej nodze stoi na ziemi przyłbica turniejowa,
ozdobiona wspaniałym pióropuszem ze strusich piór.
Jej odpowiednik przy nodze lewej stanowi ujęta w la-
bry tarcza z herbem Bonarowa, nakryta przyłbicą
z klejnotem w kształcie półpostaci mężczyzny w wy-
sokiej czapie, trzymającego chorągwie w rękach pod-
niesionych do wysokości twarzy. Zaznaczyć należy, że
Boner przedstawiony jest na nagrobku jako człowiek
wa Cerchów II, Kraków—Warszawa 1904, s. 249; — J. MUCZ-
KOWSKI, Historia rzeźby [krakowskiej], „Rocz. Krak.” VI,
1904: Kraków, jego kultura i sztuka, s. 186 i fig. 204, 205; —
J. PTASNIK, Bonerowie, „Rocz. Krak.” VII, 1905, s. 116-117;
- W. POCIECHA, Boner Seweryn [w:] Polski Słownik Bio-
graficzny II, Kraków 1936, s. 301; — A. BOCHNAK, Mecenat
Zygmunta Starego w zakresie rzemiosła artystycznego, „Stu-
dia do Dziejów Wawelu” II, 1960, s. 230—231.
2 W całej mniejszej pracy stosuję orientację heraldyczną.
3 Muzeum Narodowe w Krakowie. Sztuka w Krakowie
w latach 1350—1550. Wystawa urządzona w sześćsetną rocznice
założenia Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 1964, s. 221,
poz. 271 i fig. 101.

279