DOI Heft:
Nr. 3
DOI Artikel:[Rozprawy]
DOI Artikel:Kornecki, Marian; Krasnowolski, Bogusław: Dwa insygnia pontyfikalne w dawnym skarbcu Bożogrobców w Miechowie
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.48042#0283
MARIAN KORNECKI,
BOGUSŁAW KRASNOWOLSKI
DWA INSYGNIA PONTYFIKALNE W DAWNYM SKARBCU BOŻOGROBCÓW
W MIECHOWIE
W skarbcu dawnego kościoła bożogrobców w Mie-
chowie, wśród licznych wybitnych dzieł rzemiosła ar-
tystycznego zwracają uwagę dwa insygnia pontyfi-
kalne: pastorał oraz podwójny krzyż. Zabytki te, po-
za jedyną, krótką wzmianką \ pominięto zarówno w
opracowaniach historycznych dotyczących Miechowa
oraz zakonu bożogrobców, jak też w publikacjach z
zakresu historii sztuki.
Stosunkowo niewielka ilość zachowanych w Pol-
sce zabytkowych pastorałów oraz całkowicie unikalny
charakter insygnium o kształcie podwójnego krzyża —
skłaniają do przedstawienia niniejszego komunikatu,
który, nie wyczerpując tematu i pozostawiając otwar-
te pole do dalszych badań i studiów, stanowi pierw-
szą próbę ich datowania oraz powiązania z postaciami
historycznymi i środowiskiem artystycznym.
Pastorał miechowski, wykonany ze srebra w tech-
nice trybowania i odlewu, składa się z trzech odręb-
nych członów: krzywizny ze złoconym posążkiem św.
Wojciecha, nodusa oraz laski podzielonej trzema pier-
ścieniami na równe segmenty2. Krzywiznę pastorału
pokrywają w całości mięsiste liście, odchylające się
zarówno po jej zewnętrznej, jak i wewnętrznej stro-
nie, w formie pąków przypominających motyw żabki.
Trzy pąki u zakończenia krzywizny, opierając się o jej
środkową część, tworzą ażury. Bujnie rozwijająca się,
choć nieco schematycznie ujęta roślinność, stanowi
w tym kontekście nawiązanie do symbolicznej inter-
pretacji pastorału jako kwitnącej laski Arona. Od
podstawy krzywizny, po jej wewnętrznej stronie, od-
chyla się pod niemal prostym kątem pełnoplastyczna
główka aniołka, o fryzurze tworzącej charakterystycz-
ny czub; skrzydełka związane z powierzchnią krzywiz-
ny i wplecione w roślinność, cechuje stylizacja odpo-
wiadająca motywom ornamentu chrząstkowo-małżo-
winowego. Figurka św. Wojciecha prezentuje ujęcie
i Oba insygnia zostały wspomniane jedynie przez J. WIŚ-
NIEWSKIEGO, Dekanat miechowski, Radom 1917, s. 127
i określone następująco: „Pastorał ze srebrnej blachy z fi-
gurką św. Wojciecha biskupa, sprawiony w 1713 r.” oraz
„Krzyż srebrny procesyjny po Bożogrobcach. Na nim wy-
obrażony Bóg Ojciec, Czterech Ewangelistów, Matka Boska
i herb Miechowitów”. Jak wynika z przeprowadzonej w dal-
szym ciągu analizy stylistycznej pastorału, data 1713 nie
może być brana pod uwagę jako czas jego powstania. Data
ta może się odnosić natomiast do innego, nie zachowanego
hieratyczne, statyczne, z pionowym, rytmicznym ukła-
dem fałdów. Święty o twarzy okolonej zarostem, ubra-
ny w szatę pontyfikalną z infułą i paliuszem, trzyma
w lewej ręce artybuty: wiosło i włócznię, w prawej
insygnium — krzyż lub pastorał (górna jego część
obecnie odłamana). Nodus o formie gruszkowej od-
dziela od krzywizny mało wydatny podwójny pier-
ścień. Dekorację części szerszej tworzą ciężkie, zawie-
szone na wstęgach girlandy owocowo-kwiatowe, część
węższą zdobią stylizowane liście.
Stan zachowania pastorału jest stosunkowo dobry,
przy czym srebro wykazuje znaczny stopień spatyno-
wania. Obok drobnych uszkodzeń mechanicznych naj-
poważniejszym ubytkiem jest wspomniany brak gór-
nej części insygnium św. Wojciecha. Zabytek nie ma
żadnych napisów ani cech złotniczych, z wyjątkiem
tak zwanej repuncy kontrybucyjnej austriackiej z lat
1806—7, używanej na przedmioty średniej wielkości
wykonane ze srebra (półksiężyc i litera E w podłuż-
nym otoku).
Analiza porównawcza napotyka na pewne trudnoś-
ci z uwagi na niewielką ilość zachowanych w Polsce
zabytkowych pastorałów. Na nasz więcej niż skromny
stan posiadania w tym zakresie złożyły się zarówno
praktyki przerabiania i przetapiania wyrobów złotni-
czych, jak wydarzenia wojenne i związane z nimi ra-
bunki oraz kontrybucje nakładane na majątki kościel-
ne 3. Analizowany materiał można poszerzyć natomiast
uwzględniając wiarygodne przekazy ikonograficzne,
zwłaszcza portrety dostojników kościelnych oraz wi-
zerunki świętych, przedstawionych w strojach pontyfi-
kalnych. Należy przy tym przyjąć, że w wielu wypad-
kach portretowani przedstawieni zostali wraz z rze-
czywistymi przedmiotami, a co najmniej odpowiada-
jącymi formom stylowym panującym w okresie pow-
stania obrazów.
pastorału, o którego istnieniu świadczyć mogą między in-
nymi portrety dostojników zakonu w dawnym klasztorze
miechowskim.
2 Wymiary pastorału są następujące: całkowita dł. 186 cm,
wys. krzywizny 24 cm, szer. krzywizny 16 cm, wys. posążka
św. Wojciecha 6,5 cm, wys. nodusa 13,7 cm.
3 J. POLKOWSKI, Skarbiec katedralny na Wawelu, Kra-
ków 1882. Historie dawnych pastorałów biskupów krakowskich
wspomniane przy omawianiu dwóch zachowanych zabytków.
271
BOGUSŁAW KRASNOWOLSKI
DWA INSYGNIA PONTYFIKALNE W DAWNYM SKARBCU BOŻOGROBCÓW
W MIECHOWIE
W skarbcu dawnego kościoła bożogrobców w Mie-
chowie, wśród licznych wybitnych dzieł rzemiosła ar-
tystycznego zwracają uwagę dwa insygnia pontyfi-
kalne: pastorał oraz podwójny krzyż. Zabytki te, po-
za jedyną, krótką wzmianką \ pominięto zarówno w
opracowaniach historycznych dotyczących Miechowa
oraz zakonu bożogrobców, jak też w publikacjach z
zakresu historii sztuki.
Stosunkowo niewielka ilość zachowanych w Pol-
sce zabytkowych pastorałów oraz całkowicie unikalny
charakter insygnium o kształcie podwójnego krzyża —
skłaniają do przedstawienia niniejszego komunikatu,
który, nie wyczerpując tematu i pozostawiając otwar-
te pole do dalszych badań i studiów, stanowi pierw-
szą próbę ich datowania oraz powiązania z postaciami
historycznymi i środowiskiem artystycznym.
Pastorał miechowski, wykonany ze srebra w tech-
nice trybowania i odlewu, składa się z trzech odręb-
nych członów: krzywizny ze złoconym posążkiem św.
Wojciecha, nodusa oraz laski podzielonej trzema pier-
ścieniami na równe segmenty2. Krzywiznę pastorału
pokrywają w całości mięsiste liście, odchylające się
zarówno po jej zewnętrznej, jak i wewnętrznej stro-
nie, w formie pąków przypominających motyw żabki.
Trzy pąki u zakończenia krzywizny, opierając się o jej
środkową część, tworzą ażury. Bujnie rozwijająca się,
choć nieco schematycznie ujęta roślinność, stanowi
w tym kontekście nawiązanie do symbolicznej inter-
pretacji pastorału jako kwitnącej laski Arona. Od
podstawy krzywizny, po jej wewnętrznej stronie, od-
chyla się pod niemal prostym kątem pełnoplastyczna
główka aniołka, o fryzurze tworzącej charakterystycz-
ny czub; skrzydełka związane z powierzchnią krzywiz-
ny i wplecione w roślinność, cechuje stylizacja odpo-
wiadająca motywom ornamentu chrząstkowo-małżo-
winowego. Figurka św. Wojciecha prezentuje ujęcie
i Oba insygnia zostały wspomniane jedynie przez J. WIŚ-
NIEWSKIEGO, Dekanat miechowski, Radom 1917, s. 127
i określone następująco: „Pastorał ze srebrnej blachy z fi-
gurką św. Wojciecha biskupa, sprawiony w 1713 r.” oraz
„Krzyż srebrny procesyjny po Bożogrobcach. Na nim wy-
obrażony Bóg Ojciec, Czterech Ewangelistów, Matka Boska
i herb Miechowitów”. Jak wynika z przeprowadzonej w dal-
szym ciągu analizy stylistycznej pastorału, data 1713 nie
może być brana pod uwagę jako czas jego powstania. Data
ta może się odnosić natomiast do innego, nie zachowanego
hieratyczne, statyczne, z pionowym, rytmicznym ukła-
dem fałdów. Święty o twarzy okolonej zarostem, ubra-
ny w szatę pontyfikalną z infułą i paliuszem, trzyma
w lewej ręce artybuty: wiosło i włócznię, w prawej
insygnium — krzyż lub pastorał (górna jego część
obecnie odłamana). Nodus o formie gruszkowej od-
dziela od krzywizny mało wydatny podwójny pier-
ścień. Dekorację części szerszej tworzą ciężkie, zawie-
szone na wstęgach girlandy owocowo-kwiatowe, część
węższą zdobią stylizowane liście.
Stan zachowania pastorału jest stosunkowo dobry,
przy czym srebro wykazuje znaczny stopień spatyno-
wania. Obok drobnych uszkodzeń mechanicznych naj-
poważniejszym ubytkiem jest wspomniany brak gór-
nej części insygnium św. Wojciecha. Zabytek nie ma
żadnych napisów ani cech złotniczych, z wyjątkiem
tak zwanej repuncy kontrybucyjnej austriackiej z lat
1806—7, używanej na przedmioty średniej wielkości
wykonane ze srebra (półksiężyc i litera E w podłuż-
nym otoku).
Analiza porównawcza napotyka na pewne trudnoś-
ci z uwagi na niewielką ilość zachowanych w Polsce
zabytkowych pastorałów. Na nasz więcej niż skromny
stan posiadania w tym zakresie złożyły się zarówno
praktyki przerabiania i przetapiania wyrobów złotni-
czych, jak wydarzenia wojenne i związane z nimi ra-
bunki oraz kontrybucje nakładane na majątki kościel-
ne 3. Analizowany materiał można poszerzyć natomiast
uwzględniając wiarygodne przekazy ikonograficzne,
zwłaszcza portrety dostojników kościelnych oraz wi-
zerunki świętych, przedstawionych w strojach pontyfi-
kalnych. Należy przy tym przyjąć, że w wielu wypad-
kach portretowani przedstawieni zostali wraz z rze-
czywistymi przedmiotami, a co najmniej odpowiada-
jącymi formom stylowym panującym w okresie pow-
stania obrazów.
pastorału, o którego istnieniu świadczyć mogą między in-
nymi portrety dostojników zakonu w dawnym klasztorze
miechowskim.
2 Wymiary pastorału są następujące: całkowita dł. 186 cm,
wys. krzywizny 24 cm, szer. krzywizny 16 cm, wys. posążka
św. Wojciecha 6,5 cm, wys. nodusa 13,7 cm.
3 J. POLKOWSKI, Skarbiec katedralny na Wawelu, Kra-
ków 1882. Historie dawnych pastorałów biskupów krakowskich
wspomniane przy omawianiu dwóch zachowanych zabytków.
271