DOI Heft:
Nr. 1
DOI Artikel:[Rozprawy]
DOI Artikel:Pilch, Józef: Wstępne badania architektury gotyckiej kościoła klasztornego w Lubiążu - pow. Wołów
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.48042#0011
JÓZEF PILCH
WSTĘPNE BADANIA ARCHITEKTURY GOTYCKIEJ
KOŚCIOŁA KLASZTORNEGO W LUBIĄŻU — POW. WOŁÓW
Opactwo cysterskie w Lubiążu należy do pierw-
szych założeń klasztornych tego zakonu na ziemi śląs-
kiej i znane jest obecnie jako największy barokowy
kompleks klasztorny. Obiekt ten w ostatnim okresie
doczekał się obszernej monografii1 godnej jego rangi.
Autor- obok wykorzystania wszystkich zachowanych
materiałów źródłowych przeprowadził również szcze-
gółową analizę formalno-stylistyczną obiektu. Jednak
rozpoczęte w 1970 r. badania architektoniczne kościoła
klasztornego, prowadzone w związku z realizowanymi
pracami budowlanymi2, pozwalają na poszerzenie do-
tychczasowych wiadomości o tym obiekcie.
Zdjęcie barokowych tynków z elewacji zewnętrz-
nych prostokątnego ambitu kościoła odsłoniło zacho-
wane pierwotne okna, zamurowane w okresie prac
budowlanych rozpoczętych zapewne po 1672 r. Ogółem
odsłonięto 14 okien (4 na elewacji północnej, 6 na
elewacji wschodniej i 4 na elewacji południowej)
z czego 7 zachowanych w całości, 7 zaś zostało znisz-
czonych w górnej partii przez umieszczenie tu baro-
kowych okien półkolistych. Jedno z okien w elewacji
południowej (drugie od wschodu) uległo prawie cał-
kowitemu zniszczeniu w czasie przemurowywania tego
fragmentu ściany w okresie barokizacji kościoła. Od-
kryte okna o różnej szerokości prześwitu — 112 cm
i 98 cm (węższe akcentują naroża ambitu), ujęte są
w piaskowcowe obramienia z zachowanymi częściowo
maswerkami, wszystkie rozdzielone pojedynczymi las-
kami, po których zachowały się fragmenty na para-
petach. Wnętrza blend okiennych nietynkowane, za-
chowane w pierwotnej fakturze lica ceglanego o ukła-
dzie wendyjskim z wypukłymi trójkątnymi spoinami,
podobnie jak całość elewacji obejścia, pokryte są poli-
chromią w ciemnoszarym kolorze. Polichromia ta
pasem szerokości 14 cm wyodrębnia również wszystkie
otwory okienne z elewacji zewnętrznych. Datowanie
jej w chwili obecnej, wobec braku wyników badań
i konieczności uzyskania materiału porównawczego,
musi pozostać problemem otwartym, aczkolwiek z du-
żą dozą prawdopodobieństwa można łączyć ją z pra-
cami prowadzonymi w kościele w 1649 r.3.
Równolegle prowadzone były badania we wnętrzu
kościoła. Na północnej ścianie ramienia transeptu od-
1 K. KALINOWSKI, Lubiąż, Wrocław 1970.
2 Praca zbiorowa, Prace konserwatorskie na tere-
słonięto trzy arkadowe wnęki o ostrołukowym zarysie.
Środkową zajmuje portal niższy w prześwicie od
wnęki, ujęty w piaskowcowe obramienie uskokowo
otwierające się na zewnętrzną ścianę elewacji. Grusz-
kowe w przekroju profile obramienia, częściowo uszko-
dzone, spoczywają na wielobocznym cokole. Arkada
wewnętrzna o stażowanych narożach podparta jest
w dwóch trzecich wysokości portalu geometrycznymi
wspornikami przechodzącymi w dekoracyjny motyw
stylizowanego liścia klonu. Arkady boczne, o różnej
szerokości, zachowały umieszczone osiowo okna, znisz-
czone w dolnych partiach przebitymi w XVIII w.
otworami drzwiowymi. Dwustronnie ścięte ościeża
okien wykonano z profilowanych cegieł, natomiast
rozety — z piaskowca. Rozeta okna zachodniego w for-
mie trójliścia wpisanego w koło oparta na trójlistnym
łuku. Okno wschodnie o wysmukłym lancetowatym
łuku wypełnia trójlistna rozeta wsparta również na
trójlistnym łuku. Oba wnętrza rozet zachowały pier-
wotne oszklenie. Zachodnia w formie promieniście
ustawionych trzech kolistych gomułek ze szkła bia-
łego, połączonych między sobą ołowiem a osadzonych
w piaskowcu na zaprawie wapiennej. Wschodnie zaś
z szybek kolorowych — żółto-bł^kitno-karminowych,
o identycznej technice osadzenia. Dalsze badania po-
zwolą napewno na ściślejsze datowanie zachowanych
fragmentów oszklenia.
Mur wypełniający omawiane poprzednio wnęki za-
wierał szereg częściowo zniszczonych detali architek-
tonicznych z piaskowca, wśród których do najciekaw-
szych należy zaliczyć dwa zworniki. Pierwszy kolisty
o średnicy 28 cm i wysokości 33 cm z wypustami czte-
rech żeber, o profilu zaostrzonej gruszki z wyraźnie
zaakcentowaną stopką. Pozbawiony zupełnie dekoracji
rzeźbiarskiej, z częścią dolną w kształcie wycinka kuli,
zachował fragmenty polichromii monochromatycznej
w kolorze głębokiej czerwieni. Forma zwornika oraz
profil żeber pozwala na datowanie go na końcowe
lata w. XIII. Odsłonięte zaś fragmenty wsporników
z piaskowca na ścianach ambitu pozwalają przypusz-
czać, że stanowi on fragment sklepienia tej części
kościoła. Drugi również kolisty o średnicy 50 cm
i wysokości 27 cm z wypustami pięciu żeber o symet-
nie województwa wrocławskiego w latach 1945—1968, Wrocław
1970, s. 140—147.
3 KALINOWSKI, jw., S. 45-46.
3
WSTĘPNE BADANIA ARCHITEKTURY GOTYCKIEJ
KOŚCIOŁA KLASZTORNEGO W LUBIĄŻU — POW. WOŁÓW
Opactwo cysterskie w Lubiążu należy do pierw-
szych założeń klasztornych tego zakonu na ziemi śląs-
kiej i znane jest obecnie jako największy barokowy
kompleks klasztorny. Obiekt ten w ostatnim okresie
doczekał się obszernej monografii1 godnej jego rangi.
Autor- obok wykorzystania wszystkich zachowanych
materiałów źródłowych przeprowadził również szcze-
gółową analizę formalno-stylistyczną obiektu. Jednak
rozpoczęte w 1970 r. badania architektoniczne kościoła
klasztornego, prowadzone w związku z realizowanymi
pracami budowlanymi2, pozwalają na poszerzenie do-
tychczasowych wiadomości o tym obiekcie.
Zdjęcie barokowych tynków z elewacji zewnętrz-
nych prostokątnego ambitu kościoła odsłoniło zacho-
wane pierwotne okna, zamurowane w okresie prac
budowlanych rozpoczętych zapewne po 1672 r. Ogółem
odsłonięto 14 okien (4 na elewacji północnej, 6 na
elewacji wschodniej i 4 na elewacji południowej)
z czego 7 zachowanych w całości, 7 zaś zostało znisz-
czonych w górnej partii przez umieszczenie tu baro-
kowych okien półkolistych. Jedno z okien w elewacji
południowej (drugie od wschodu) uległo prawie cał-
kowitemu zniszczeniu w czasie przemurowywania tego
fragmentu ściany w okresie barokizacji kościoła. Od-
kryte okna o różnej szerokości prześwitu — 112 cm
i 98 cm (węższe akcentują naroża ambitu), ujęte są
w piaskowcowe obramienia z zachowanymi częściowo
maswerkami, wszystkie rozdzielone pojedynczymi las-
kami, po których zachowały się fragmenty na para-
petach. Wnętrza blend okiennych nietynkowane, za-
chowane w pierwotnej fakturze lica ceglanego o ukła-
dzie wendyjskim z wypukłymi trójkątnymi spoinami,
podobnie jak całość elewacji obejścia, pokryte są poli-
chromią w ciemnoszarym kolorze. Polichromia ta
pasem szerokości 14 cm wyodrębnia również wszystkie
otwory okienne z elewacji zewnętrznych. Datowanie
jej w chwili obecnej, wobec braku wyników badań
i konieczności uzyskania materiału porównawczego,
musi pozostać problemem otwartym, aczkolwiek z du-
żą dozą prawdopodobieństwa można łączyć ją z pra-
cami prowadzonymi w kościele w 1649 r.3.
Równolegle prowadzone były badania we wnętrzu
kościoła. Na północnej ścianie ramienia transeptu od-
1 K. KALINOWSKI, Lubiąż, Wrocław 1970.
2 Praca zbiorowa, Prace konserwatorskie na tere-
słonięto trzy arkadowe wnęki o ostrołukowym zarysie.
Środkową zajmuje portal niższy w prześwicie od
wnęki, ujęty w piaskowcowe obramienie uskokowo
otwierające się na zewnętrzną ścianę elewacji. Grusz-
kowe w przekroju profile obramienia, częściowo uszko-
dzone, spoczywają na wielobocznym cokole. Arkada
wewnętrzna o stażowanych narożach podparta jest
w dwóch trzecich wysokości portalu geometrycznymi
wspornikami przechodzącymi w dekoracyjny motyw
stylizowanego liścia klonu. Arkady boczne, o różnej
szerokości, zachowały umieszczone osiowo okna, znisz-
czone w dolnych partiach przebitymi w XVIII w.
otworami drzwiowymi. Dwustronnie ścięte ościeża
okien wykonano z profilowanych cegieł, natomiast
rozety — z piaskowca. Rozeta okna zachodniego w for-
mie trójliścia wpisanego w koło oparta na trójlistnym
łuku. Okno wschodnie o wysmukłym lancetowatym
łuku wypełnia trójlistna rozeta wsparta również na
trójlistnym łuku. Oba wnętrza rozet zachowały pier-
wotne oszklenie. Zachodnia w formie promieniście
ustawionych trzech kolistych gomułek ze szkła bia-
łego, połączonych między sobą ołowiem a osadzonych
w piaskowcu na zaprawie wapiennej. Wschodnie zaś
z szybek kolorowych — żółto-bł^kitno-karminowych,
o identycznej technice osadzenia. Dalsze badania po-
zwolą napewno na ściślejsze datowanie zachowanych
fragmentów oszklenia.
Mur wypełniający omawiane poprzednio wnęki za-
wierał szereg częściowo zniszczonych detali architek-
tonicznych z piaskowca, wśród których do najciekaw-
szych należy zaliczyć dwa zworniki. Pierwszy kolisty
o średnicy 28 cm i wysokości 33 cm z wypustami czte-
rech żeber, o profilu zaostrzonej gruszki z wyraźnie
zaakcentowaną stopką. Pozbawiony zupełnie dekoracji
rzeźbiarskiej, z częścią dolną w kształcie wycinka kuli,
zachował fragmenty polichromii monochromatycznej
w kolorze głębokiej czerwieni. Forma zwornika oraz
profil żeber pozwala na datowanie go na końcowe
lata w. XIII. Odsłonięte zaś fragmenty wsporników
z piaskowca na ścianach ambitu pozwalają przypusz-
czać, że stanowi on fragment sklepienia tej części
kościoła. Drugi również kolisty o średnicy 50 cm
i wysokości 27 cm z wypustami pięciu żeber o symet-
nie województwa wrocławskiego w latach 1945—1968, Wrocław
1970, s. 140—147.
3 KALINOWSKI, jw., S. 45-46.
3