Instytut Sztuki (Warschau) [Hrsg.]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Hrsg.]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Hrsg.]: Biuletyn Historii Sztuki (34.1972)

KRYSTYNA ŻMUDA-LISZEWSKA

DWIE NIEZNANE MINIATURY MARSZAŁKIEWICZA

Ogromna spuścizna artystyczna Marszałkiewicza
(określona na ponad tysiąc prac, w tym kopie) nie-
opracowana dotąd naukowo, wobec rozproszenia przez
działania wojenne znana jest nam współcześnie, w sto
lat po śmierci artysty, w niewielkiej tylko części. Na
wystawie w Krakowie w 1968 r.1 udało się zgromadzić
jedynie 43 (głównie ze zbiorów muzealnych) portrety
miniaturowe tego długowiecznego i niezwykle płodnego
portrecisty dziewiętnastowiecznej Warszawy2. W tej
sytuacji każda nowo wypływająca praca Marszałkie-
wicza nabiera szczególnej wagi.
Publikowane tutaj miniatury, nieznane dotąd w li-
teraturze, są bardzo różne w charakterze, pochodzą
mniej więcej z tego samego czasu (ok. 1840—42) i sta-
nowią ciekawy przyczynek do twórczości artysty.
1. Muzeum Historyczne m.st. Warszawy w 1970 r.
weszło w posiadanie miniatury przedstawiającej Ma-
riannę z Morawskich Kulczycką (il. 1), siostrę Józefa
Aleksandra Morawskiego3 * — senatora, dyrektora Ko-
misji Rządowej Przychodów i Skarbu, prezesa dyrek-
cji Głównej Tow. Kredytowego Ziemskiego1.
Jest to wizerunek en trois ąuarts, tęgiej, nie-
młodej kobiety, siedzącej w fotelu z założonymi ręko-
ma. Portretowana ubrana jest w czarną suknię z bia-
łym koronkowym kołnierzem, na ramionach ma narzu-
cony czarny szal z białym podbiciem. Na głowie obfi-
ty, biały koronkowy czepiec, spod którego widać ciem-
ne, nieufryzowane wołsy. Tło w barwie blado żółtej.

z motywem kolumny słabo widocznym, ożywione je-
dynie niewielkim fragmentem podwieszonej bladoróżo-
wej kotary.
Marszałkiewicz raczej unikał malowania rąk, ze
względu na konieczność uproszczenia sobie pracy wo-
bec ogromnej ilości zamówień. W tym wypadku można
by przypuścić, że zastosowanie nie schematycznego
układu postaci uwzględniającego ręce, wynikł z powo-
du grubych i nieciekawych rysów portretowanej, nie
sprzyjających skoncentrowaniu się tylko na krótkim
popiersiu. Niemniej artysta nie usiłował ułagodzić
pospolitości wyglądu portretowanej. Ograniczenie ko-
loru w miniaturze do surowej czerni i bieli, przy mi-
nimalnie zróżnicowanym tle, podkreśla jeszcze bez-
barwność fizjonomiczną postaci.
Miniatura ta stanowi charakterystyczny przykład
realistycznych cech sztuki Marszałkiewicza, który nie
kontynuował idealizującego malarstwa miniaturowego
z przełomu XVIII/XIX w., podkreślając cechy indy-
widualne, łącznie z cechami środowiska swoich mode-
li 5. Ze znanych miniatur Marszałkiewicza w tym ty-
pie — ta jest chyba najsurowsza w swym realizmie.
2. W zbiorach Tadeusza Wierzejskiego w Warszawie 6
znajduje się miniatura, dotąd nieznanej kobiety (il.
2), w tzw. długim popiersiu, z twarzą wyrażającą za-
dumę, zwróconą trzy czwarte w prawo. Portretowana
jest w ciemno-zielonej sukni intensywnej w kolorze,
z głęboko wyciętym gorsem przysłoniętym białą ko-

1 Z, TOBIASZOWA, Portrety Stanisława Marszałkiewicza
(1789—1872) katalog wystawy miniatur ze zbiorów Muzeów Na-
rodowych w Krakowie i Warszawie, Kraków 1968.
2 J. A. Miączyńskiemu, badaczowi i kolekcjonerowi twór-
czości Marszałkiewicza, znanych było 107 zidentyfikowanych
z nazwiska portretów (por. J. A. MIĄCZYNSKI, O kilku nie-
znanych miniaturach polskich z początku XIX wieku, „Biul.
Hist. Sztuki” XVII, 1955, nr 3, s. 355-360).
3 Akw. i gwasz na prostokątnej płytce kościanej, 12,3 X
9,6 cm, sygn. „Marsz.” Na tekturze oprawy odwrotnej strony
miniatury znajduje się napis tuszem: „Marjanna z Moraws I
kich Kulczycka siostra / Józefa Aleksego Moraw. I roboty
Marszałkiewicza”, oraz innym charakterem pisma: „Opra-
wiał I w Warszawie I w M-cu Lutym I 1843 I Pietrzykowski".
Miniatura jest bez ramki. Z zapisu dra Remigiusza Stankie-
wicza. Nr inw. MHW 17144.

4 Encyklopedia Orgelbranda, t. 18, Warszawa 1864, s. 865.
5 Morawscy, rodzice Marianny i Józefa Aleksego, byli za-
możnymi obywatelami Warszawy (Encyklopedia..., jw.). Ma-
rianna, pomimo kariery brata (nobilitowanego po 1836 r. —
Por. Spis szlachty Królestwa Polskiego, Warszawa 1851) praw-
dopodobnie nie wyszła poza mieszczańskie środowisko rodzin-
ne. Miniatura Marianny mogła mieć związek z portretowaniem
przez Marszałkiewicza Józefa Aleksego Morawskiego (wizeru-
nek bliżej nieznany wobec enigmatyczności zapisów katalo-
gowych — por. Pamiątki Starej Warszawy zebrane na wysta-
wie urządzonej staraniem T.O.N.Z.P. w maju i czerwcu 1911,
Warszawa 1911, poz. 562; - Portret polski, katalog, Warszawa
1925, poz. 89.
6 Za życzliwe udostępnienie mi tej miniatury do publi-
kacji składam panu Tadeuszowi Wierzejskiemu uprzejme po-
dziękowanie.

329