Instytut Sztuki (Warschau) [Hrsg.]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Hrsg.]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Hrsg.]: Biuletyn Historii Sztuki (34.1972)

JANUSZ MACIEJ MICHAŁOWSKI

RYSUNKI JÓZEFA WALLA (WAHLA) W ZBIORACH LWOWSKIEJ BIBLIOTEKI

W zbiorach Gabinetu Sztuki Lwowskiej Biblioteki
Naukowej im. W. Stefanyka Akademii Nauk USRR
(dawniej: Lwowska Państw. Biblioteka Naukowa Min.
Kultury USRR) wśród rysunków Zbioru Pawlikow-
skich znajduje się grupa interesujących rysunków Jó-
zefa Walla (Wahla) artysty ur. 1752—54 (?), zmarłego
w 1798 r., rysunków poza ogólną wzmianką w artykule
Zygmunta Batowskiego w leksykonie Thieme-Beckera 1
nie notowanych dotychczas w literaturze naukowej.
Twórczość rysunkowa Walla przyciągnęła w latach
powojennych uwagę kilku autorów: Stanisławy Sa-
wickiej, Alicji Kępińskiej, autora niniejszego komuni-
katu i — ostatnio — Stanisława Szymańskiego, który
swój artykuł o artyście rozpoczął od obszernego prze-
glądu literatury2 *. Warto więc — dla uzupełnienia
branego pod uwagę materiału na użytek przyszłego
monografisty — przedstawić tu ową grupę lwowskich
rysunków należących do dawnego Zbioru Pawlikow-
skich. Znajdowały się one w dwóch działach kolekcji
w dziale „Rysunki oryginalne” i w dziale „Widoki
miejscowości” (w pierwszym zgrupowano materiał we-
dług nazwisk artystów, w drugim — według nazw
miejscowości) 8, obecnie pierwotny układ został częścio-
wo zmieniony, a rysunki młyna w Krzeszowicach zo-
stały włączone do pozostałych rysunków zgromadzo-
nych pod nazwiskiem Walla w pierwszym z wymie-
nionych działów.
Lwowska kolekcja uzupełnia naszą znajomość oeuu-
re Walla o całą grupę rysunków pejzażowych. Intere-
sujący to przykład widoków związanych z nurtem pre-

romantyzmu, o którym tak przekonywająco w odnie-
sieniu do rysunków Kazimierza Woyniakowskiego z
tego samego zbioru pisała Łarisa Tananajewa4 * * *. Z tym,
że u Woyniakowskiego postać ludzka grała rolę głów-
ną, pejzaż zaś pełnił rolę tła dopowiadającego na-
strój, w rysunkach zaś Walla postacie sprowadzone
zostały do roli sztafażu. Pejzaż sam jest tu najważ-
niejszy.
Tak rzecz się ma w rysunku Polany leśnej ze zła-
manym drzewem, pod którym odpoczywają dwie po-
stacie, i z postacią wędrowca wspartego na kiju, po-
przedzanego przez psa (Kat. 9 — il. 1). Podobnie w ry-
sunku z mostkiem i wykrzywionym malowniczo drze-
wem na skraju lasu na planie pierwszym i wsi z koś-
ciołem w oddali (Kat. 6 — il. 2), rysunku przywodzą-
cego na myśl niektóre z młodzieńczych pejzażów ry-
sunkowych Aleksandra Orłowskiego. Zwraca uwagę
specyficzna maniera rysunkowa, soczystość kredkowej
kreski, jej zamaszystość (il. 3). Podobny charakter ma
rysunek przedstawiający drzewo i zabudowania wiej-
skie nad wodą, z łódką wyciągniętą na brzeg, praczka-
mi i postaciami w łodzi w oddali (Kat. 10 — il. 4,
bardzo bliska temu rysunkowi replika — nr kat. 3).
Studium natury przenika się tu z wyraźnym wpływem
holenderskiego malarstwa pejzażowego.
Motyw stawu i wsi nad nim powtarza się też w in-
nym rysunku (Kat. 2), odmiennie jednak rysowanym,
lekkim, nie tak śmiałym. Tu i w Pejzażu z postaciami
wieśniaków (Kat. 4) drzewa mają bardziej, niż w ry-
sunkach omówionych, konwencjonalny charakter.

1 Z. B[ATOWSKI1, Wall (Wahl) Josef (w:) U. THIEME
u. F. BECKER, Allgemeines Lexikon der bildenden Kiinstler,
t. 35, Leipzig 1942.
2 S. SAWICKA, Rysunki Józefa Walla w zbiorach
Gabinetu Rycin Stanisława Augusta, „Biul. Hist. Sztuki” XI,
1949, nr 3/4, s. 325—339, 7 il.; — A. KĘPIŃSKA, Sejmiki w ry-
sunkach J. P. Norblina, opracowała..., Warszawa 1958, s. 16—17,
tabl. XLIV, XLV, XLVII; - J. M. MICHAŁOWSKI, Z polo-
niców Leningradu i Moskwy (... J. P. Norblin ...), „Biul.
Hist. Sztuki” XXVII, 1965, nr 1, s. 58-63, il. 8; - S. SZY-
MAŃSKI, Józef Wall, „Rocznik Warsz.” IX, 1969, s. 87—122,
17 ilustr. (autor przeoczył wym. wyżej artykuł Z poloniców
Leningradu i Moskwy.., gdzie postawiono sprawę stosunku
wzajemnego twórczości J. P. Norblina i J. Walla, zajmując

stanowisko opozycyjne w stosunku do koncepcji A. Kę-
pińskiej).
3 Na końcu artykułu umieszczono Katalog zawierający
wszystkie dane dotyczące rysunków z omawianego tu zbioru,
odsyłają do niego numery umieszczone w tekście w nawia-
sach. Z przyczyn technicznych nie wszystkie rysunki mogły
być reprodukowane, ilustracje w artykule uzupełniają foto-
grafie złożone do zbiorów Archiwum Fotograficznego Insty-
tutu Sztuki PAN w Warszawie.
4 L. TANANAEYA, Risunki K. Vojnjakovskogo iz l’vov-
skogo sobranija, „Iskusstwo” XXIV, 1961, nr 5, s. 57—62, 6 il.;
- ta sama, Pol’skoe izobrazitel’noe iskusstuo Epochi Pros-
nescenija, Zivopis’ risunok, Moskwa 1968, s. 68; — J. M. MI-
CHAŁOWSKI, Książka o sztuce polskiego Oświecenia, „Biul.
Hist. Sztuki” XXXIII, 1971, nr 1, il. 9-12.

321