Instytut Sztuki (Warschau) [Hrsg.]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Hrsg.]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Hrsg.]: Biuletyn Historii Sztuki (34.1972)

EWA SNIEŻYNSKA-STOLOT

0 DWÓCH NIEZNANYCH RZEŹBACH GOTYCKICH

Tematem komunikatu są dwie rzeźby gotyckie
Chrystusa Zmartwychwstałego i Chrystusa Boleściwe-
go znalezione w latach 1969—70 w czasie prac przy
inwentaryzacji zabytków.
Rzeźba Chrystusa Zmartwychwstałego (il. 1, 2) znaj-
duje się w klasztorze norbertanek w Krakowie. Wy-
sokość jej wynosi 100 cm, wykonana jest jako rzeźba
pełna; lewa dłoń Chrystusa została później dorobiona,
a całość pokrywa nowa, olejna polichromia. Rzeźba
przedstawia Chrystusa stojącego na wprost, na sze-
roko rozstawionych nogach, z głową lekko pochyloną
w prawo. Prawą rękę wznosi on w górę w geście bło-
gosławieństwa, w lewej, zgiętej w łokciu i wysuniętej
w przód, trzymał pierwotne drzewce chorągwi. Całą
postać okrywa obszerny płaszcz, który ciężko opada
z pleców, układając się u dołu w miękkie fałdy.
Z przodu płaszcz przerzucony jest przez lewą rękę
i biegnie od lewej ku prawej stronie zasłaniając kor-
pus od pasa do kolan i tworząc dwa równoległe fałdy,
zbliżone do litery V. Proporcje ciała Chrystusa są
przysadziste; nogi zbyt krótkie w stosunku do kor-
pusu, a duża głowa osadzona jest na szerokiej szyi.
Głowę otaczają długie włosy rozdzielone na środku
i opadające na plecy. Nad czołem włosy ułożone są
w dwa charakterystycznie skręcone loczki. Twarz
szeroka, o wypukłym czole, wydatnym nosie i dużych,
rozstawionych oczach. Otwarte usta odsłaniające głę-
boką jamę ustną, otaczają opadające wąsy, które zle-
wają się z krótkim, rozdzielonym po środku zarostem.
Odnaleziona rzeźba jest drugą, czternastowieczną
rzeźbą Chrystusa Zmartwychwstałego na terenie Ma-
łopolski. Dotąd jedynym znanym przykładem była
rzeźba w klasztorze klarysek w Krakowie, powstała
zapewne w 3. ćwierci w. XIV1. Istnienie tych dwóch
zabytków pozwala, mimo jednakowego układu postaci,
wyróżnić dwa warianty przedstawienia Chrystusa

Zmartwychwstałego: rzadszy, z przepaską na biodrach
i bardziej rozpowszechniony — w płaszczu osłaniają-
cym całą postać. Przykłady tego drugiego typu spo-
tyka się w 3. ćwierci w. XIV w Czechach, a w latach
dziewięćdziesiątych i na przełomie w. XIV i XV tak-
że na Śląsku i Pomorzu, o czym świadczą rzeźby z
kościoła Sw. Marii Magdaleny we Wrocławiu i w
kościele par. w Żmijewie w powiecie brodnickim2.
Modelunek płaszcza Chrystusa Zmartwychwstałego
w klasztorze norbertanek, zestawienie płynnych fał-
dów bocznych z dwoma ostrymi, zbliżonymi w kształ-
cie do litery V, pozwala datować tę rzeźbę na ko-
niec w. XIV. W uściśleniu datowania pomocne jest
charakterystyczne uczesanie, a zwłaszcza dwa syme-
trycznie ułożone loczki nad czołem Chrystusa (il. 3).
Jest to rodzaj uczesania wywodzący się z mody dwor-
skiej 1. połowy w. XIV3. Najstarsze rzeźby postaci
o podobnym uczesaniu pochodzą z lat siedemdziesią-
tych lub osiemdziesiątych w. XIV. W rzeźbie kamien-
nej przykłady takie odnajdujemy w warsztacie par-
lerowskim, o czym świadczą: nagrobek Spitygniewa II
z około r. 1375 i popiersie Andrzeja Kotlika z lat
1379—80 w tryforium katedry praskiej 4. W Krakowie
przykładem mogą być rzeźby młodzieńców na wschod-
nim i zachodnim boku tumby Kazimierza Wielkiego
w katedrze wawelskiej, wykonane wraz z całym na-
grobkiem około r. 1371 przez kamieniarza związanego
z tzw. warsztatem książęcym, działającym w katedrze
Św. Stefana w Wiedniu 5. Wśród gotyckich rzeźb drew-
nianych na terenie Polski ten rodzaj uczesania jest
prawie nieznany. Najbliższym przykładem jest rzeźba
czeska św. Jana z kościoła augustianów w Trzeboni
(obecnie Hluboka, Alśova Jihoćeska Galeria), z lat
osiemdziesiątych w. XIV, która wykazuje związki z
rzeźbą parlerowską i malarstwem Mistrza z Trzeboni
(il. 4)6.

1 J. E. DUTKIEWICZ, Małopolska rzeźba średniowieczna
1300—1450, Kraków 1949, il. lla, 103.
2 Do czeskich przykładów przedstawienia Chrystusa Zmar-
twychwstałego należy rzeźba w kościele w Zńlezicach. A. KU-
TAL, Ceske gotickó sochafstui 1350—1450, Praha 1962, il. Ud,
s. 150; — E. WIESE, Schlesisćhe Plastik von Beginn des XIV.
bis zur Mitte des XV. Jahrhunderts, Leipzig 1923, tabl. V/2; —
Katalog zabytków sztuki w Polsce XI, woj. bydgoskie, z. 2,
pow. brodnicki, red. T. CHRZANOWSKI i M. KORNECKI,

Warszawa 1971, il. 125, s. 57.
3 E. THIEL, Geschichte des Kostilms, Berlin 1963, s. 191,
202.
4 KUTAL, jw., il. 52, 71.
5 E. ŚNIEZYNSKA-STOLOT, Nagrobek Kazimierza Wiel-
kiego w katedrze na Wawelu, praca doktorska pod kierun-
kiem prof. dra L. Kalinowskiego, miszpls 1969, s. 61.
6 KUTAL, jw.,k il. 127, S. 76.

252