DOI Heft:
Nr. 2
DOI Artikel:[Rozprawy]
DOI Artikel:Zielińska, Teresa: Archiwum prywatne Stanisława Kostki Potockiego jako źródło informacji o jego mecenacie kulturalno-artystycznym
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.48042#0127
TERESA ZIELIŃSKA
ARCHIWUM PRYWATNE STANISŁAWA KOSTKI POTOCKIEGO
JAKO ŹRÓDŁO INFORMACJI O JEGO MECENACIE
KULTURALNO-ARTYSTYCZNYM
Archiwum prywatne Stanisława Kostki Potockiego
uniknęło szczęśliwie losu, który stał się udziałem
większości dawnych spuścizn archiwalnych w Polsce.
Jeśli papiery jego nie zachowały się w komplecie,
to zapewne dlatego, że on sam nie zadbał o przecho-
wanie wszystkiego', gdyż w rękach spadkobierców i
następnych pokoleń otoczone były niewątpliwą tros-
kliwością, która uwidacznia się w ich starannym
oprawieniu, opatrzeniu komentarzami, opisaniu. Oko-
licznością zdecydowanie pomyślną był tu fakt prze-
chowywania papierów Potockiego w czasie ostatniej
wojny w Krzeszowicach i Krakowie, nie zaś w War-
szawie, dokąd trafiło wówczas tak wiele dóbr kultury,
zwożonych w nadziei ocalenia, a skazanych na pewną
zagładę. Spłonęły w Warszawie w r. 1944 tylko te
rękopisy, które znajdowały się w Bibliotece Narodo-
wej jako depozyt wieczysty Branickich z Wilanowa.
Jeśli idzie o papiery Potockiego, były to spisy jego bi-
blioteki i zbioru rycin, trzy pudła listów, m.in. od
Tadeusza Czackiego i Grzegorza Piramowicza i inne
drobniejsze materiałyx. Całość ocalałej spuścizny ar-
chiwalnej Potockiego znajduje się obecnie w Archi-
wum Głównym Akt Dawnych w Warszawie, gdzie
wchodzi w skład tzw. Archiwum Publicznego Potoc-
kich oraz różnych części Archiwum Gospodarczego
Wilanowskiego 1 2.
Charakterystykę archiwum prywatnego S. K. Po-
tockiego rozpocząć można od stwierdzenia, że zawiera
ono papiery związane z działalnością publiczną, z
pracami literackimi, dziennikarskimi i naukowymi,
obszerną część majątkowo-gospodarczą, wreszcie ko-
respondencję różnego typu. Dla badań nad mecenatem
kulturalno-artystycznym Potockiego nie wszystkie te
materiały są oczywiście w równym stopniu przydatne.
Tak np. papiery odnoszące się do stanu interesów i
majątku można tu uznać za źródło mniej obfite, choć
trafiają się w nich cenne informacje utopione w masie
danych innego typu. Z kolei zachowana częściowo w
1 Dzieje archiwum wilanowskiego Potockich zostały szcze-
gółowo przedstawione w publikacji W. SEMKOWICZA, uzu-
pełnionej i przygotowanej do druku przez P. BAŃKOWSKIE-
GO, Przewodnik po zbiorze rękopisów wilanowskich, Warsza-
wa 1961.
2 W Archiwum Publicznym Potockich znajdują się papie-
ry związane z działalnością publiczną S. K. Potockiego, jego
własne dzieła literackie i naukowe oraz korespondencja.
Opisy poszczególnych rękopisów, wchodzących w skład tego
Archiwum, umieszczono w Przewodniku po zbiorze rękopisów
wilanowskich, jw. Materiały charakteru majątkowo-prawnego
archiwum prywatnym dokumentacja związana z urzę-
dowaniem Potockiego na kolejnych stanowiskach w
rządach Księstwa Warszawskiego i Królestwa Pol-
skiego jest wprawdzie źródłem do zagadnień kultury
najszerzej pojętej, ale dotyczy spraw wykraczających
poza ramy prywatnego mecenatu.
Wśród papierów ściśle osobistych na plan pierw-
szy wysuwają się rękopisy, stanowiące wynik własnej
twórczości Potockiego tak literackiej i dziennikarskiej,
jak naukowej, zebrane w blisko trzydziestu tomach.
Zachowały się jego młodzieńcze próby poetyckie, ut-
wory okolicznościowe, tłumaczenia i naśladownictwa
różnych gatunków literackich, liczne teksty przemó-
wień, życiorysy sławnych osobistości itp. Znajduje się
tu również I tom rękopisu Podróży do Ciemnogrodu
i tom, zawierający bruliony artykułów Świstka Kry-
tycznego, różne redakcje Wieczorów sejmowych.
Mniejszą grupę tworzą rękopisy z dziedziny języko-
znawstwa i historii literatury: dwie redakcje rozpra-
wy O wymowie i stylu i drobniejsze, nie publikowane
prace. Nie brak opracowań z dziedziny historii i fi-
lozofii, na przykład próba zarysu historii Polski od
czasów bajecznych do r. 1741, rozważania o szczęściu
człowieka. Znaczniejsze miejsce zajmują wśród papie-
rów Potockiego pisma z dziedziny estetyki w ogól-
ności, a także poszczególnych sztuk plastycznych.
Znajdujemy tu przyczynki do dysertacji o smaku,
rozważania o elegancji i pięknie, myśli o połączeniu
geniuszu i smaku. Dość obfite są materiały, świadczą-
ce o gromadzeniu przez Potockiego wiadomości z dzie-
dziny sztuki, jak dziełko Steganographie des peintres,
zawierające zapiski około 800 signów różnych mala-
rzy, notatki z wielu autorów, informacje i wrażenia
spisywane własnoręcznie w czasie oglądania dzieł
sztuki za granicą (Szwajcaria 1774, Włochy 1779, Niem-
cy 1783 i ponownie Włochy 1795—1797). Do materia-
łów pomocniczych zaliczyć też można tłumaczenie
rozprawy Winckelmanna o budownictwie w starożyt-
znajdują się w Archiwum Gospodarczym Wilanowskich w
działach: Archiwum Główne Potockich (długi 1 inne zobo-
wiązania pieniężne) i Akta Procesowe Potockich. Oba te
działy mają nie publikowane pomoce archiwalne. Materiały
charakteru gospodarczego wchodzą w skład następujących
działów Archiwum Gospodarczego Wilanowskiego: Anteriora,
Księgi kasowe i Allegata kasowe. Dwa pierwsze działy ma-
ją również nie publikowane pomoce, dział Allegatów jest na
razie w opracowaniu. Jego udostępnienie badaczom przewi-
duje się na r. 1973.
117
ARCHIWUM PRYWATNE STANISŁAWA KOSTKI POTOCKIEGO
JAKO ŹRÓDŁO INFORMACJI O JEGO MECENACIE
KULTURALNO-ARTYSTYCZNYM
Archiwum prywatne Stanisława Kostki Potockiego
uniknęło szczęśliwie losu, który stał się udziałem
większości dawnych spuścizn archiwalnych w Polsce.
Jeśli papiery jego nie zachowały się w komplecie,
to zapewne dlatego, że on sam nie zadbał o przecho-
wanie wszystkiego', gdyż w rękach spadkobierców i
następnych pokoleń otoczone były niewątpliwą tros-
kliwością, która uwidacznia się w ich starannym
oprawieniu, opatrzeniu komentarzami, opisaniu. Oko-
licznością zdecydowanie pomyślną był tu fakt prze-
chowywania papierów Potockiego w czasie ostatniej
wojny w Krzeszowicach i Krakowie, nie zaś w War-
szawie, dokąd trafiło wówczas tak wiele dóbr kultury,
zwożonych w nadziei ocalenia, a skazanych na pewną
zagładę. Spłonęły w Warszawie w r. 1944 tylko te
rękopisy, które znajdowały się w Bibliotece Narodo-
wej jako depozyt wieczysty Branickich z Wilanowa.
Jeśli idzie o papiery Potockiego, były to spisy jego bi-
blioteki i zbioru rycin, trzy pudła listów, m.in. od
Tadeusza Czackiego i Grzegorza Piramowicza i inne
drobniejsze materiałyx. Całość ocalałej spuścizny ar-
chiwalnej Potockiego znajduje się obecnie w Archi-
wum Głównym Akt Dawnych w Warszawie, gdzie
wchodzi w skład tzw. Archiwum Publicznego Potoc-
kich oraz różnych części Archiwum Gospodarczego
Wilanowskiego 1 2.
Charakterystykę archiwum prywatnego S. K. Po-
tockiego rozpocząć można od stwierdzenia, że zawiera
ono papiery związane z działalnością publiczną, z
pracami literackimi, dziennikarskimi i naukowymi,
obszerną część majątkowo-gospodarczą, wreszcie ko-
respondencję różnego typu. Dla badań nad mecenatem
kulturalno-artystycznym Potockiego nie wszystkie te
materiały są oczywiście w równym stopniu przydatne.
Tak np. papiery odnoszące się do stanu interesów i
majątku można tu uznać za źródło mniej obfite, choć
trafiają się w nich cenne informacje utopione w masie
danych innego typu. Z kolei zachowana częściowo w
1 Dzieje archiwum wilanowskiego Potockich zostały szcze-
gółowo przedstawione w publikacji W. SEMKOWICZA, uzu-
pełnionej i przygotowanej do druku przez P. BAŃKOWSKIE-
GO, Przewodnik po zbiorze rękopisów wilanowskich, Warsza-
wa 1961.
2 W Archiwum Publicznym Potockich znajdują się papie-
ry związane z działalnością publiczną S. K. Potockiego, jego
własne dzieła literackie i naukowe oraz korespondencja.
Opisy poszczególnych rękopisów, wchodzących w skład tego
Archiwum, umieszczono w Przewodniku po zbiorze rękopisów
wilanowskich, jw. Materiały charakteru majątkowo-prawnego
archiwum prywatnym dokumentacja związana z urzę-
dowaniem Potockiego na kolejnych stanowiskach w
rządach Księstwa Warszawskiego i Królestwa Pol-
skiego jest wprawdzie źródłem do zagadnień kultury
najszerzej pojętej, ale dotyczy spraw wykraczających
poza ramy prywatnego mecenatu.
Wśród papierów ściśle osobistych na plan pierw-
szy wysuwają się rękopisy, stanowiące wynik własnej
twórczości Potockiego tak literackiej i dziennikarskiej,
jak naukowej, zebrane w blisko trzydziestu tomach.
Zachowały się jego młodzieńcze próby poetyckie, ut-
wory okolicznościowe, tłumaczenia i naśladownictwa
różnych gatunków literackich, liczne teksty przemó-
wień, życiorysy sławnych osobistości itp. Znajduje się
tu również I tom rękopisu Podróży do Ciemnogrodu
i tom, zawierający bruliony artykułów Świstka Kry-
tycznego, różne redakcje Wieczorów sejmowych.
Mniejszą grupę tworzą rękopisy z dziedziny języko-
znawstwa i historii literatury: dwie redakcje rozpra-
wy O wymowie i stylu i drobniejsze, nie publikowane
prace. Nie brak opracowań z dziedziny historii i fi-
lozofii, na przykład próba zarysu historii Polski od
czasów bajecznych do r. 1741, rozważania o szczęściu
człowieka. Znaczniejsze miejsce zajmują wśród papie-
rów Potockiego pisma z dziedziny estetyki w ogól-
ności, a także poszczególnych sztuk plastycznych.
Znajdujemy tu przyczynki do dysertacji o smaku,
rozważania o elegancji i pięknie, myśli o połączeniu
geniuszu i smaku. Dość obfite są materiały, świadczą-
ce o gromadzeniu przez Potockiego wiadomości z dzie-
dziny sztuki, jak dziełko Steganographie des peintres,
zawierające zapiski około 800 signów różnych mala-
rzy, notatki z wielu autorów, informacje i wrażenia
spisywane własnoręcznie w czasie oglądania dzieł
sztuki za granicą (Szwajcaria 1774, Włochy 1779, Niem-
cy 1783 i ponownie Włochy 1795—1797). Do materia-
łów pomocniczych zaliczyć też można tłumaczenie
rozprawy Winckelmanna o budownictwie w starożyt-
znajdują się w Archiwum Gospodarczym Wilanowskich w
działach: Archiwum Główne Potockich (długi 1 inne zobo-
wiązania pieniężne) i Akta Procesowe Potockich. Oba te
działy mają nie publikowane pomoce archiwalne. Materiały
charakteru gospodarczego wchodzą w skład następujących
działów Archiwum Gospodarczego Wilanowskiego: Anteriora,
Księgi kasowe i Allegata kasowe. Dwa pierwsze działy ma-
ją również nie publikowane pomoce, dział Allegatów jest na
razie w opracowaniu. Jego udostępnienie badaczom przewi-
duje się na r. 1973.
117