Instytut Sztuki (Warschau) [Hrsg.]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Hrsg.]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Hrsg.]: Biuletyn Historii Sztuki (36.1974)

WYSTAWY — RECENZJE

samego procesu kodyfikacji zrytmizowanej formy
figuralnej, co w ówczesnej rzeźbie kamiennej i koś-
cianej. Łatwo oczywiście zrozumieć przyczyny, dla
których nie włączono tych zabytków do wystawy.
Są to obiekty znacznych rozmiarów, wysokiej wartości
materialnej, a w skarbcach, w których spoczywają,
są z reguły głównymi ośrodkami zainteresowania
zwiedzających.
W porównaniu z tamtymi, wcześniejszymi zabyt-
kami, romańskich dzieł złotnictwa właściwego było
mniej. Wśród tych ostatnich, wspomniana już patena
(82), tradycyjnie związana ze św. Dominikiem i prze-
chowywana razem z kielichem świętego opata, w rze-
rzywistości wykonana dopiero w XII w., stanowiła
pouczający przykład tego, jak nieco nieregularny
i jakby spontaniczny przebieg filigranu mozarabskie-
go przekształcił się u artystów romańskich w układy
doskonałe w swej regularności i precyzji rysunku,
jednak nie pozbawione oschłości. Romańskie rzemiosło
metalowe było natomiast reprezentowane niezwykle
obficie emaliami. 38 eksponatów dawało przegląd
niemal wszystkich typów przedmiotów ozdabianych
tą techniką w Europie południowo-zachodniej i
wszystkich ważniejszych systemów stosowanych w
tej dekoracji. Dla specjalisty zajmującego się emalia-
mi była to rzadka okazja móc porównać tak wiele
zgromadzonych obok siebie wybitnych dzieł przecho-
wywanych w Hiszpanii i powrócić w świetle tego ze-
stawienia do dyskutowanej od lat kwestii udziału
półwyspu iberyjskiego w produkcji emalii. Odpowiedni
tekst Katalogu zdaje krótko sprawę z tej kontro-
wersji41 przypominając, jak pogląd o istnieniu war-
sztatów w Hiszpanii, przyjmowany na ogół bardzo
krytycznie w trzydziestych latach naszego wieku, w
dwóch ostatnich dziesięcioleciach stopniowo przyjął
się w nauce i znalazł ostateczne potwierdzenie w
niedawnym, najbardziej kompetentnym podsumowa-
niu aktualnego stanu wiedzy o emaliach europejskich
pióra M. M. Gauthier42.
Kluczowy zabytek grupy hiszpańskiej, płyta nie-
gdyś okrywająca bok grobu św. Dominika, w r. 1837
zabrana z Silos i przechowywana obecnie w Museo
Provincial w Burgos (87), dzisiaj powszechnie przypi-
sywana warsztatowi czynnemu w klasztorze, stanowi
jeden z głównych punktów odniesienia dla rozróżnień
między wyrobami francuskimi i hiszpańskimi. W przy-
padku dzieł wybitnych, operujących pastami o po-
dobnych, jasnych tonacjach, łączących harmonijnie
technikę żłobinową z komórkową i dekorowanych
postaciami o wyrazistym modelunku głowy lecz nieco
ostrej fizjonomice (88, 90, 91, 114) — ich przypisanie
temu samemu warsztatowi lub jego bezpośredniemu
kręgowi nie budzi zasadniczych wątpliwości. Nato-
miast w przypadkach, gdzie cechy te są mniej wy-
raziste i gdzie jednocześnie występują znamiona
wspólne z emaliami francuskimi, masowo przecież
przywożonymi do Hiszpanii, przeprowadzenie prawi-
dłowej atrybucji nastręcza trudności (np. 99, 116) do-
brze znane badaczom tej gałęzi rzemiosła43. Wobec
faktu, że część dzieł przypisać należy warsztatom
41 Katalog, s. 40 n., gdzie przegląd ważniejszych prac na
ten temat.
42 M. M. GAUTHIER, Emaux du moyen age Occidental,
Fribourg 1972, S. 84 nn.
43 Zob. na ten temat, np. W. L. HILDBURGH, Copper
Champlenć Enamels, „The Burlington Magazine” XCVT, 1954,
s. 91 n.; — M. GAUTHIER, Esmaltes meridionales en la
exposición internacional de arte romanico en Barcelona y
Santiago de Compostela, „Goya” 1962, nr 48, s. 405 n.


U. 6. Tzw. Patena św. Dominika. Silos, opactwo Santo
Domingo. (F ot. Ediciones Sicilia)


II. 7. Kielich św. Dominika. Silos, opactwo San-
to Domingo. (Fot. Ediciones Sicilia)

335