Instytut Sztuki (Warschau) [Hrsg.]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Hrsg.]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Hrsg.]: Biuletyn Historii Sztuki (36.1974)

KRONIKA STOWARZYSZENIA HISTORYKÓW SZTUKI

29,V. Róża Kąsinowska, Siedem- 24.1.
nastowieczny dwór w Ochli
Oddział Toruński
12.11. Jerzy Frycz, Problem ochro- 31.1.
ny zabytków ze szczegól-
nym uwzględnieniem tere-
nów objętych działalnością
Oddziału Toruńskiego
12.11. Janina Kruszelnicka, Kul- 21.11.
tura artystyczna Ziemi
Chełmińskiej w czasach Mi-
kołaja Kopernika 28.III.
21.III. Jadwiga Puciata-Pawłow-
iska, Zagadnienia konserwa-
torskie w świetle wypowie-
dzi Józefa Mehoffera 11.IV.
27.IV. Ireneusz Sławiński, Wyniki
badań i robót konserwator-
skich w kamienicy miesz-
czańskiej przy ul. Szczyt-
nej nr 2
17.V. Jerzy Stankiewicz, Archite- 18.IV.
ktura średniowiecznego
Gdańska
21.V. Zbigniew Nawrocki, Pre- 2.V.
zentacje problemów kon-
serwatorskich w kamienicy q v
mieszczańskiej
Oddział Warszawski
13.1. Mieczysław Wallis, Twór-
czość późna El Greca (druk.
BHS, 1973 nr 2)

Tadeusz Rudkowski, Wysta-
wa „Bawaria” (sztuka i kul-
tura) — Monachium 1972
(druk. BHS 1973 nr 3/4
Andrzej Zeniuk, Budynki
mieszkalne w Polsce przed-
rozbiorowej — ich układ
przestrzenny i związki z
organizmem miejskim
Stanisław Szymański, Ma-
lowany strop w Starej Gro-
ffii i Celje w Jugosławii
Teresa Zarębska, Zaintere-
sowania urbanistyczne pe-
regrynantów polskich 2. poł.
XV i 1. poł. XVII w.
Anna Komornicka, Funda-
cja Abegg pod Bernem —
nowy szwajcarski ośrodek
studium nad sztuką i mu-
zeum (druk. BHS 1973
nr 3/4)
Winslow Ames (USA), Pry-
watne kolekcje rysunków
i obrazów w Ameryce
Mieczysław Wallis, Twór-
czość późna Tycjana
Anna Staniszewska-Sieradz-
ka, Strój kobiecy w Polsce
w końcu XVI i 1. połowie
XVII w. a datowanie dzieł
(wspólnie z Klubem Kostiu-
mologii) (druk BHS 1974
nr 4)

16.V.
23.V.
30. V.
6. VI.
13. VI.
27.IV.

Jerzy Kowalczyk, Portret
Tomasza Zamoyskiego z
księgami i jego autor Jan
Francus
Jan Samek, Bacula pasto-
ralia w Polsce, nieznany
pastorał w skarbcu kościo-
ła Mariackiego w Krako-
wie i Stanisław Samostrzel-
nik (druk. BHS 1974 nr 2)
Juliusz Ross, Kaplica zam-
kowa w Podhorcach (druk.
BHS 1974 nr 1)
Jacek Gajewski, Wystrój
kościoła kamedułów na Bie-
lanach w świetle archiwal-
nych materiałów
Jerzy Paszenda, Stiuki wi-
leńskie XVII w. w świetle
archiwów jezuickich (druk.
BHS 1974 nr 2)
A. Dean McKenzie (USA),
Źródła ikonograficzne iko-
ny karpackiej

Oddział Wrocławski
l.III. Marian Kutzner, Warunki
określania średniowiecznego
śląskiego regionu architek-
tonicznego
20.VI. Irene von Treskow, Cera-
mika secesyjna Skandyna-
wii, Niemiec i Francji

JOANNA SZPOR

WCZESNOBAROKOWY OŁTARZ Z KLASZTORU SIÓSTR PREZENTEK Z ŻARNOWCA
NA POMORZU. MONOGRAFIA I PROBLEMY KONSERWACJI

(Streszczenie referatu wygłoszonego na zebraniu naukowym Oddziału Warszawskiego SHS w dniu 30 stycznia 1974 r.)

Wczesnobarokowy ołtarz Cier-
niem Koronowanie z Żarnowca na
Pomorzu znajduje się obecnie w re-
fektarzu klasztoru benedyktynek.
Stoi tam od wielu lat nie używa-
ny do celów liturgicznych ze wzglę-
du na znaczny stopień zniszczenia.
Ołtarz ten wykonany z drewna
jest typem ołtarza architektonicz-
nego-, dwukondygnacjowego1 o wy-
miarach 370X236 cm. Dolna kon-
dygnacja ma kształt kwadratu, po-
za który po bokach wystają pila-
stry hermowe i uszaki. Centrum
jej stanowi prostokątny obraz za-
mknięty łukiem, przedstawiaiący
scenę Cierniem Koronowanie, flan-
kowany po bokach przez wysunię-
te ku przodowi kolumny podtrzy-
mujące rodzaj belkowania ocienio-
nego przez gzyms arkadowy.
Kształt górnej kondygnacji mo-
żna wpisać w trójkąt równoboczny.
Jego centrum stanowi owalny ob-
raz umieszczony na osi obrazu głó-
wnego, przedstawiający Wskrzesze-
nie Piotrowina przez św. Stanisła-

wa. Formę owalu zamykają po- bo-
kach hermy, a od góry gzyms, nad
którym znajduje się gzyms prze-
rywany, spięty pośrodku owalnym
kartuszem z dedykacją i herbem
cystersów oliwskich. Pozostałe, bo-
czne pola trójkąta wypełnia sny-
cerka. Wszystkie elementy ołtarza
pokrywa bogata dekoracja rzeź-
biarska, na którą składają się sty-
lizowane liście akantu, kwiaty, dra-
perie, girlandy, plecionki — poli-
chromowana i złocona.
Ten typ ołtarza architektonicz-
nego jest dość często spotykany na
północy Polski w pierwszej ćwier-
ci XVII w. Forma jego wywodzi
się od epitafiów architektonicznych.
Z nich właśnie czerpali wzorce
twórcy ołtarzy doby kontrreforma-
cji z terenów Gdańska. Wiele ele-
mentów architektonicznych retabu-
lum jak i ornamentyki zaczerpnię-
to ze wzorników: Jana Vredeman-
na de Vries i Sebastiana Serlia.
Formy te są tu jednak dodatkowo
przetransponowane i tworzą nową

całość, ciekawą i bardzo różną od
sztywnych pierwowzorów, jest to
zresztą charakterystyczne dla ma-
nieryzmu polskiego.
Tematyka obrazów umieszczo-
nych w ołtarzu nie jest przypad-
kowa. Zestawienie obrazu Sw. Sta-
nisława wskrzeszającego Piotrowina
i sceny z Męki Pańskiej, czyli obu
przedstawień — śmierci i wskrze-
szenia, jest (wg badań Brygidy Mro-
żek) zestawieniem symbolicznym,
właściwym dla przedstawień sepul-
kralnych, szczególnie w latach
1630—40.
Obraz główny przedstawia sce-
nę Cierniem Koronowania rozgry-
wającą się na tle zaimprowizowa-
nego wnętrza. Centralną postać
Chrystusa, przesuniętą nieco ku
prawej stronie, o+acza grupa pię-
ciu osób (trzech żołnierzy i dwóch
Żydowi dokonujących aktu koro-
nacji. Ta centralna grupa znajdu-
je się na drugim planie kompozy-
cji. W planie pierwszym, u dołu
malowidła, są przedstawione dwie

427