Instytut Sztuki (Warschau) [Hrsg.]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Hrsg.]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Hrsg.]: Biuletyn Historii Sztuki (37.1975)

POKÓJ MARMUROWY NA ZAMKU KRÓLEWSKIM W WARSZAWIE

było [...]20. W lustracji z 1769 r., a więc na krótko
przed stanisławowską przebudową czytamy: ... dalej
pokój marmurowy, cały zrujnowany, w którym okien
w ołów oprawnych po 4 kwatery mających dwa, [...]
sufit gipsowy z dwoma gzymsami pozłacanymi, staro
wyglądający, posadzka marmurowa w siwe i czer-
wone tafle układana, jest w reperacji21. W 1771 r.
dawny strop zastąpiono plafonem malowanym przez
Bacciarellego i Plerscha. Posadzkę wymieniono na
nową, ułożoną z płyt czarnych i białych z marmuru
paryskiego. Usunięto pierwotny gzyms kordonowy
obiegający Pokój. Nowy gzyms wraz z belkowaniem
ozdobionym triglifami umieszczono nieco niżej.
Wszystkim pilastrom wymieniono kapitele. W gór-
nej części wszystkich czterech ścian, ponad gzymsem
kordonowym, dano nowe marmury oraz nową deko-
rację sztukatorską (il. 2—5). W Ekspensie nie znaj-
dujemy żadnej wzmianki o wykonywaniu od nowa
okładziny w partiach ścian poniżej gzymsu kordono-
wego. Przeciwnie, szereg wzmianek wskazuje na to,
że dolne partie okładziny marmurowej poddane by-
ły jedynie zabiegom konserwatorskim, np.: Ściany
wszystkie dolne aż do haubgzymsu wyporządzone i
na nowo przestawione22. Płacono też sztukatorowi
Merkowi za przepolerowanie wszystkich marmory-
zacji w Pokoju Marmurowym, która przez wilgoć po-
lor była straciła22, a kamieniarzowi Lincerowi — za
wypolerowanie w tymże pokoju wszystkich marmu-
rów i wszystkich szpar reinkitem wykitowanie21.
Na podstawie danych zawartych w Ekspensie, mo-
żemy stwierdzić, że oprócz górnej partii wszystkich
czterech ścian, autorstwa Fontany jest kompozycja
wnęk okiennych, kominek wraz z obramieniem por-
tretu Stanisława Augusta oraz w całości ściana po-
łudniowa. Najwięcej z dawnej dekoracji zachowała
ściana wschodnia, na której układ elementów archi-
tektonicznych nie został przez Fontanę naruszony (il.
5). Potwierdza to wspomniany już rysunek ze szki-
cownika Gisleniego, ukazujący środkowy odcinek ścia-
ny wschodniej, na prawo od drzwi (il. 1). Szczególna
wartość tego rysunku polega na tym, że pozwala on
zorientować się, jak była rozwiązana górna partia
ścian mieszcząca serię portretów królewskich. Portre-
ty były umieszczone na odcinkach ściany nieco wy-
suniętych do przodu, ponad zdwojonymi pilastrami.
Pomiędzy portretami znajdował się wielki kartusz
zwieńczony koroną. Podobny system dekoracji zasto-
sowany był po drugiej stronie drzwi. Możemy więc
stwierdzić, że dolna część ściany wschodniej utrwalo-
na na inwentaryzacji Kamsetzera zachowała w ca-
łości dekorację władysławowską, łącznie z obramie-
niem drzwiowym. W górnej znajdowały się cztery
ośmioboczne portrety królewskie oraz dwa kartusze
herbowe. Nie wiemy tylko, jak była rozwiązana par-
tia ściany nad drzwiami.
Największym zmianom uległa ściana południowa
(il. 3). Pierwotnie znajdowały się tu jedne drzwi,
umieszczone na osi ściany, które zostały zamurowane,
a na ich miejscu umieszczono lustro w snycerskiej
ramie, ujęte parą pilastrów. Po bokach lustra umiesz-
czono symetrycznie dwoje drzwi, z których lewe były
pozorne. Obramienie jednych drzwi wykonano od no-
wa, co wyraźnie odnotowano w Ekspensie: Jedne
drzwi piąte dorobione, ze wszystkimi przynależnościa-
mi jako to: z cokołami dwoma, węgarami dwoma,


II. 1. G. B. Gisleni, projekt ściany wschodniej Pokoju
Marmurowego, Szkicownik drezdeński. (Fot. IS PAN)

sztorcem jednym25. Wykorzystano tu jednak, oprócz
obramienia jednych drzwi, całe elementy władysła-
wowskiej okładziny marmurowej. Cztery wąskie pły-
ciny, inkrustowane czarnym marmurem oraz dwa
pilastry, ujmujące lustro, pochodzą z dawnego urzą-
dzenia Pokoju. Przy pomocy tych kilku reliktów moż-
na hipotetycznie odtworzyć pierwotny wygląd ściany
południowej, gdzie układ elementów był prawdopo-
dobnie identyczny jak na omówionej już ścianie
wschodniej. Węższe płyciny inkrustowane czarnym
marmurem, zapewne umieszczone były po bokach
drzwi i w skrajnych partiach ściany. Szersze płyciny,
które usunięto dla umieszczenia w ich miejscu otwo-
rów drzwiowych, ujmowały pojedyncze pilastry. Moż-
na przypuszczać, że pilastry były tu pojedyncze, gdyż
ściana ta była o jeden metr krótsza. Ponadto, z in-
wentaryzacji Kamsetzera wiemy, że w Pokoju Mar-
murowym znajdowało się 12 pilastrów. Jednakże,
wzmianka w Ekspensie o wykonaniu 14 kapiteli z

20 TOMKIEWICZ, Dwie lustracje..., o.c., s. 303.
21 MARCINKOWSKI, o.c., S. 260—261.
22 Ekspens na Restaurację..., o.c., s. 1.

23 Ibidem, s. 11.
24 Ibidem, s. 3.
25 Ibidem, s. 1.

15