DOI Heft:
Nr. 1
DOI Artikel:Mytariewa, Kira W.: Tematyka syberyjska w twórczości Damela
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.48041#0052
KIRA W. MYTARIEWA
II. 11. Typy syberyjskie, Gab. Ryc. MNW, Rys. Pol. 1758/34
Kriwonogow matre de police [...] a Tobolsk, Felicien
protopop d Tobolsk. Czasem objaśnienie sprowadza
się do nazwiska postaci, zapewne ludzi dobrze mu
znanych i bliskich: Kryżnikow, Sobolewski i inni.
Przy wizerunku Tomasza Preissa Damel wypisuje je-
go nazwisko i dodaje, że jest zesłany do Tobolska
(exile a Tobolsk). Od pierwszego wejrzenia oczywiste
się staje, że ta smutna, brzydka twarz, ten strój, w
którym dziwacznie połączono fular na szyi z rosyjski-
mi butami, ta zatroskana sylwetka we fraku, z rę-
kami w kieszeniach spodni, to wizerunek towarzysza
niedoli, darzonego przez artystę sympatią i współczu-
ciem.
Nie wszystkie rysunki mają podpisy objaśniające.
Wystarczy jednak spojrzeć na nie, aby zrozumieć, że
przedstawiają konkretne osoby. Taki jest na przykład
jeden z bardzo charakterystycznych szkiców — ob-
szarnik syberyjski w pantoflach domowych, szlafroku,
szlafmycy, z cybuchem w dłoni. Wygląda, jakby się
obrócił do kogoś, a na jego obrzmiałej twarzy okolonej
bujnymi bokobrodami błąka się dwuznaczny uśmiech.
Przedstawione tu szkice portretowe, które wykonał
Damel — to cała galeria urzędowych i nieurzędowych
osobistości, które żyły i działały na Syberii w latach
1819-23. O wyglądzie wielu z nich, z wyjątkiem
Speranskiego i Rikorda, nie mielibyśmy dzisiaj poję-
cia, gdyby nie rysunki Damela. Na tym polega ich wy-
jątkowa wartość ikonograficzna.
W drugiej grupie syberyjskich szkiców Damela
znajdują odbicie rodzące się wówczas zainteresowania
etnograficzne, ciekawość ludzi i specyfiki kraju. Są tu
sceny rodzajowe, a także oryginalna galeria typów, z
którymi zetknął się malarz podczas syberyjskich wę-
drówek.
W wizerunkach przedstawicieli osiadłych i koczow-
niczych plemion — Buriatów, Jakutów, Czuwaszów,
Tatarów — arstysta podkreśla oryginalność ich obli-
cza, w zasadzie w typie mongolskim, o wystających
kościach policzkowych, charakterystycznym wykroju
oczu, zwarte, przysadziste figury, niewysokie, lecz
krzepkiej budowy. Miękkie czuwiaki, długopołe ubra-
nie przepasane, by utrzymać ciepło, kołpaki obszyte
puszystym futrem i zawiązane z tyłu tasiemkami,
futrzane rękawice — wszystko to nadaje wyjątkową
malowniczość tym rysunkom.
Najczęściej występuje jedna, czasem dwie postacie.
Często artysta ujmuje je z profilu lub od tyłu, wyka-
zując w takich przypadkach zainteresowanie przede
wszystkim oddaniem ruchu, trafnym uchwyceniem
pozy. Tego rodzaju nieoczekiwane kompozycje świad-
czą ze szczególną dobitnością, że nie ma tu żadnego
pozowania, że te postacie przyciągnęły uwagę artysty
gdzieś na ulicy lub na bazarze i zostały utrwalone
„żwawym ołówkiem” rysownika.
W niektórych rysunkach ukazuje artysta zmęcze-
nie ludzi, w innych przedstawia skulonych od chłodu,
nastroszonych na mrozie. Ze współczuciem traktuje
rzemieślników w połatanej odzieży z urwanymi poła-
mi, których wygląd świadczy o wielkim ubóstwie.
Znacznie dokładniej przedstawione są rysy twarzy,
opracowywane zapewne na końcu. Sugeruje to rysu-
44
II. 11. Typy syberyjskie, Gab. Ryc. MNW, Rys. Pol. 1758/34
Kriwonogow matre de police [...] a Tobolsk, Felicien
protopop d Tobolsk. Czasem objaśnienie sprowadza
się do nazwiska postaci, zapewne ludzi dobrze mu
znanych i bliskich: Kryżnikow, Sobolewski i inni.
Przy wizerunku Tomasza Preissa Damel wypisuje je-
go nazwisko i dodaje, że jest zesłany do Tobolska
(exile a Tobolsk). Od pierwszego wejrzenia oczywiste
się staje, że ta smutna, brzydka twarz, ten strój, w
którym dziwacznie połączono fular na szyi z rosyjski-
mi butami, ta zatroskana sylwetka we fraku, z rę-
kami w kieszeniach spodni, to wizerunek towarzysza
niedoli, darzonego przez artystę sympatią i współczu-
ciem.
Nie wszystkie rysunki mają podpisy objaśniające.
Wystarczy jednak spojrzeć na nie, aby zrozumieć, że
przedstawiają konkretne osoby. Taki jest na przykład
jeden z bardzo charakterystycznych szkiców — ob-
szarnik syberyjski w pantoflach domowych, szlafroku,
szlafmycy, z cybuchem w dłoni. Wygląda, jakby się
obrócił do kogoś, a na jego obrzmiałej twarzy okolonej
bujnymi bokobrodami błąka się dwuznaczny uśmiech.
Przedstawione tu szkice portretowe, które wykonał
Damel — to cała galeria urzędowych i nieurzędowych
osobistości, które żyły i działały na Syberii w latach
1819-23. O wyglądzie wielu z nich, z wyjątkiem
Speranskiego i Rikorda, nie mielibyśmy dzisiaj poję-
cia, gdyby nie rysunki Damela. Na tym polega ich wy-
jątkowa wartość ikonograficzna.
W drugiej grupie syberyjskich szkiców Damela
znajdują odbicie rodzące się wówczas zainteresowania
etnograficzne, ciekawość ludzi i specyfiki kraju. Są tu
sceny rodzajowe, a także oryginalna galeria typów, z
którymi zetknął się malarz podczas syberyjskich wę-
drówek.
W wizerunkach przedstawicieli osiadłych i koczow-
niczych plemion — Buriatów, Jakutów, Czuwaszów,
Tatarów — arstysta podkreśla oryginalność ich obli-
cza, w zasadzie w typie mongolskim, o wystających
kościach policzkowych, charakterystycznym wykroju
oczu, zwarte, przysadziste figury, niewysokie, lecz
krzepkiej budowy. Miękkie czuwiaki, długopołe ubra-
nie przepasane, by utrzymać ciepło, kołpaki obszyte
puszystym futrem i zawiązane z tyłu tasiemkami,
futrzane rękawice — wszystko to nadaje wyjątkową
malowniczość tym rysunkom.
Najczęściej występuje jedna, czasem dwie postacie.
Często artysta ujmuje je z profilu lub od tyłu, wyka-
zując w takich przypadkach zainteresowanie przede
wszystkim oddaniem ruchu, trafnym uchwyceniem
pozy. Tego rodzaju nieoczekiwane kompozycje świad-
czą ze szczególną dobitnością, że nie ma tu żadnego
pozowania, że te postacie przyciągnęły uwagę artysty
gdzieś na ulicy lub na bazarze i zostały utrwalone
„żwawym ołówkiem” rysownika.
W niektórych rysunkach ukazuje artysta zmęcze-
nie ludzi, w innych przedstawia skulonych od chłodu,
nastroszonych na mrozie. Ze współczuciem traktuje
rzemieślników w połatanej odzieży z urwanymi poła-
mi, których wygląd świadczy o wielkim ubóstwie.
Znacznie dokładniej przedstawione są rysy twarzy,
opracowywane zapewne na końcu. Sugeruje to rysu-
44