DOI Heft:
Nr. 2
DOI Artikel:Pałamarz, Piotr: Krucyfiks w kościele św. Barbary w Krakowie: przyczynek do dziejów małopolskiej rzeźby gotyckiej
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.48041#0146
PIOTR PAŁAMARZ
II. 1. Krucyfiks w kościele św. Barbary w Krakowie.
(Fot. P. Pencakowski)
Tak więc krucyfiks z kościoła św. Barbary
wzmiankowany był dotychczas jedynie na margine-
sie ogólnego rozwoju małopolskiej rzeźby gotyckiej.
10 j. WIELEWICKI, Dziennik spraw domu zakonnego
oo. Jezuitów u św. Barbary w Krakowie 1609—1619, „Scripto-
res rerum Polonicarum” XIV, Kraków 1889, s. 6. Pod
r. 1609: Sepulta in nostro templo sub crucifizo (qui tunc
erat in medio templo) 23a huius mensis, Domina Anna
Rozlerowa, Civis Cracouiensis, parentibus inter suos con-
cives primariis nata.
11 W. ZIN, W. GRABSKI, Wczesnośredniowieczne bu-
dowle Krakowa w świetle ostatnich badań, „Roczn. Krak.”
XXXVIII, 1966, S. 67—69.
12 WIELEWICKI, o.c., s. 96. Pod r. 1613: Ex altari sub
choro, uersus Coementerium, ablatus hoc menśe Crucifirus
ligneus, cum statua Beatissimae Virginis ac S. Joannis
Euangelistae et in eius locum substituta est imago SS. Tri-
nitatis, cum B. Ignatii et B. Stanislai Kostka imaginibus.
Erat enim prope altare praedictum, altera statua Crucifiri
in columna, quae tamen successu temporis ad summitatem
maioris altaris translata juit.
Nie podjęto dotąd problemu dziejów zabytku, poza
skąpą wzmianką podaną przez Paszendę. Wnikliw-
szego opracowania wymaga zagadnienie jego genezy
oraz typologicznej 'Charakterystyki. Ponadto koniecz-
ne wydaje się również ukazanie jego miejsca w sny-
cerce średniowiecznej na tle przedstawień tematycz-
nie jemu podobnych.
Dziennik spraw domu zakonnego oo. Jezuitów przy
kościele Sw. Barbary w Krakowie prowadzony przez
ks. Jana Wielewickiego i obejmujący lata 15/9—1629
jest ala każdego, kto zajmuje się architekturą, bądź
też wyposażeniem tegoż kościoła, nieocenionym źró-
dłem. Autor z kronikarską sumiennością rejestrował
między innymi zmiany zachodzące w kościele, na pod-
stawie których można obecnie z dość dużą dokład-
nością odtworzyć dzieje niektórych obiektów. Do nie-
licznych przykładów ówczesnego wyposażenia koś-
cioła, zachowanych do chwili obecnej, należy gotycki
krucyfiks umieszczony aktualnie w ołtarzu głównym,
po raz pierwszy wymieniony w Dzienniku pod r.
1609 10 11. Podana przez kronikarza wiadomość wskazu-
je, że interesująca nas rzeźba usytuowana była w
tym czasie in medio templi, natomiast nie sprecyzo-
wany został dokładnie sposób jej umieszczenia. Nad-
mienić również można, iż zawarta w tym przekazie
informacja, dotycząca dokonania pochówku pod krzy-
żem, sugeruje istnienie w tym czasie krypty zlokali-
zowanej pośrodku kościoła, co potwierdzone zostało
przez wyniki badań architektonicznychu. Kolejna
chronologicznie wzmianka wT Dzienniku, dotycząca
krucyfiksu i odnosząca się do r. 1613, dokładniej pre-
cyzuje formę jego usytuowania12. Informuje nas ona,
iż statua Crucifixi umieszczona była in columna,
a następnie z biegiem czasu przeniesiona została do
wielkiego ołtarza. Przed przeniesieniem rzeźby Chry-
stusa z pierwotnego, jak sądzić można, miejsca znaj-
dowała się ona, jak już wspomniano, in medio templi.
Potwierdza to podana przez Wielewickiego wiadomość
odnosząca się do nieistniejącego już ołtarza Św. Krzy-
ża, który usytuowany był w środkowej części kościo-
ła, pod tzw. „chórem bocznym” przy ścianie północ-
nej 13. Ponieważ, jak stwierdza kronikarz klasztoru,
ołtarz ten, w którym umieszczona była nie znana nam
obecnie drewniana grupa Ukrzyżowania, znajdował
się za blisko interesującego nas wizerunku Chrystusa,
zastąpiono w nim przedstawienie pasyjne obrazami
Św. Trójcy, bł. Ignacego oraz bł. Stanisława Kostki.
Konsekwencją zmiany wyposażenia ołtarza było na-
13 Ibidem, 1579—1599, t. VII, Kraków 1881, s. 114. Pod
r. 1588: Mense Februario pie in Domino obiit magna illa
nostra benefactrir Margaretha Kozloula, uzcor ąuondam
unius Medici Doctoris [...] Anno aetatis 62 mortua in nostro
templo prima inter ezternos sepulta est, ad altare S. Crucis,
quod sane erat in medio fere templo (et quod iam est
altare R. P. Nostri) uersus suggestum concionatorium. Kro-
nikarz klasztoru „chórami bocznymi” nazywa wymienione
po raz pierwszy w Dzienniku pod r. 1613, por. przyp. 12,
drewniane ganki przeznaczone w pierwotnym zamierzeniu
wyłącznie dla księży. Wzniesione one zostały w środkowej
części kościoła przy ambonie oraz po str&nie przeciwnej.
W r. 1631 powiększony został ganek pd., a w latach
1687—93, w trakcie unowocześniania wystroju całego kościo-
ła, obydwie galeryjki przedłużone zostały w kierunku zach.
Usunięcie ich nastąpiło w r. 1731. Por. J. PASZENDA,
Barokowa przebudowa kościoła św. Barbary w Krakowie,
„Biul. Hist. Sztuki” XXX, 1968, nr 2, s. 246.
136
II. 1. Krucyfiks w kościele św. Barbary w Krakowie.
(Fot. P. Pencakowski)
Tak więc krucyfiks z kościoła św. Barbary
wzmiankowany był dotychczas jedynie na margine-
sie ogólnego rozwoju małopolskiej rzeźby gotyckiej.
10 j. WIELEWICKI, Dziennik spraw domu zakonnego
oo. Jezuitów u św. Barbary w Krakowie 1609—1619, „Scripto-
res rerum Polonicarum” XIV, Kraków 1889, s. 6. Pod
r. 1609: Sepulta in nostro templo sub crucifizo (qui tunc
erat in medio templo) 23a huius mensis, Domina Anna
Rozlerowa, Civis Cracouiensis, parentibus inter suos con-
cives primariis nata.
11 W. ZIN, W. GRABSKI, Wczesnośredniowieczne bu-
dowle Krakowa w świetle ostatnich badań, „Roczn. Krak.”
XXXVIII, 1966, S. 67—69.
12 WIELEWICKI, o.c., s. 96. Pod r. 1613: Ex altari sub
choro, uersus Coementerium, ablatus hoc menśe Crucifirus
ligneus, cum statua Beatissimae Virginis ac S. Joannis
Euangelistae et in eius locum substituta est imago SS. Tri-
nitatis, cum B. Ignatii et B. Stanislai Kostka imaginibus.
Erat enim prope altare praedictum, altera statua Crucifiri
in columna, quae tamen successu temporis ad summitatem
maioris altaris translata juit.
Nie podjęto dotąd problemu dziejów zabytku, poza
skąpą wzmianką podaną przez Paszendę. Wnikliw-
szego opracowania wymaga zagadnienie jego genezy
oraz typologicznej 'Charakterystyki. Ponadto koniecz-
ne wydaje się również ukazanie jego miejsca w sny-
cerce średniowiecznej na tle przedstawień tematycz-
nie jemu podobnych.
Dziennik spraw domu zakonnego oo. Jezuitów przy
kościele Sw. Barbary w Krakowie prowadzony przez
ks. Jana Wielewickiego i obejmujący lata 15/9—1629
jest ala każdego, kto zajmuje się architekturą, bądź
też wyposażeniem tegoż kościoła, nieocenionym źró-
dłem. Autor z kronikarską sumiennością rejestrował
między innymi zmiany zachodzące w kościele, na pod-
stawie których można obecnie z dość dużą dokład-
nością odtworzyć dzieje niektórych obiektów. Do nie-
licznych przykładów ówczesnego wyposażenia koś-
cioła, zachowanych do chwili obecnej, należy gotycki
krucyfiks umieszczony aktualnie w ołtarzu głównym,
po raz pierwszy wymieniony w Dzienniku pod r.
1609 10 11. Podana przez kronikarza wiadomość wskazu-
je, że interesująca nas rzeźba usytuowana była w
tym czasie in medio templi, natomiast nie sprecyzo-
wany został dokładnie sposób jej umieszczenia. Nad-
mienić również można, iż zawarta w tym przekazie
informacja, dotycząca dokonania pochówku pod krzy-
żem, sugeruje istnienie w tym czasie krypty zlokali-
zowanej pośrodku kościoła, co potwierdzone zostało
przez wyniki badań architektonicznychu. Kolejna
chronologicznie wzmianka wT Dzienniku, dotycząca
krucyfiksu i odnosząca się do r. 1613, dokładniej pre-
cyzuje formę jego usytuowania12. Informuje nas ona,
iż statua Crucifixi umieszczona była in columna,
a następnie z biegiem czasu przeniesiona została do
wielkiego ołtarza. Przed przeniesieniem rzeźby Chry-
stusa z pierwotnego, jak sądzić można, miejsca znaj-
dowała się ona, jak już wspomniano, in medio templi.
Potwierdza to podana przez Wielewickiego wiadomość
odnosząca się do nieistniejącego już ołtarza Św. Krzy-
ża, który usytuowany był w środkowej części kościo-
ła, pod tzw. „chórem bocznym” przy ścianie północ-
nej 13. Ponieważ, jak stwierdza kronikarz klasztoru,
ołtarz ten, w którym umieszczona była nie znana nam
obecnie drewniana grupa Ukrzyżowania, znajdował
się za blisko interesującego nas wizerunku Chrystusa,
zastąpiono w nim przedstawienie pasyjne obrazami
Św. Trójcy, bł. Ignacego oraz bł. Stanisława Kostki.
Konsekwencją zmiany wyposażenia ołtarza było na-
13 Ibidem, 1579—1599, t. VII, Kraków 1881, s. 114. Pod
r. 1588: Mense Februario pie in Domino obiit magna illa
nostra benefactrir Margaretha Kozloula, uzcor ąuondam
unius Medici Doctoris [...] Anno aetatis 62 mortua in nostro
templo prima inter ezternos sepulta est, ad altare S. Crucis,
quod sane erat in medio fere templo (et quod iam est
altare R. P. Nostri) uersus suggestum concionatorium. Kro-
nikarz klasztoru „chórami bocznymi” nazywa wymienione
po raz pierwszy w Dzienniku pod r. 1613, por. przyp. 12,
drewniane ganki przeznaczone w pierwotnym zamierzeniu
wyłącznie dla księży. Wzniesione one zostały w środkowej
części kościoła przy ambonie oraz po str&nie przeciwnej.
W r. 1631 powiększony został ganek pd., a w latach
1687—93, w trakcie unowocześniania wystroju całego kościo-
ła, obydwie galeryjki przedłużone zostały w kierunku zach.
Usunięcie ich nastąpiło w r. 1731. Por. J. PASZENDA,
Barokowa przebudowa kościoła św. Barbary w Krakowie,
„Biul. Hist. Sztuki” XXX, 1968, nr 2, s. 246.
136