DOI issue:
Nr. 2
DOI article:Pałamarz, Piotr: Krucyfiks w kościele św. Barbary w Krakowie: przyczynek do dziejów małopolskiej rzeźby gotyckiej
DOI Page / Citation link: https://doi.org/10.11588/diglit.48041#0145
PIOTR PAŁAMARZ
KRUCYFIKS W KOŚCIELE ŚW. BARBARY W KRAKOWIE
PRZYCZYNEK DO DZIEJÓW MAŁOPOLSKIEJ RZEŹBY GOTYCKIEJ
W ołtarzu głównym w krakowskim kościele św.
Barbary znajduje się krucyfiks gotycki, wykonany w
drzewie jako rzeźba pełna, będący jednym z nielicznie
zachowanych na terenie Krakowa przykładów tego
samoistnego tematu ikonograficznego z okresu przed-
stwoszowskiego. Postać Chrystusa, w połączeniu z póź-
nobarokowymi płaskorzeźbami Matki Boskiej, św. Ja-
na Ewangelisty i św. Marii Magdaleny, tworzy nie-
jednolitą stylistycznie grupę Ukrzyżowania, odsłanianą
w okresie Wielkiego Postu h
Krucyfiks, jako przedstawienie łączące się z krę-
giem ideowym passio Christi, był w średniowieczu
wyrazem tendencji mistycznych, jak również konse-
kwencją utożsamiania Chrystusa z cierpiącym Czło-
wiekiem 2. Ucieleśnienie w formie plastycznej idei
Syna-Odkupiciela przyczyniło się do tego, iż większość
krucyfiksów średniowiecznych, spełniając względem
modlących się przed nimi wiernych funkcję wizerun-
ków kultowych, uchodziło za przedstawienia cudow-
ne3. Podobnie, rzeźba Chrystusa na krzyżu w naj-
starszym kościele jezuitów w Krakowie, nazywana
była crucifirus miraculosus i jako przedstawienie cu-
* Za cenne wskazówki przy opracowywaniu niniejszego
artykułu winien jestem wdzięczność prof. dr Lechowi Ka-
linowskiemu, dr Andrzejowi M. Olszewskiemu oraz ks. mgr
Jerzemu Paszendzie SJ.
1 Płaskorzeźbione przedstawienia M. Boskiej i św. Jana
Ewangelisty przypisywane są snycerzowi jezuickiemu Da-
widowi Heelowi, który w latach 1721—23 pracował w domu
profesów św. Barbary i w kolegium św. Piotra w Krako-
wie; — B. NATOŃSKI, Heel Dawid [w:] Polski Słownik
Biograficzny IX, 1960, s. 335; — Katalog Zabytków Sztuki
w Polsce, t. IV, miasto Kraków, cz. II, pod red. A. BOCH-
NAKA i J. SAMKA, Warszawa 1971, s. 99, il. 509; —
J. POPLATEK, J. PASZENDA, Słownik jezuitów artystów,
Kraków 1972, s. 123.
2 E. BENZ, Christliche Mystik und christliche Kunst,
„Deutsche Vierteljahrsschrift fur Literaturwissenschaft und
Geistesgeschichte” XII, 1934, s. 44.
3 T. DOBRZENIECKI, Późnogotycki krucyfiks warszaw-
ski, „Biul. Hist. Sztuki i Kult.” X, 1948, nr 3/4, s. 242.
4 Przewodnik po Krakowie i okolicy, pod red. J. ROS-
TAFIŃSKIEGO, Kraków 1891, s. 93; — W. ELIASZ-RADZI-
KOWSKI, Kraków dawny i dzisiejszy, Kraków—Warszawa
1902, s. 238.
5 J. DUTKIEWICZ, Małopolska rzeźba średniowieczna
downe wzmiankowana była w dawnych opracowa-
niach typu przewodnikowego 4. Po raz pierwszy inte-
resująca nas rzeźba opublikowana została przez Jó-
zefa Dutkiewicza, który opracował małopolską rzeźbę
gotycką z lat od r. 1330 do 1450. Autor zgodnie z cha-
rakterem swej pracy omówił pokrótce krucyfiks,
uznając go za przykład rzeźby małopolskiej oraz okre-
ślił czas jego powstania na lata około r. 1430 5. Na
okres nieco wcześniejszy, mianowicie na 1. ćwierć
XV w. przesunął datowanie rzeźby Tadeusz Dobro-
wolski, zwracając uwagę na „podobny gatunek eks-
presji” Chrystusa na krzyżu z przedstawieniem Chry-
stusa w grupie Pieta, z tegoż kościoła6. Omawiany
krucyfiks odnotowany został również przez Adama
Bochnaka w opracowaniu zbiorowym, poświęconym
dziejom i sztuce Krakowa7 oraz w Katalogu Zabyt-
ków miasta Krakowa, w którym datowano go na czas
około r. 1420 8. Ponadto marginalnie wymieniony zo-
stał przez monografistę kościoła św. Barbary Jerzego
Paszende w związku z opublikowaniem listu Władr-
sława Łuszczkiewicza, dotyczącego architektury koś-
cioła, do przełożonego domu jezuitów w Czerniow-
cach ks. Waleriana Mrowińskiego9.
1300—1450, Kraków 1949, s. 121, 11. 49, zwrócił uwagę na
podobieństwo formalne krucyfiksu z rzeźbą Chrystusa na
belce tęczowej w kościele parafialnym w Luborzycy. Autor
podkreślił specyficzność budowy klatki piersiowej Chrystu-
sa, zaliczając ten wizerunek do najbardziej lirycznych
z przedstawień typu krakowskiego. Ponadto uznał zarówno
złocone perizonium, jak i blaszaną koronę za dodatki ba-
rokowe.
6 A. BOCHNAK, Kraków gotycki [w:] Praca zbio-
rowa, Kraków, jego dzieje i sztuka, Warszawa 1965, s. 141.
7 T. DOBROWOLSKI, Sztuka Krakowa, wyd. 4, Kraków
1971, s. 134, podkreślił ponadto statyczność ujęcia postaci
Chrystusa, jak również zasugerował ewentualność przenie-
sienia przez jezuitów z kościoła Bożego Ciała obu rzeźb,
tzn. grupy Pieta i krucyfiksu, co potwierdzałoby związek
tych przedstawień ze środowiskiem śląskim.
8 Katalog Zabytków, o.c., s. 99.
9 j. PASZENDA, List Władysława Łuszczkiewicza o
architekturze kościoła św. Barbary w Krakowie, „Roczn.
Krak.” XLI, 1970, s. 96, wspomina za J. Wielewickim o sto-
jącym pośrodku kościoła in columna wielkim krzyżu, który
został przeniesiony w r. 1622 do wielkiego ołtarza, ponie-
waż przeszkadzał przy odprawianiu nabożeństw i podczas
uroczystości pogrzebowych.
135
KRUCYFIKS W KOŚCIELE ŚW. BARBARY W KRAKOWIE
PRZYCZYNEK DO DZIEJÓW MAŁOPOLSKIEJ RZEŹBY GOTYCKIEJ
W ołtarzu głównym w krakowskim kościele św.
Barbary znajduje się krucyfiks gotycki, wykonany w
drzewie jako rzeźba pełna, będący jednym z nielicznie
zachowanych na terenie Krakowa przykładów tego
samoistnego tematu ikonograficznego z okresu przed-
stwoszowskiego. Postać Chrystusa, w połączeniu z póź-
nobarokowymi płaskorzeźbami Matki Boskiej, św. Ja-
na Ewangelisty i św. Marii Magdaleny, tworzy nie-
jednolitą stylistycznie grupę Ukrzyżowania, odsłanianą
w okresie Wielkiego Postu h
Krucyfiks, jako przedstawienie łączące się z krę-
giem ideowym passio Christi, był w średniowieczu
wyrazem tendencji mistycznych, jak również konse-
kwencją utożsamiania Chrystusa z cierpiącym Czło-
wiekiem 2. Ucieleśnienie w formie plastycznej idei
Syna-Odkupiciela przyczyniło się do tego, iż większość
krucyfiksów średniowiecznych, spełniając względem
modlących się przed nimi wiernych funkcję wizerun-
ków kultowych, uchodziło za przedstawienia cudow-
ne3. Podobnie, rzeźba Chrystusa na krzyżu w naj-
starszym kościele jezuitów w Krakowie, nazywana
była crucifirus miraculosus i jako przedstawienie cu-
* Za cenne wskazówki przy opracowywaniu niniejszego
artykułu winien jestem wdzięczność prof. dr Lechowi Ka-
linowskiemu, dr Andrzejowi M. Olszewskiemu oraz ks. mgr
Jerzemu Paszendzie SJ.
1 Płaskorzeźbione przedstawienia M. Boskiej i św. Jana
Ewangelisty przypisywane są snycerzowi jezuickiemu Da-
widowi Heelowi, który w latach 1721—23 pracował w domu
profesów św. Barbary i w kolegium św. Piotra w Krako-
wie; — B. NATOŃSKI, Heel Dawid [w:] Polski Słownik
Biograficzny IX, 1960, s. 335; — Katalog Zabytków Sztuki
w Polsce, t. IV, miasto Kraków, cz. II, pod red. A. BOCH-
NAKA i J. SAMKA, Warszawa 1971, s. 99, il. 509; —
J. POPLATEK, J. PASZENDA, Słownik jezuitów artystów,
Kraków 1972, s. 123.
2 E. BENZ, Christliche Mystik und christliche Kunst,
„Deutsche Vierteljahrsschrift fur Literaturwissenschaft und
Geistesgeschichte” XII, 1934, s. 44.
3 T. DOBRZENIECKI, Późnogotycki krucyfiks warszaw-
ski, „Biul. Hist. Sztuki i Kult.” X, 1948, nr 3/4, s. 242.
4 Przewodnik po Krakowie i okolicy, pod red. J. ROS-
TAFIŃSKIEGO, Kraków 1891, s. 93; — W. ELIASZ-RADZI-
KOWSKI, Kraków dawny i dzisiejszy, Kraków—Warszawa
1902, s. 238.
5 J. DUTKIEWICZ, Małopolska rzeźba średniowieczna
downe wzmiankowana była w dawnych opracowa-
niach typu przewodnikowego 4. Po raz pierwszy inte-
resująca nas rzeźba opublikowana została przez Jó-
zefa Dutkiewicza, który opracował małopolską rzeźbę
gotycką z lat od r. 1330 do 1450. Autor zgodnie z cha-
rakterem swej pracy omówił pokrótce krucyfiks,
uznając go za przykład rzeźby małopolskiej oraz okre-
ślił czas jego powstania na lata około r. 1430 5. Na
okres nieco wcześniejszy, mianowicie na 1. ćwierć
XV w. przesunął datowanie rzeźby Tadeusz Dobro-
wolski, zwracając uwagę na „podobny gatunek eks-
presji” Chrystusa na krzyżu z przedstawieniem Chry-
stusa w grupie Pieta, z tegoż kościoła6. Omawiany
krucyfiks odnotowany został również przez Adama
Bochnaka w opracowaniu zbiorowym, poświęconym
dziejom i sztuce Krakowa7 oraz w Katalogu Zabyt-
ków miasta Krakowa, w którym datowano go na czas
około r. 1420 8. Ponadto marginalnie wymieniony zo-
stał przez monografistę kościoła św. Barbary Jerzego
Paszende w związku z opublikowaniem listu Władr-
sława Łuszczkiewicza, dotyczącego architektury koś-
cioła, do przełożonego domu jezuitów w Czerniow-
cach ks. Waleriana Mrowińskiego9.
1300—1450, Kraków 1949, s. 121, 11. 49, zwrócił uwagę na
podobieństwo formalne krucyfiksu z rzeźbą Chrystusa na
belce tęczowej w kościele parafialnym w Luborzycy. Autor
podkreślił specyficzność budowy klatki piersiowej Chrystu-
sa, zaliczając ten wizerunek do najbardziej lirycznych
z przedstawień typu krakowskiego. Ponadto uznał zarówno
złocone perizonium, jak i blaszaną koronę za dodatki ba-
rokowe.
6 A. BOCHNAK, Kraków gotycki [w:] Praca zbio-
rowa, Kraków, jego dzieje i sztuka, Warszawa 1965, s. 141.
7 T. DOBROWOLSKI, Sztuka Krakowa, wyd. 4, Kraków
1971, s. 134, podkreślił ponadto statyczność ujęcia postaci
Chrystusa, jak również zasugerował ewentualność przenie-
sienia przez jezuitów z kościoła Bożego Ciała obu rzeźb,
tzn. grupy Pieta i krucyfiksu, co potwierdzałoby związek
tych przedstawień ze środowiskiem śląskim.
8 Katalog Zabytków, o.c., s. 99.
9 j. PASZENDA, List Władysława Łuszczkiewicza o
architekturze kościoła św. Barbary w Krakowie, „Roczn.
Krak.” XLI, 1970, s. 96, wspomina za J. Wielewickim o sto-
jącym pośrodku kościoła in columna wielkim krzyżu, który
został przeniesiony w r. 1622 do wielkiego ołtarza, ponie-
waż przeszkadzał przy odprawianiu nabożeństw i podczas
uroczystości pogrzebowych.
135