DOI Heft:
Nr. 1
DOI Artikel:Mytariewa, Kira W.: Tematyka syberyjska w twórczości Damela
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.48041#0046
KIRA W. MYTARIEWA
TEMATYKA SYBERYJSKA
Zrządzeniem losu biografia twórcza jednej z naj-
barwniejszych postaci spośród wychowanków wileńs-
kiej szkoły malarskiej związała się z Syberią. Tym
wychowankiem był Jan Krzysztof Damel.
Urodzony w Kurlandii, ukończył gimnazjum w Mi-
tawie, po czym przyjechał do Wilna, gdzie zapisał się
do Szkoły Sztuk Pięknych na Uniwersytecie Wileńskim.
W archiwum uniwersytetu, w spisie studentów z r. 1799,
pod numerem 180 zachowała się adnotacja: Czerwiec
13(24) 1799 r. Jan Damel ze Żmudzi 21 rok zapisany
na oddział rysunku i malarstwa1. Pierwszym nauczy-
cielem Damela był profesor Franciszek Smuglewicz,
po jego zgonie w r. 1807 — Jan Rustem. Damel wy-
różniał się wśród studentów zdolnościami, toteż po
ukończeniu nauki w r. 1809 uzyskał tytuł magistra
sztuk pięknych2, nominację na adiunkta i został po-
mocnikiem profesora przy katedrze. Zajmując się
działalnością pedagogiczną, pracował równolegle jako
malarz, wykonując na zamówienie liczne portrety oraz
kompozycje historyczne i religijne.
Wszystko wskazywało na to, że czekają Damela
znaczne sukcesy, spokojne i pogodne życie, jednakże
nieoczekiwanie los jego gwałtownie się odmienił.
W 1816 r. zaczął się proces braci Ignacego i Feliksa
Ceyzików, byłych wychowanków Uniwersytetu Wi-
leńskiego pracujących w zakresie ceramiki artystycz-
nej, którzy 'trudnili się wyrobem fałszywych pienię-
dzy jakoby celem osłabienia skarbu państwa. Damel
użyczał im paszportu na wyjazdy zagraniczne, dos-
tarczał specjalnego papieru, potrzebnego do fałszowa-
nia asygnat, prowadził z nimi korespondencję, jak to
zostało określone w orzeczeniu Rządzącego Senatu z
7 stycznia 1820 r. w nadzwyczaj niejasnych sformuło-
waniach.
Toteż w celu zapobieżenia w przyszłości szkodli-
wym następstwom, jakich mógłby być sprawcą3, za-
równo Damel jak i bracia Ceyzikowie zostali zesłani
na Syberię.
Żywy, obdarzony ciekawością świata i wrażliwy z
natury, Damel zaczął już od pierwszego etapu przy-
musowej wędrówki prowadzić dziennik, który nieste-
ty nie został dotąd odnaleziony. Według słów pierw-
szego biografa Damela, również wychowanka Uniwer-
sytetu Wileńskiego Adama Szemesza, który miał w rę-
1 Vilinlaus Valstyt>inio Universiteto (=VVU) Mokslines Ran-
kraSćiu Skyrius, F — 2, DC 15, s. 24.
2 Centrinis Valstybinio Istorinis Archyvas Lietuvos TSR,
f. 721, opis’ 1, dieło 36299.
W TWÓRCZOŚCI DAMELA
kach „Dziennik”, przeczytał go i domagał się jego opu-
blikowania, pierwszą stronę otwierała data 13 czerwca
1820 r., ostatnią na końcowej stronie była data 5 paź-
dziernika 1822 r. Początkowo „Dziennik” był prowa-
dzony starannie, żywo, z humorem, później bardziej
schematycznie, ograniczając się do notatek w rodzaju,
że otrzymał czasopisma z kraju, listy lub o wykona-
niu poszczególnych dzieł. Na kartach „Dziennika”
znalazły odbicie wrażenia artysty z trasy, którą prze-
mierzał. Notował ślady zniszczeń, pozostałych po woj-
nie lat 1812—13, opisywał odradzającą się Moskwę,
odbudowywaną po pożarze, następnie Kazań, Perm,
Jekaterinburg, wreszcie Tobolsk (miejsce zesłania),
Irkuck, Omsk, Jenisiejsk, które to miasta odwiedzał.
Sporo miejsca poświęcił w „Dzienniku” pełnym uczu-
cia i wyrazu opisom przyrody.
Notatki uzupełniał Damel szkicami tego, co widział
i co wywarło na nim wrażenie. Przyzwyczajenie nie
opuszczające go przez całe życie nakazywało mu mieć
stale album w zasięgu ręki i notować w nim wszystko,
co wzbudziło jego zainteresowanie i mogło się przydać
w przyszłych kompozycjach. Nic, ani nawet najmniej
znaczącego szczegółu, nie malował bez natury, pisze
o Damelu Szemesz4.
Do wyjątkowo ciekawych należą szkice Damela z
lat zesłania, przykuwające uwagę zróżnicowaną tema-
tyką, ostrością i bezpośredniością widzenia, umiejęt-
nością przedstawienia tego, co dostrzegł. Można je
dzisiaj oglądać w zbiorach Muzeum Narodowego w
Warszawie i w Muzeum Sztuki im. Ćiurlionisa w Ko-
wnie.
Rysunki o tematyce syberyjskiej z Muzeum Naro-
dowego w Warszawie znajdują się w albumie oznaczo-
nym numerem Rys. Pol. 1758 (wymiary 20,6 X 31,5 cm).
Wraz z innymi przechowywanymi w Muzeum albu-
mami zostały one przekazane z Towarzystwa Opieki
nad Zabytkami Przeszłości w Warszawie. Są tu rów-
nież szkice portretowe i sceny rodzajowe oraz pejza-
że.
Najbardziej interesujące wśród nich są zdecydo-
wanie wizerunki generał-gubernatora Syberii, wybit-
nego działacza państwowego, inicjatora reform pań-
3 Prace i materiały sprawozdawcze Sekcji Historii Sztuki
TPN w Wilnie, t. 2, 1935, s. 310.
4 „Athenaeum” 1842, t. 2, S. 178.
38
TEMATYKA SYBERYJSKA
Zrządzeniem losu biografia twórcza jednej z naj-
barwniejszych postaci spośród wychowanków wileńs-
kiej szkoły malarskiej związała się z Syberią. Tym
wychowankiem był Jan Krzysztof Damel.
Urodzony w Kurlandii, ukończył gimnazjum w Mi-
tawie, po czym przyjechał do Wilna, gdzie zapisał się
do Szkoły Sztuk Pięknych na Uniwersytecie Wileńskim.
W archiwum uniwersytetu, w spisie studentów z r. 1799,
pod numerem 180 zachowała się adnotacja: Czerwiec
13(24) 1799 r. Jan Damel ze Żmudzi 21 rok zapisany
na oddział rysunku i malarstwa1. Pierwszym nauczy-
cielem Damela był profesor Franciszek Smuglewicz,
po jego zgonie w r. 1807 — Jan Rustem. Damel wy-
różniał się wśród studentów zdolnościami, toteż po
ukończeniu nauki w r. 1809 uzyskał tytuł magistra
sztuk pięknych2, nominację na adiunkta i został po-
mocnikiem profesora przy katedrze. Zajmując się
działalnością pedagogiczną, pracował równolegle jako
malarz, wykonując na zamówienie liczne portrety oraz
kompozycje historyczne i religijne.
Wszystko wskazywało na to, że czekają Damela
znaczne sukcesy, spokojne i pogodne życie, jednakże
nieoczekiwanie los jego gwałtownie się odmienił.
W 1816 r. zaczął się proces braci Ignacego i Feliksa
Ceyzików, byłych wychowanków Uniwersytetu Wi-
leńskiego pracujących w zakresie ceramiki artystycz-
nej, którzy 'trudnili się wyrobem fałszywych pienię-
dzy jakoby celem osłabienia skarbu państwa. Damel
użyczał im paszportu na wyjazdy zagraniczne, dos-
tarczał specjalnego papieru, potrzebnego do fałszowa-
nia asygnat, prowadził z nimi korespondencję, jak to
zostało określone w orzeczeniu Rządzącego Senatu z
7 stycznia 1820 r. w nadzwyczaj niejasnych sformuło-
waniach.
Toteż w celu zapobieżenia w przyszłości szkodli-
wym następstwom, jakich mógłby być sprawcą3, za-
równo Damel jak i bracia Ceyzikowie zostali zesłani
na Syberię.
Żywy, obdarzony ciekawością świata i wrażliwy z
natury, Damel zaczął już od pierwszego etapu przy-
musowej wędrówki prowadzić dziennik, który nieste-
ty nie został dotąd odnaleziony. Według słów pierw-
szego biografa Damela, również wychowanka Uniwer-
sytetu Wileńskiego Adama Szemesza, który miał w rę-
1 Vilinlaus Valstyt>inio Universiteto (=VVU) Mokslines Ran-
kraSćiu Skyrius, F — 2, DC 15, s. 24.
2 Centrinis Valstybinio Istorinis Archyvas Lietuvos TSR,
f. 721, opis’ 1, dieło 36299.
W TWÓRCZOŚCI DAMELA
kach „Dziennik”, przeczytał go i domagał się jego opu-
blikowania, pierwszą stronę otwierała data 13 czerwca
1820 r., ostatnią na końcowej stronie była data 5 paź-
dziernika 1822 r. Początkowo „Dziennik” był prowa-
dzony starannie, żywo, z humorem, później bardziej
schematycznie, ograniczając się do notatek w rodzaju,
że otrzymał czasopisma z kraju, listy lub o wykona-
niu poszczególnych dzieł. Na kartach „Dziennika”
znalazły odbicie wrażenia artysty z trasy, którą prze-
mierzał. Notował ślady zniszczeń, pozostałych po woj-
nie lat 1812—13, opisywał odradzającą się Moskwę,
odbudowywaną po pożarze, następnie Kazań, Perm,
Jekaterinburg, wreszcie Tobolsk (miejsce zesłania),
Irkuck, Omsk, Jenisiejsk, które to miasta odwiedzał.
Sporo miejsca poświęcił w „Dzienniku” pełnym uczu-
cia i wyrazu opisom przyrody.
Notatki uzupełniał Damel szkicami tego, co widział
i co wywarło na nim wrażenie. Przyzwyczajenie nie
opuszczające go przez całe życie nakazywało mu mieć
stale album w zasięgu ręki i notować w nim wszystko,
co wzbudziło jego zainteresowanie i mogło się przydać
w przyszłych kompozycjach. Nic, ani nawet najmniej
znaczącego szczegółu, nie malował bez natury, pisze
o Damelu Szemesz4.
Do wyjątkowo ciekawych należą szkice Damela z
lat zesłania, przykuwające uwagę zróżnicowaną tema-
tyką, ostrością i bezpośredniością widzenia, umiejęt-
nością przedstawienia tego, co dostrzegł. Można je
dzisiaj oglądać w zbiorach Muzeum Narodowego w
Warszawie i w Muzeum Sztuki im. Ćiurlionisa w Ko-
wnie.
Rysunki o tematyce syberyjskiej z Muzeum Naro-
dowego w Warszawie znajdują się w albumie oznaczo-
nym numerem Rys. Pol. 1758 (wymiary 20,6 X 31,5 cm).
Wraz z innymi przechowywanymi w Muzeum albu-
mami zostały one przekazane z Towarzystwa Opieki
nad Zabytkami Przeszłości w Warszawie. Są tu rów-
nież szkice portretowe i sceny rodzajowe oraz pejza-
że.
Najbardziej interesujące wśród nich są zdecydo-
wanie wizerunki generał-gubernatora Syberii, wybit-
nego działacza państwowego, inicjatora reform pań-
3 Prace i materiały sprawozdawcze Sekcji Historii Sztuki
TPN w Wilnie, t. 2, 1935, s. 310.
4 „Athenaeum” 1842, t. 2, S. 178.
38