DOI Heft:
Nr. 3
DOI Artikel:Muzea - wystawy
DOI Artikel:Ste̜pień, Halina: W związku z wystawą Maksymiliana Gierymskiego w Muzeum Narodowym w Warszawie (19.XI.1974 - 6.I.1975)
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.48041#0268
HALINA STĘPIEŃ
W ZWIĄZKU Z WYSTAWĄ MAKSYMILIANA GIERYMSKIEGO
W MUZEUM NARODOWYM W WARSZAWIE
(19.XI.1974 — 6.1.1975)
Sztuka jest zawsze wyrazem wieku, jest zawsze od-
biciem upodobań, jeżeli nie całego społeczeństwa, to
przynajmniej tej warstwy, do której artysta lub poe-
ta przekonaniem i sympatiami należał. Taka sztuka
jest prawdziwą, taka tylko ma znaczenie w postępie
całego świata, dla takiej miejsce też ma być zachowa-
ne w historii. Tylko imię artysty, który czuł jak czło-
wiek swego czasu, a wolno mu tylko czuć silniej,
zapisane będzie na karcie — potępią epokę może, po-
tępią i jego — mądrzy usprawieliwią i ją i jego*.
Ta bardzo interesująca wypowiedź — credo arty-
sty, powtórzona została jako motto pierwszej zbioro-
wej wystawy Maksa Gierymskiego i zarazem jej od-
autorski komentarz. Umieszczona u wejścia na ekspo-
zycję wprowadzała w problematykę sztuki tego ma-
larza, wyrastającej tak silnie ze swej epoki, a je-
dnocześnie tak twórczej i nowej. Zawarty w tym
sformułowaniu dylemat był podstawowym dylematem
malarstwa Gierymskiego. Jego świadomość i zrozu-
mienie stawia z kolei artystę wśród najdojrzalszych
intelektualnie twórców swojego czasu, nie tylko w
skali polskiej.
*
Wystawa monograficzna Maksymiliana Gierym-
skiego w Muzeum Narodowym w Warszawie była nie-
łatwą próbą zgromadzenia i pokazania po raz pierw-
szy całokształtu twórczości tego wybitnego malarza,
na miarę zachowania jego oeunre i aktualnego stanu
badań2. Bezpośrednią okazją stała się setna rocznica
śmierci artysty, która upłynęła 16 września 1974 r.
Maksymilian Gierymski (1846—1874) od lat zajmuje
należne mu miejsce w rozwoju malarstwa polskiego
i w polskiej historii sztuki. Jego rola nowatora —
malarza pur sang — współtwórcy polskiej szkoły w
malarstwie pejzażowym i rodzajowo-historycznym,
1 Maksymilian i Aleksander Gierymscy. Listy i notatki.
Zebrał, ułożył i wstępem opatrzył Juliusz STARZYŃSKI.
Teksty do druku i komentarze opracowała Halina STĘ-
PIEŃ, Wrocław 1973, s. 176. (Notatki Maksymiliana spisy-
wane w latach 1873—74).
2 H. STĘPIEŃ, Maksymilian Gierymski 1846—1874. Ma-
larstwo i rysunek. Wystawa monograficzna zorgantzowa-
Pamięci Profesora
Juliusza Starzyńskiego
podniesiona już w latach osiemdziesiątych XIX w.
i lansowana przez krąg „Wędrowca”, jest oceniana
bardzo wysoko. W retrospektywach historycznych
i problemowych naszego malarstwa XIX w., w eks-
pozycjach i publikacjach, twórczość starszego z bra-
ci Gierymskich jest zawsze podkreślana jako ważki
argument przełomu w malarstwie — przemian za-
chodzących w tym okresie w sztuce polskiej i dowód
jej osiągnięć na miarę ogólnoeuropejską. Także dla
przemian zachodzących w psychice i świadomości za-
wodowej samych twórców, a w ostatecznej konse-
kwencji dla określenia rangi zawodu i roli artysty —
właśnie casus Gierymski jest zjawiskiem niezwykle
symptomatycznym. Jednak specyfika biografii —
krótkotrwała działalność młodo zmarłego w
28-ym roku życia) malarza, która obejmowała okres
zaledwie dziesięcioletni — jego stały pobyt od 1867 r.
w Monachium, sukcesy i powodzenie zagranicą, zło-
żyły się w znacznym stopniu na otoczenie postaci le-
gendą i sprowadzenie ocen twórczości do powtarza-
nych sądów, operujących ciągle tymi samymi dowo-
dami.
I tak na przykład na wystawach problemowych
zwykło się argumentować jego osiągnięcia kilkoma
powtarzanymi przykładami (niezależnie od kontekstów
merytorycznych), jak znakomity zresztą Patrol po-
wstańczy, 1872/1873 z Muzeum Narodowego w War-
szawie, Noc, 1872/1873 z tegoż Muzeum, Pogrzeb mie-
szczanina, 1868 (zaginiony w 1951 r.), czy nie zróżni-
cowanymi bliżej kostiumowymi scenami, tzw. „zopfo-
wymi” — z polowań. Znacznie rzadziej sięgano do
tak „malarskich” obrazów jak chociażby Obóz Cyga-
nów, 1867/1868 z Muzeum Narodowego w Krakowie
(i to tylko w wersji większej) czy Krajobraz o wscho-
dzie słońca, 1869 z Muzeum Narodowego w Warsza-
wie. Ponieważ z kolei w publikacjach syntetycznych
na w setną rocznice śmierci artysty, Muzeum Narodowe
w Warszawie, Warszawa 1974; — oraz dwie powielane wkła-
dki do katalogu pt. Prace odnalezione oraz zgłoszone w
czasie druku katalogu, MNW i MNK; — także: H. STĘ-
PIEŃ, Suplement katalogu wystawy Maksymiliana Gierym-
skiego wydanego przez Muzeum Narodowe w Warszawie
1974, Muzeum Pomorza Środkowego w Słupsku, Słupsk,
luty — kwiecień 1975.
256
W ZWIĄZKU Z WYSTAWĄ MAKSYMILIANA GIERYMSKIEGO
W MUZEUM NARODOWYM W WARSZAWIE
(19.XI.1974 — 6.1.1975)
Sztuka jest zawsze wyrazem wieku, jest zawsze od-
biciem upodobań, jeżeli nie całego społeczeństwa, to
przynajmniej tej warstwy, do której artysta lub poe-
ta przekonaniem i sympatiami należał. Taka sztuka
jest prawdziwą, taka tylko ma znaczenie w postępie
całego świata, dla takiej miejsce też ma być zachowa-
ne w historii. Tylko imię artysty, który czuł jak czło-
wiek swego czasu, a wolno mu tylko czuć silniej,
zapisane będzie na karcie — potępią epokę może, po-
tępią i jego — mądrzy usprawieliwią i ją i jego*.
Ta bardzo interesująca wypowiedź — credo arty-
sty, powtórzona została jako motto pierwszej zbioro-
wej wystawy Maksa Gierymskiego i zarazem jej od-
autorski komentarz. Umieszczona u wejścia na ekspo-
zycję wprowadzała w problematykę sztuki tego ma-
larza, wyrastającej tak silnie ze swej epoki, a je-
dnocześnie tak twórczej i nowej. Zawarty w tym
sformułowaniu dylemat był podstawowym dylematem
malarstwa Gierymskiego. Jego świadomość i zrozu-
mienie stawia z kolei artystę wśród najdojrzalszych
intelektualnie twórców swojego czasu, nie tylko w
skali polskiej.
*
Wystawa monograficzna Maksymiliana Gierym-
skiego w Muzeum Narodowym w Warszawie była nie-
łatwą próbą zgromadzenia i pokazania po raz pierw-
szy całokształtu twórczości tego wybitnego malarza,
na miarę zachowania jego oeunre i aktualnego stanu
badań2. Bezpośrednią okazją stała się setna rocznica
śmierci artysty, która upłynęła 16 września 1974 r.
Maksymilian Gierymski (1846—1874) od lat zajmuje
należne mu miejsce w rozwoju malarstwa polskiego
i w polskiej historii sztuki. Jego rola nowatora —
malarza pur sang — współtwórcy polskiej szkoły w
malarstwie pejzażowym i rodzajowo-historycznym,
1 Maksymilian i Aleksander Gierymscy. Listy i notatki.
Zebrał, ułożył i wstępem opatrzył Juliusz STARZYŃSKI.
Teksty do druku i komentarze opracowała Halina STĘ-
PIEŃ, Wrocław 1973, s. 176. (Notatki Maksymiliana spisy-
wane w latach 1873—74).
2 H. STĘPIEŃ, Maksymilian Gierymski 1846—1874. Ma-
larstwo i rysunek. Wystawa monograficzna zorgantzowa-
Pamięci Profesora
Juliusza Starzyńskiego
podniesiona już w latach osiemdziesiątych XIX w.
i lansowana przez krąg „Wędrowca”, jest oceniana
bardzo wysoko. W retrospektywach historycznych
i problemowych naszego malarstwa XIX w., w eks-
pozycjach i publikacjach, twórczość starszego z bra-
ci Gierymskich jest zawsze podkreślana jako ważki
argument przełomu w malarstwie — przemian za-
chodzących w tym okresie w sztuce polskiej i dowód
jej osiągnięć na miarę ogólnoeuropejską. Także dla
przemian zachodzących w psychice i świadomości za-
wodowej samych twórców, a w ostatecznej konse-
kwencji dla określenia rangi zawodu i roli artysty —
właśnie casus Gierymski jest zjawiskiem niezwykle
symptomatycznym. Jednak specyfika biografii —
krótkotrwała działalność młodo zmarłego w
28-ym roku życia) malarza, która obejmowała okres
zaledwie dziesięcioletni — jego stały pobyt od 1867 r.
w Monachium, sukcesy i powodzenie zagranicą, zło-
żyły się w znacznym stopniu na otoczenie postaci le-
gendą i sprowadzenie ocen twórczości do powtarza-
nych sądów, operujących ciągle tymi samymi dowo-
dami.
I tak na przykład na wystawach problemowych
zwykło się argumentować jego osiągnięcia kilkoma
powtarzanymi przykładami (niezależnie od kontekstów
merytorycznych), jak znakomity zresztą Patrol po-
wstańczy, 1872/1873 z Muzeum Narodowego w War-
szawie, Noc, 1872/1873 z tegoż Muzeum, Pogrzeb mie-
szczanina, 1868 (zaginiony w 1951 r.), czy nie zróżni-
cowanymi bliżej kostiumowymi scenami, tzw. „zopfo-
wymi” — z polowań. Znacznie rzadziej sięgano do
tak „malarskich” obrazów jak chociażby Obóz Cyga-
nów, 1867/1868 z Muzeum Narodowego w Krakowie
(i to tylko w wersji większej) czy Krajobraz o wscho-
dzie słońca, 1869 z Muzeum Narodowego w Warsza-
wie. Ponieważ z kolei w publikacjach syntetycznych
na w setną rocznice śmierci artysty, Muzeum Narodowe
w Warszawie, Warszawa 1974; — oraz dwie powielane wkła-
dki do katalogu pt. Prace odnalezione oraz zgłoszone w
czasie druku katalogu, MNW i MNK; — także: H. STĘ-
PIEŃ, Suplement katalogu wystawy Maksymiliana Gierym-
skiego wydanego przez Muzeum Narodowe w Warszawie
1974, Muzeum Pomorza Środkowego w Słupsku, Słupsk,
luty — kwiecień 1975.
256