DOI issue:
Nr. 4
DOI article:Skalska-Miecik, Lija: Polscy uczniowie petersburskiej Akademii Sztuk Pięknych w latach dziewięćdziesiątych XIX wieku
DOI Page / Citation link: https://doi.org/10.11588/diglit.48041#0365
LIJA SKALSKA
POLSCY UCZNIOWIE PETERSBURSKIEJ AKADEMII SZTUK PIĘKNYCH
W LATACH DZIEWIĘĆDZIESIĄTYCH XIX WIEKU
Rola jaką odegrała Petersburska Akademia Sztuk
Pięknych w dziejach polskiej kultury artystycznej
XIX w., nie została jeszcze dotychczas dostatecznie
sprecyzowana. Wiadomo, że w hierarchii innych
uczelni europejskich, przyciągających artystów pol-
skich, rola ta prawie nigdy nie była wiodąca, ale
faktem jest też, że w ciągu XIX stulecia w Peters-
burgu otrzymała wykształcenie pokaźna liczba kilku-
dziesięciu, często wybitnych polskich malarzy, rzeź-
biarzy i architektów \ dla których pobyt w Rosji by-
najmniej nie pozostał bez śladu2 Właściwa ocena
zarówno korzystnego, jak i negatywnego oddziaływa-
nia Petersburskiej Akademii Sztuk Pięknych na twór-
czość artystów polskich wydaje się więc zagadnieniem
zasługującym na baczniejszą uwagę, tym bardziej, że
w wielu wypadkach analiza tego problemu może stać
się okazją do przypomnienia twórczości artystów
niedostatecznie dostrzeganych lub nawet zapomnia-
nych.
Do bliższego przyjrzenia się polsko-rosyjskim kon-
taktom artystycznym oraz roli Akademii zachęca
m.in. ostatnie dziesięciolecie ubiegłego wieku — epo-
ka formowania się nowych dążeń w sztuce szukających
odnowy artystów rosyjskich i pierwszych zbiorowych
manifestacji modernistów, a jednocześnie okres burz-
liwych przemian w dziejach petersburskiej uczelni.
W tym czasie właśnie w murach Akademii Sztuk
Pięknych w Petersburgu pojawia się liczna grupa
uzdolnionych Polaków, pochodzących z różnych stron
zaboru rosyjskiego, tworzących rodzaj krótkotrwałej
co prawda, lecz znaczącej kolonii artystycznej. Stu-
diują tu wówczas m.in. Kazimierz Stabrowski (1887—
—97), Eligiusz Niewiadomski (1890—94), Aleksander
Szturman (1890—95), Konstanty Wróblewski (1890—97),
Józef Mańkowski (1890—99), Ferdynand Ruszczyć
(1891—97), Konrad Krzyżanowski (1892—97), Edward
Trojanowski (1892—97), Benedykt Kubicki (1892—97) 3.
Rzeczą charakterystyczną jest, że prawie wszyscy
ci malarze na początku XX stulecia znaleźli się w
Warszawie, mieście, z którym niewiele lub nic ich
dotąd nie łączyło. Im też jako twórcom i pedagogom
przyszło odegrać najważniejszą rolę w ówczesnym
środowisku warszawskim — ośrodku artystycznym,
ukazującym się w bardziej interesującym świetle w
miarę pogłębienia badań, a w każdym bądź razie nie
uważanym już za marginalny. Artykuł niniejszy,
opracowany m.in. w oparciu o materiały archiwalne4
oraz inne źródła rosyjskie, ma więc niejako podwójny
cel— przypominając lata studiów i początki działal-
ności twórczej grupy wychowanków Petersburskiej
Akademii Sztuk Pięknych, pomyślany jest też jako
przyczynek do studiów nad warszawskim środowis-
kiem artystycznym przełomu XIX i XX w.
Wszyscy wspomniani wyżej artyści zaczynali stu-
1 S. KONDAKOW (Spisok russkich chudożnikow k Ju-
bilejnomu Sprawoczniku Impieratorskoj Akadiemii Chudo-
żestw, t. II, [b.d.m.]) w samym tylko rozdziale „Malarze”
wymienia ponad czterdziestu artystów-Polaków. Liczba ta
nie jest pełna, obejmuje ona bowiem głównie nazwiska
tych uczniów, którzy ukończyli Akademię, uzyskując od-
powiednie tytuły. Kondakow niejednokrotnie pomija ar-
tystów, którzy studiowali w Akademii dłuższy czas, lecz
opuścili uczelnię nie ukończywszy jej pełnego kursu.
2 Ujawniają to ostatnie badania, poświęcone poszczegól-
nym artystom, związanym studiami z Petersburską Aka-
demią Sztuk Pięknych. Spośród najważniejszych należy tu
wymienić następujące pozycje: Ferdynand Ruszczyć, 1870—
—1936, Katalog, Muzeum Narodowe w Warszawie, Warsza-
wa 1964 (praca zbiorowa pod redakcją J. RUSZCZYCÓWNY);
— Ferdynand Ruszczyć, Pamiętnik wystawy, Muzeum Na-
rodowe w Warszawie, Warszawa 1966 (praca zbiorowa pod
red. J. RUSZCZYCÓWNY); — K. MYTARIEWA, O wza-
jemnych kontaktach wileńskiej Szkoły Malarstwa i Akade-
mii Sztuk Pięknych w Petersburgu, „Roczn. Muz. Naród.
w Warszawie” XVI, 1972, s. 251—287; — ta sama, Zwią-
zki Wańkowicza i Smokowskiego z Petersburską Akademią
Sztuk Pięknych po ich wyjeździć z Petersburga, ibidem,
XVII, 1973, s. 337—343 oraz: I. KOŁOSZYSKA, Zespół prac
Aleksandra Szturmana w Muzeum Narodowym w Warsza-
wie, ibidem, s. 391—425; — ta sama, Benedykt Kubicki,
ibidem XIX. 1975, s. 659—686.
3 Ponieważ twórczość trzech artystów, blisko związanych
ze środowiskiem wileńskim — Ruszczyca, Szturmana i Ku-
bickiego, doczekała się szczegółowych opracowań, autorka
nie będzie ich omawiać w niniejszym artykule.
4 Bogaty zbiór archiwaliów, dotyczących artystów pol-
skich, którzy studiowali w Akademii Petersburskiej, znaj-
duje się w Centralnym Państwowym Archiwum Historycz-
nym w Leningradzie (Centralnyj Gosudarstwiennyj Istori-
czeskij Archiw SSSR w Leningradie, cyt. dalej: CGIA). Są
to m. in. akta personalne poszczególnych artystów pocho-
dzące z archiwum dawnej Kancelarii Cesarskiej Akademii
Sztuk Pięknych w Petersburgu, ujawniające często zupeł-
nie nieznane fakty ich biografii twórczej.
351
POLSCY UCZNIOWIE PETERSBURSKIEJ AKADEMII SZTUK PIĘKNYCH
W LATACH DZIEWIĘĆDZIESIĄTYCH XIX WIEKU
Rola jaką odegrała Petersburska Akademia Sztuk
Pięknych w dziejach polskiej kultury artystycznej
XIX w., nie została jeszcze dotychczas dostatecznie
sprecyzowana. Wiadomo, że w hierarchii innych
uczelni europejskich, przyciągających artystów pol-
skich, rola ta prawie nigdy nie była wiodąca, ale
faktem jest też, że w ciągu XIX stulecia w Peters-
burgu otrzymała wykształcenie pokaźna liczba kilku-
dziesięciu, często wybitnych polskich malarzy, rzeź-
biarzy i architektów \ dla których pobyt w Rosji by-
najmniej nie pozostał bez śladu2 Właściwa ocena
zarówno korzystnego, jak i negatywnego oddziaływa-
nia Petersburskiej Akademii Sztuk Pięknych na twór-
czość artystów polskich wydaje się więc zagadnieniem
zasługującym na baczniejszą uwagę, tym bardziej, że
w wielu wypadkach analiza tego problemu może stać
się okazją do przypomnienia twórczości artystów
niedostatecznie dostrzeganych lub nawet zapomnia-
nych.
Do bliższego przyjrzenia się polsko-rosyjskim kon-
taktom artystycznym oraz roli Akademii zachęca
m.in. ostatnie dziesięciolecie ubiegłego wieku — epo-
ka formowania się nowych dążeń w sztuce szukających
odnowy artystów rosyjskich i pierwszych zbiorowych
manifestacji modernistów, a jednocześnie okres burz-
liwych przemian w dziejach petersburskiej uczelni.
W tym czasie właśnie w murach Akademii Sztuk
Pięknych w Petersburgu pojawia się liczna grupa
uzdolnionych Polaków, pochodzących z różnych stron
zaboru rosyjskiego, tworzących rodzaj krótkotrwałej
co prawda, lecz znaczącej kolonii artystycznej. Stu-
diują tu wówczas m.in. Kazimierz Stabrowski (1887—
—97), Eligiusz Niewiadomski (1890—94), Aleksander
Szturman (1890—95), Konstanty Wróblewski (1890—97),
Józef Mańkowski (1890—99), Ferdynand Ruszczyć
(1891—97), Konrad Krzyżanowski (1892—97), Edward
Trojanowski (1892—97), Benedykt Kubicki (1892—97) 3.
Rzeczą charakterystyczną jest, że prawie wszyscy
ci malarze na początku XX stulecia znaleźli się w
Warszawie, mieście, z którym niewiele lub nic ich
dotąd nie łączyło. Im też jako twórcom i pedagogom
przyszło odegrać najważniejszą rolę w ówczesnym
środowisku warszawskim — ośrodku artystycznym,
ukazującym się w bardziej interesującym świetle w
miarę pogłębienia badań, a w każdym bądź razie nie
uważanym już za marginalny. Artykuł niniejszy,
opracowany m.in. w oparciu o materiały archiwalne4
oraz inne źródła rosyjskie, ma więc niejako podwójny
cel— przypominając lata studiów i początki działal-
ności twórczej grupy wychowanków Petersburskiej
Akademii Sztuk Pięknych, pomyślany jest też jako
przyczynek do studiów nad warszawskim środowis-
kiem artystycznym przełomu XIX i XX w.
Wszyscy wspomniani wyżej artyści zaczynali stu-
1 S. KONDAKOW (Spisok russkich chudożnikow k Ju-
bilejnomu Sprawoczniku Impieratorskoj Akadiemii Chudo-
żestw, t. II, [b.d.m.]) w samym tylko rozdziale „Malarze”
wymienia ponad czterdziestu artystów-Polaków. Liczba ta
nie jest pełna, obejmuje ona bowiem głównie nazwiska
tych uczniów, którzy ukończyli Akademię, uzyskując od-
powiednie tytuły. Kondakow niejednokrotnie pomija ar-
tystów, którzy studiowali w Akademii dłuższy czas, lecz
opuścili uczelnię nie ukończywszy jej pełnego kursu.
2 Ujawniają to ostatnie badania, poświęcone poszczegól-
nym artystom, związanym studiami z Petersburską Aka-
demią Sztuk Pięknych. Spośród najważniejszych należy tu
wymienić następujące pozycje: Ferdynand Ruszczyć, 1870—
—1936, Katalog, Muzeum Narodowe w Warszawie, Warsza-
wa 1964 (praca zbiorowa pod redakcją J. RUSZCZYCÓWNY);
— Ferdynand Ruszczyć, Pamiętnik wystawy, Muzeum Na-
rodowe w Warszawie, Warszawa 1966 (praca zbiorowa pod
red. J. RUSZCZYCÓWNY); — K. MYTARIEWA, O wza-
jemnych kontaktach wileńskiej Szkoły Malarstwa i Akade-
mii Sztuk Pięknych w Petersburgu, „Roczn. Muz. Naród.
w Warszawie” XVI, 1972, s. 251—287; — ta sama, Zwią-
zki Wańkowicza i Smokowskiego z Petersburską Akademią
Sztuk Pięknych po ich wyjeździć z Petersburga, ibidem,
XVII, 1973, s. 337—343 oraz: I. KOŁOSZYSKA, Zespół prac
Aleksandra Szturmana w Muzeum Narodowym w Warsza-
wie, ibidem, s. 391—425; — ta sama, Benedykt Kubicki,
ibidem XIX. 1975, s. 659—686.
3 Ponieważ twórczość trzech artystów, blisko związanych
ze środowiskiem wileńskim — Ruszczyca, Szturmana i Ku-
bickiego, doczekała się szczegółowych opracowań, autorka
nie będzie ich omawiać w niniejszym artykule.
4 Bogaty zbiór archiwaliów, dotyczących artystów pol-
skich, którzy studiowali w Akademii Petersburskiej, znaj-
duje się w Centralnym Państwowym Archiwum Historycz-
nym w Leningradzie (Centralnyj Gosudarstwiennyj Istori-
czeskij Archiw SSSR w Leningradie, cyt. dalej: CGIA). Są
to m. in. akta personalne poszczególnych artystów pocho-
dzące z archiwum dawnej Kancelarii Cesarskiej Akademii
Sztuk Pięknych w Petersburgu, ujawniające często zupeł-
nie nieznane fakty ich biografii twórczej.
351