Instytut Sztuki (Warschau) [Hrsg.]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Hrsg.]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Hrsg.]: Biuletyn Historii Sztuki (37.1975)

IRENA TURNAU

Irena Huml, Warsztaty Krakowskie, Studia z dziejów historii sztuki, t. XVIII, Wrocław 1973,
ss. 119, ryc- 54.

Brak studiów z historii polskiego rzemiosła arty-
stycznego XIX i XX w. sprawia, że każdą pozycję
można przywitać z najwyższym zainteresowaniem.
Autorka opracowała monografię Warsztatów KrakowT-
skich, które w latach 1913—26 skupiały grupę arty-
stów w zakresie rzemiosła artystycznego wspólnie
z miejskim Muzeum Techniczno-Przemysłowym w
Krakowie. Omawiana książka ukazuje dorobek arty-
styczny i historię poczynań, które odegrały ważną
rolę w rozwoju polskiej sztuki zdobniczej, stanowiąc
pośrednie ogniwo pomiędzy Polską Sztuką Stosowa-
ną — towarzystwem istniejącym od 1901 r. — a zało-
żoną w 1926 r. warszawską Spółdzielnią Artystów
Ład. Autorka rozpoczyna od ukazania prekursorów
Warsztatów Krakowskich, wyczerpująco omawia dzie-
je stowarzyszenia i wreszcie w rozdziale trzecim daje,
zbyt może zwięzłe, podsumowanie jego dorobku.
Wprowadzający rozdział o prekursorach Warszta-
tów Krakowskich został pomyślany szeroko. Przedsta-
wiono najnowsze kierunki europejskie w sztuce sto-
sowanej od połowy XIX w. i ukazano odzew w Pol-
sce teorii Ruskina i Morrisa oraz rozwój stylu sece-
sji. Dobry jest wybór najważniejszych ośrodków
twórczych rzemiosła artystycznego od Wiener Werk-
statte, Warsztatów w Hellerau pod Dreznem, znanych
później jako Deutscher Werkbund, do Abramcowa
i Tałaszkina. Przedstawiono także teorie Jerzego War-
chałowskiego. Najwięcej miejsca zajmują w mono-
grafii dzieje samego stowarzyszenia, które uzupełniają
protokoły i słowniczek ważniejszych artystów. W tej
części pracy autorka zaprezentowała umiejętność gro-
madzenia informacji nie tylko z dokumentów i za-
chowanych wytworów rzemiosła, lecz także od sa-
mych twórców metodą wywiadów. W ten sposób uzy-
skała także wiele informacji o rozmaitych kierunkach
współczesnego tkactwa artystycznego. Znajomość
metody uzyskiwania źródeł wywołanych, według ter-
minologii etnograficznej, ułatwia autorce także bada-
nie dorobku artystycznego z niedawnej przeszłości.
Najbardziej interesujące dla szerszych grup czy-
telników jest podsumowanie, w którym ukazano „or-
nament a styl Warsztatów Krakowskich”, triumf na
wystawie paryskiej w 1925 r. i ocenę dorobku tego
stowarzyszenia z perspektywy czasu. Ten rozdział
wydaje się zbyt zwięzły: autorka dużo miejsca po-
święca referowaniu cudzych poglądów, a trochę ską-
pi czytelnikowi własnych ocen dorobku artystycznego
tego stowarzyszenia. Zwięzłe uwagi własne i przej-
rzysty sposób referowania dobranych wypowiedzi
świadczy, że mogłaby bardziej rozwinąć własne po-
1 Dorobek artystyczny radzieckiej grupy młodych pla-
styków z lat dwudziestych naszego stulecia omawia

glądy na ten okres sztuki zdobniczej. Twórczość War-
sztatów Krakowskich odegrała ważną rolę w artysty-
cznym zdobieniu wnętrz mieszkalnych. Artyści pro-
dukowali razem z rzemieślnikami i największe osią-
gnięcia mieli w wyrobie mebli i różnych elementów
wystroju wnętrz, naczyń metalowych i innych, zaba-
wek, plakatów, opraw książkowych i tkanin. Płaski
ornament w typie roślinno-geometrycznym był wyra-
zem twórczości rzemieślników, związanej w pewnym
stopniu ze sztuką ludową.
Tkactwo artystyczne należało do najważniejszych
działów twórczości Warsztatów Krakowskich. Wyra-
biano zarówno tapiserie figuralne, jak zwłaszcza kili-
my, a indywidualne farbowanie wełny i projektowa-
nie przez artystów wprost na warsztacie dało począ-
tek tak słynnej obecnie polskiej tkaninie artystycz-
nej. Zarazem należało może mocniej podkreślić, że
rozwinęły się szczególnie proste techniki tkackie, jak
kilimkarstwo i wyrób niewielkich i nieskomplikowa-
nych tapiserii. Wiąże się to z obecnym kierunkiem
sztuki, która w XX w. dąży do wywołania artystycz-
nych efektów za pomocą barwy, faktury, nie zaś
skomplikowanych i czasochłonnych rozwiązań tech-
nicznych. Charakterystyczny dla tego kierunku jest
szybki rozwój pracowni tkanin batikowanych Anto-
niego Buszka, Która osiągnęła wysoki poziom arty-
styczny. Metoda druku pośredniego miała rodzime po-
wiązanie z pisanką a wiejskie dziewczęta projekto-
wały tkaniny obiciowe, chustki, szale i wstążki. W
wielu krajach technika batikowania stała się źródłem
inspiracji wzornictwa w naszym stuleciu. Zarówno
bezpośrednie, jak i pośrednie drukarstwo tkanin jest
znacznie tańszym i mniej czasochłonnym sposobem
uzyskiwania wyrobów wzorzystych, aniżeli tkactwo.
Stąd jego rozpowszechnienie nie tylko w fabrycznej
produkcji, lecz także w rzemiośle artystycznym. Ba-
tik należy do bardziej złożonych technik drukarskich
i ze względu na wyrazistość ornamentu daje intere-
sujące efekty zdobnicze. Autorka nie mogła rozbudo-
wać omówienia działalności Warsztatów Krakowskich
szczegółowszymi informacjami odnoszącymi się do
rozmaitych rozwiązań technicznych. Twórczość stowa-
rzyszenia będącego przedmiotem tej monografii poszła
w innym kierunku aniżeli radzieckich plastyków z te-
go samego okresu. Ci ostatni zaleli się przede wszy-
stkim projektowaniem ubiorów, mniej uwagi poświę-
cając wyposażeniu wnętrz mieszkalnych1.
Książka Ireny Huml stanowi podstawową pozvcję
z historii najnowszego rzemiosła artystycznego i no
tym wprowadzeniu — czytelnik oczekuje syntetycz-
nego opracowania współczesnej tkaniny artystycznej.
T. STRIŹENOVA, Iz istorżi sovetskogo kostiuma, Moskwa
1972. Pracy tej autorka nie mogła już uwzględnić w swej
książce.

181