Instytut Sztuki (Warschau) [Hrsg.]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Hrsg.]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Hrsg.]: Biuletyn Historii Sztuki (37.1975)

recenzje

JÓZEF BIELECKI

Alina Mrozowska, Tadeusz Majda: Rysunki kostiumów tureckich z kolekcji króla Stani-
sława Augusta w Gabinecie Rycin Biblioteki Uniwersyteckiej w Warszawie. Katalog. Tom 1.
Warszawa 1973 Uniwersytet Warszawski s. IX, 204. Prace Bibl. Uniwersysteckiej w Warszawie.

Bardzo słuszną decyzję podjęła Dyrekcja Biblio-
teki Uniwersyteckiej w Warszawie zlecając orientali-
stom przygotowanie do druku katalogu rysunków ko-
stiumów tureckich ze zbiorów Gabinetu Rycin. Auto-
rzy katalogu od dawna interesują się problematyką
kolekcjonerstwa i zbiorów orientalnych w Polsce,
a ich dotychczasowy dorobek naukowy szczególnie
predestynuje do podejmowania tego rodzaju prac ba-
dawczych i edytorskich. Współpraca językoznawcy hi-
storyka, jakim jest Tadeusz Majda, oraz biblioteka-
rza o wieloletniej praktyce w zakresie zbiorów spe-
cjalnych, a jednocześnie orientalisty z wykształcenia
— Aliny Mrozowskiej, dała znakomity rezultat w po-
staci dobrej, naukowej, a zarazem pionierskiej pracy,
która stanowi trwały wkład w dorobek orientalistyki
polskiej. Czy tylko orientalistyki?
Katalog jest znakomitym źródłem dla prac porów-
nawczych w zakresie kostiumologii, posiada także
znaczenie dla innych dziedzin nauki.
Biblioteka Uniwersytecka posiada bardzo cenne
zbiory, ukazanie których poprzez publikacje może
wprawić w zdumienie naukę europejską. Warto więc,
aby spółka autorska kontynuowała podjętą i zainicjo-
waną tak szczęśliwie współpracę, przygotowując dal-
sze tomy katalogów zbiorów rysunków i starych dru-
ków.
Szczęśliwym zbiegiem okoliczności, aczkolwiek nie
zamierzonym, publikacja katalogu zbiegła się z od-
budową Zamku Warszawskiego, miejsca, gdzie pier-
wotnie przebywała kolekcja rysunków, zakupiona
przez króla Stanisława Augusta Poniatowskiego. Ko-
lekcja ta już dawno zwróciła uwagę znakomitego
polskiego orientalisty, Jana Reychmana, który pierw-
szy opublikował kilkanaście rysunków w r. 1959 w
swojej pracy Życie polskie w Stambule w XVIII w.
Jarl Reychman gorąco popierał projekt wydania kata-
logu.
Opisane w katalogu rysunki są cennym dokumen-
tem życia społecznego. Ich szczególna wartość pole-
ga na tym, iż ukazują całe społeczeństwo tureckie w
XVIII w., począwszy od sułtana, na woziwodzie i że-

brakach skończywszy. Bogato reprezentowane są na-
rodowości, wchodzące w skład ówczesnego imperium
otomańskiego.
Dzieje kolekcji są także dość interesujące. Zbiór
przybył do Warszawy przypuszczalnie ze Stambułu,
najprawdopodobniej nabyty przez króla-kolekcjonera
około 1781 r. Po śmierci Stanisława Augusta został
zakupiony dla Uniwersytetu Warszawskiego przez ów-
czesnego ministra oświaty, Stanisława Potockiego. Do
dziś dnia stanowi własność Uniwersytetu Warszaw-
skiego. Przez blisko sto lat kolekcja ta była w Pe-
tersburgu, wywieziona tam wraz z innymi zbiorami
w ramach represji rządu carskiego po upadku po-
wstania listopadowego. Po I wojnie światowej, na
mocy Traktatu Ryskiego w r. 1923 żbiory powróciły
do prawowitego właściciela. W czasie II wojny świa-
towej dzięki wysiłkom Dyrekcji Biblioteki i jej pra-
cowników, kolekcja ocalała z pożogi wojennej. Obec-
nie znajduje się w takim stanie, w jakim opracowano
ją dla króla, posiada autentyczne XVIII-wieczne pod-
pisy, francuskie i tureckie w polskiej transkrypcji.
Zachowano także autentyczny montaż.
Katalog rysunków posiada bardzo obszerne wpro-
wadzenie, dzielące się na trzy części. Autorem pierw-
szej jest Jan Reychman. Podkreśla on szczególne zna-
czenie kolekcji jako świadectwa kultury artystycznej
doby Oświecenia i żywych zainteresowań króla Sta-
nisława Augusta Orientem. Jest to także cenny ma-
teriał do poznania kostiumów tureckich w XVIII w.
Publikacja zbioru ma duże znaczenie dla umożliwie-
nia porównania z innymi kolekcjami tego rodzaju,
może doprowadzić do odkrycia filiacji poszczególnych
motywów. Należy tu wyrazić żal, iż wydawnictwa nie
opatrzono żadną kolorową reprodukcją, która by choć
w przybliżeniu umożliwiła pracę porównawczą.
Szczególną wartość posiada drugi rozdział wstępu,
przygotowany wspólnie przez Alinę Mrozowską i Ta-
deusza Majdę. Poza historią zbioru przedstawiono
Opis poszczególnych części stroju tureckiego. Jest to
pierwsza w polskiej literaturze orientalistycznej i ko-
stiumologicznej próba opisu stroju orientalnego, tak

179