DOI Heft:
Nr. 4
DOI Artikel:Frazik, Józef Tomasz: Budowniczowie i artyści na usługach franciszkanów przemyskich od XV-XVIII wieku na tle dziejów kościoła i jego wyposażenia
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.48041#0326
JÓZEF TOMASZ FRAZIK
BUDOWNICZOWIE I ARTYŚCI NA USŁUGACH
FRANCISZKANÓW PRZEMYSKICH OD XV—XVIII WIEKU
NA TLE DZIEJÓW KOŚCIOŁA I JEGO WYPOSAŻENIA
i
Dzieje konwentu i kościoła franciszkanów w Prze-
myślu najobszerniej omówił w swym przewodniku
Mieczysław Orłowicz; pewne nowe szczegóły podał
Adam Bochnak oraz Kamil Kantak Autorzy now-
szych prac poza te wiadomości nie wyszli, niekiedy
je dowolnie zniekształcając1 2. Nad początkami kon-
wentu zastanawiał się przed kilkunastu laty Józef
Pałęga 3.
O ołtarzu głównym i franciszkańskich rzeźbach
rokokowych w Przemyślu najwięcej rzeczowych in-
formacji historia sztuki zawdzięcza Adamowi Bochna-
kowi. Dziełami tymi zajmowali się później Zbigniew
Hornung oraz Tadeusz Mańkowski, który jednak dość
dowolnie zinterpretował odkryte przez Bochnaka noty
archiwalne4 *. O polichromii kościoła sporo zdań napi-
sał Zbigniew Hornung w monografii o Stanisławie
Stroińskim s.
Nie sposób w tym miejscu pominąć odnośnego
tekstu w Katalogu zabytków sztuki oraz monografii
pióra Juliana Atamana, poświęconej jednemu z naj-
wybitniejszych fundatorów istniejącego kościoła, mia-
nowicie biskupowi Hieronimowi Wacławowi Siera-
kowskiemu 6.
Literatura przedmiotu jest więc stosunkowo nie-
duża i złożona głównie z marginalnych wzmianek,
choć zespół zabytkowy stanowi dobrą klasę, a zacho-
wane źródła pisane są obfite i tylko w znikomej czę-
ści wykorzystane zostały przez badaczy.
II
Najobszerniejszy zasób materiałów archiwalnych
do dziejów konwentu przemyskiego przechowywany
jest na miejscu, w klasztorze OO. franciszkanów.
Znajdujące się tu akta i księgi są w większości upo-
rządkowane.
Akta luźne, posegregowane chronologicznie, złożo-
no w 20 teczkach formatu 33 X 24 cm, o grzbietach
grubości około 5 cm. Dotyczą one głównie spraw ma-
jątkowych z czasu od r. 1470 do XIX stulecia; wia-
domości o artystach i rzemieślnikach budowlanych
należą w nich do wyjątków. Z teczki nr XII, jak
wskazuje rewers, Kazimierz Osiński, nieżyjący już
dyrektor miejscowego muzeum, wypożyczył w dniu
20.1.1937 r. dla prof. Zbigniewa Hornunga, ówczesne-
go konserwatora lwowskiego, 4 akta i dotąd nie zo-
stały one zwrócone. Były to dwie umowy ze synce-
rzem lwowskim Stefanem Grodzickim (1769—70) oraz
dwie umowy ze snycerzem Franciszkiem Duńczew-
skim (1774 i 1776) 7.
Ksiąg jest dwadzieścia kilka. Starsze, z XVII,
XVIII i początku XIX w., przeważnie formatu około
33 X 20 cm, wyjątkowo języczkowego, częściowo w
oprawie skórzanej, częściowo tylko w tekturowej,
posiadają na wewnętrznej stronie okładki lub na
stronie pierwszej rzymską sygnaturę. Ksiąg sygnowa-
nych było 20. Dziś brakuje kilku, a przede wszyst-
kim księgi nr II z tzw. krótką historią kościoła8.
Wśród zachowanych są spisy Bractwa Męki Pańskiej,
zapisy intencji mszalnych, Liber lurium Documen-
torum z r. 1760 oraz księgi rachunkowe, dochodów i
wydatków z lat: 1603—16 (tylko dochody), 1632—34,
1636—48, 1649—58, 1679—82, 1682—89, 1689—91, 1708—
—47, 1746—66, 1767—91, 1813—32, 1833—41, 1842—45,
1844—76, 1864 i późniejsze. Niewątpliwie dla historyka
1 M. ORŁOWICZ, Ilustrowany przewodnik po Prze-
myślu i okolicy, Lwów 1917, s. 62—66; — A. BOCHNAK,
Ze studiów nad rzeźbą lwowską w epoce rokoka, Kra-
ków 1931, s. 16—33, 136—150; — K. KANTAK, Franciszka-
nie polscy, t. I. 1237—1517, t. II. 1517—1595, Kraków 1937—
—1938, passim.
2 K. WOLSKI, Przemyśl i okolice, Przemyśl 1957, s.
67—68; — J. RÓŻAŃSKI, Przemyśl i okolice, Warszawa
1972, s. 66—67.
3 Archiwum Diecezjalne w Przemyślu, rkps J. PAŁĘ-
GA, Początki Franciszkanów w Przemyślu, Kraków 1958.
4 BOCHNAK, O.C., s. 16—33; — Z. HORNUNG, Antoni
Osiński najwybitniejszy rzeźbiarz lwowski XVIII stulecia,
Warszawa 1937, passim; — T. MAŃKOWSKI, Lwowska
rzeźba rokokowa, Lwów 1937, passim; — ponadto: J.
T. FRAZIK, Kontrakty snycerzy lwowskich z przemyskim
konwentem jezuitów w XVIII wieku, „Biul. Hist. Sztuki”
XXI, 1959, nr 1, s. 129—130; — J. KOWALCZYK, Ze stu-
diów nad geografią lwowskiej rzeźby rokokowej [w:] Ro-
koko, Warszawa 1970, s. 199—217; — tenże, Dzieła Ma-
cieja Polejowskiego w ziemi sandomierskiej, ,,Roczn. Muz.
Świętokrzyskiego” VI, [Kraków] 1970, s. 187 i nast.
5 Z. HORNUNG. Stanisław Stroiński 1719—1802, „Prace
Stów. Hist. Sztuki” II, Lwów 1932, passim.
6 Katalog zabytków sztuki w Polsce, powiat przemyski,
opr. T. CHRZANOWSKI, M. KORNECKI, J. SAMEK,
mszpis b.d. w posiadaniu autorów; — J. ATAMAN, Wa-
cław Hieronim Sierakowski i jego rządy w diecezji prze-
myskiej, Wilno 1936, passim.
7 Zapewne znajdują się one dziś w zbiorach prof.
Hornunga lub w korespondencji po Osińskim.
8 Korzystał z niej jeszcze J. Pałęga.
312
BUDOWNICZOWIE I ARTYŚCI NA USŁUGACH
FRANCISZKANÓW PRZEMYSKICH OD XV—XVIII WIEKU
NA TLE DZIEJÓW KOŚCIOŁA I JEGO WYPOSAŻENIA
i
Dzieje konwentu i kościoła franciszkanów w Prze-
myślu najobszerniej omówił w swym przewodniku
Mieczysław Orłowicz; pewne nowe szczegóły podał
Adam Bochnak oraz Kamil Kantak Autorzy now-
szych prac poza te wiadomości nie wyszli, niekiedy
je dowolnie zniekształcając1 2. Nad początkami kon-
wentu zastanawiał się przed kilkunastu laty Józef
Pałęga 3.
O ołtarzu głównym i franciszkańskich rzeźbach
rokokowych w Przemyślu najwięcej rzeczowych in-
formacji historia sztuki zawdzięcza Adamowi Bochna-
kowi. Dziełami tymi zajmowali się później Zbigniew
Hornung oraz Tadeusz Mańkowski, który jednak dość
dowolnie zinterpretował odkryte przez Bochnaka noty
archiwalne4 *. O polichromii kościoła sporo zdań napi-
sał Zbigniew Hornung w monografii o Stanisławie
Stroińskim s.
Nie sposób w tym miejscu pominąć odnośnego
tekstu w Katalogu zabytków sztuki oraz monografii
pióra Juliana Atamana, poświęconej jednemu z naj-
wybitniejszych fundatorów istniejącego kościoła, mia-
nowicie biskupowi Hieronimowi Wacławowi Siera-
kowskiemu 6.
Literatura przedmiotu jest więc stosunkowo nie-
duża i złożona głównie z marginalnych wzmianek,
choć zespół zabytkowy stanowi dobrą klasę, a zacho-
wane źródła pisane są obfite i tylko w znikomej czę-
ści wykorzystane zostały przez badaczy.
II
Najobszerniejszy zasób materiałów archiwalnych
do dziejów konwentu przemyskiego przechowywany
jest na miejscu, w klasztorze OO. franciszkanów.
Znajdujące się tu akta i księgi są w większości upo-
rządkowane.
Akta luźne, posegregowane chronologicznie, złożo-
no w 20 teczkach formatu 33 X 24 cm, o grzbietach
grubości około 5 cm. Dotyczą one głównie spraw ma-
jątkowych z czasu od r. 1470 do XIX stulecia; wia-
domości o artystach i rzemieślnikach budowlanych
należą w nich do wyjątków. Z teczki nr XII, jak
wskazuje rewers, Kazimierz Osiński, nieżyjący już
dyrektor miejscowego muzeum, wypożyczył w dniu
20.1.1937 r. dla prof. Zbigniewa Hornunga, ówczesne-
go konserwatora lwowskiego, 4 akta i dotąd nie zo-
stały one zwrócone. Były to dwie umowy ze synce-
rzem lwowskim Stefanem Grodzickim (1769—70) oraz
dwie umowy ze snycerzem Franciszkiem Duńczew-
skim (1774 i 1776) 7.
Ksiąg jest dwadzieścia kilka. Starsze, z XVII,
XVIII i początku XIX w., przeważnie formatu około
33 X 20 cm, wyjątkowo języczkowego, częściowo w
oprawie skórzanej, częściowo tylko w tekturowej,
posiadają na wewnętrznej stronie okładki lub na
stronie pierwszej rzymską sygnaturę. Ksiąg sygnowa-
nych było 20. Dziś brakuje kilku, a przede wszyst-
kim księgi nr II z tzw. krótką historią kościoła8.
Wśród zachowanych są spisy Bractwa Męki Pańskiej,
zapisy intencji mszalnych, Liber lurium Documen-
torum z r. 1760 oraz księgi rachunkowe, dochodów i
wydatków z lat: 1603—16 (tylko dochody), 1632—34,
1636—48, 1649—58, 1679—82, 1682—89, 1689—91, 1708—
—47, 1746—66, 1767—91, 1813—32, 1833—41, 1842—45,
1844—76, 1864 i późniejsze. Niewątpliwie dla historyka
1 M. ORŁOWICZ, Ilustrowany przewodnik po Prze-
myślu i okolicy, Lwów 1917, s. 62—66; — A. BOCHNAK,
Ze studiów nad rzeźbą lwowską w epoce rokoka, Kra-
ków 1931, s. 16—33, 136—150; — K. KANTAK, Franciszka-
nie polscy, t. I. 1237—1517, t. II. 1517—1595, Kraków 1937—
—1938, passim.
2 K. WOLSKI, Przemyśl i okolice, Przemyśl 1957, s.
67—68; — J. RÓŻAŃSKI, Przemyśl i okolice, Warszawa
1972, s. 66—67.
3 Archiwum Diecezjalne w Przemyślu, rkps J. PAŁĘ-
GA, Początki Franciszkanów w Przemyślu, Kraków 1958.
4 BOCHNAK, O.C., s. 16—33; — Z. HORNUNG, Antoni
Osiński najwybitniejszy rzeźbiarz lwowski XVIII stulecia,
Warszawa 1937, passim; — T. MAŃKOWSKI, Lwowska
rzeźba rokokowa, Lwów 1937, passim; — ponadto: J.
T. FRAZIK, Kontrakty snycerzy lwowskich z przemyskim
konwentem jezuitów w XVIII wieku, „Biul. Hist. Sztuki”
XXI, 1959, nr 1, s. 129—130; — J. KOWALCZYK, Ze stu-
diów nad geografią lwowskiej rzeźby rokokowej [w:] Ro-
koko, Warszawa 1970, s. 199—217; — tenże, Dzieła Ma-
cieja Polejowskiego w ziemi sandomierskiej, ,,Roczn. Muz.
Świętokrzyskiego” VI, [Kraków] 1970, s. 187 i nast.
5 Z. HORNUNG. Stanisław Stroiński 1719—1802, „Prace
Stów. Hist. Sztuki” II, Lwów 1932, passim.
6 Katalog zabytków sztuki w Polsce, powiat przemyski,
opr. T. CHRZANOWSKI, M. KORNECKI, J. SAMEK,
mszpis b.d. w posiadaniu autorów; — J. ATAMAN, Wa-
cław Hieronim Sierakowski i jego rządy w diecezji prze-
myskiej, Wilno 1936, passim.
7 Zapewne znajdują się one dziś w zbiorach prof.
Hornunga lub w korespondencji po Osińskim.
8 Korzystał z niej jeszcze J. Pałęga.
312