DOI Heft:
Nr. 3
DOI Artikel:Iwanoyko, Eugeniusz: Nieznany Marcello Venusti w zbiorach polskich
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.48041#0229
EUGENIUSZ IWANOYKO
NIEZNANY MARCELLO YENUSTI W ZBIORACH POLSKICH1
Spośród niewielu dzieł malarstwa w naszych zbio-
rach wykazujących związki ze sztuką Michała Anio-
ła 2 odnaleziony niedawno obraz Ukrzyżowanego 3 bu-
dzi niewątpliwe zainteresowanie. Uzasadnia je do-
datkowo przeprowadzona ostatnio konserwacja obra-
zu4, której ciekawe wyniki pozwalają na wysunięcie
konkretnych propozycji atrybucyjnych.
Analiza dzieła obejmuje trzy postulaty: interpre-
tację treści, opis procesu konserwatorskiego i rozwa-
żania stylistyczne wraz z próbą atrybucji.
Pierwszy rzut oka na obraz, jeszcze przed konser-
wacją, pozwalał wnioskować, że jest to niewątpliwie
szesnastowieczne malowidło. Pociemniała powierz-
chnia, mimo śladów dawnych przemalowań i drob-
nych ubytków farby, zdawała się zapowiadać intere-
sującą artystycznie pierwotną warstwę. Poszukując
ikonograficznej i formalnej genezy obrazu, natrafia-
my na dzieła Michała Anioła i jego szkoły, co jest
nobilitacją wysokiej rangi. Rodowód naszego dzieła
daje się sprowadzić w najprostszej linii do rysunku
Michała Anioła o analogicznej treści, jako podstawo-
wego źródła inspiracji. Jest to znane w literaturze
rysunkowe przedstawienie Ukrzyżowanego dla Vittorii
Colonny 5 (ii. 1).
Dzieło Michała Anioła znane jedynie z rysunków,
kopii malarskich i grafiki6 ma swą niezwykle wy-
mowną historię7. Ilustruje ono jeden z najbardziej
interesujących etapów twórczości wielkiego artysty:
1 Obraz znajduje się w prywatnym posiadaniu w Kra-
kowie.
2 Najpełniejszy do tej pory w Polsce zestaw odnoś-
nych materiałów przyniosła wystawa w Muzeum Narodo-
wym w Warszawie. Por. katalog pt. Sztuka czasów Micha-
ła Anioła, wystawa w cztero chsetną rocznicą śmierci ar-
tysty, Warszawa grudzień 1963 — marzec 1964. Przedmowa:
J. BIAŁOSTOCKI. Interesujący przykład oddziaływania kon-
cepcji Michała Anioła na jeden z zabytków malarstwa XVI
w. w Polsce przedstawia J. RUSZCZYCÓWNA, Obraz opła-
kiwania w kolegiacie w Pułtusku, „Roczn. Muz. Naród, w
Warszawie” VIII, 1964, s. 129—166.
3 Przyjmuję określenie Ukrzyżowanego, jako odpowiada-
jące pierwotnej koncepcji twórcy, zamiast częstego w pol-
skiej terminologii Ukrzyżowania, które odnieść należy do
przedstawienia wielofigurowego o charakterze historycz-
nym.
4 Konserwację przeprowadził doc. J. Wolski w Toru-
niu w 1973/74 r. Jest on również autorem dokumentacji
opisowej i fotograficznej.
okres późny odznaczający się zarówno odwrotem od
dotychczasowych pojęć estetycznych, jak też poważną
zmianą w orientacji ideowej. Zmiany tak wyraźnie
dostrzegalne w twórczości plastycznej Michała Anioła
znajdują równoległe odbicie w jego spuściźnie lite-
rackiej, poetyckiej i epistolarnej. Uważa się powsze-
chnie, że motorem tych zmian była nie tylko aktual-
na sytuacja ideowa Kościoła, znajdująca wyraz w pi-
smach teologów i humanistów zainteresowanych Re-
formą, ale również bliski, osobisty kontakt artysty-
czny z Vittorią Colonną8.
Niezwykła postać tej kobiety, stanowiącej ważne
ogniwo wydarzeń w ruchu umysłowym Reformy wło-
skiej w 1. połowie XVI w., została wszechstronnie
opracowana. Jej nazwisko nabiera jednak szczególne-
go blasku w zetknięciu :się z Michałem Aniołem, a ro-
la, jaką w jego twórczości odegrała, jest wyraźnym
stemplem wielkiej osobowości na dziele największego
współczesnego artysty.
W biografii Vittorii Colonny, przedstawicielki je-
dnego z najpotężniejszych i najstarszych rodów wło-
skich, dwa wątki splatają się nierozerwalnie: osobi-
sty i ideowy. W jej życiu pełnym trudów i rozczaro-
wań, po śmierci męża Franciszka d’Avalos, nastąpił
zwrot ku sprawom duchowym i żarliwe zaangażowa-
nie się po stronie katolickich reformatorów Kościoła.
Jednym z naczelnych postulatów tego ruchu był na-
wrót do pogłębienia życia duchowego, wbrew laicyz-
5 W ostatnim czasie to dzieło Michała Anioła stało się
przedmiotem szczegółowych badań naukowych. Zestawia je
głównie w aspekcie ikonograficznym doskonała rozprawa
Reinera HAUSHERRA, Michelangelos Krucifizus filr Vit-
toria Colonna. Bemerkungen zu Ikonographie und theolo-
gischer Deutung, „Wissenschaftliche Abhandlungen der
Rheinisch-Westfalischen Akademie der Wissenschaften” Bd
44 (Opladen) 1971.
6 Ch. de TOLNAY, Michel-Ange, Paris 1951, s. 143—144;
— tenże, Michelangelo the finał period, t. V, Princeton
MCMLX. III. Michelangelo and Vittoria Colonna, s. 51. No-
tes on chapter III, s. 131 — 132; A. PERRIG, Michela-
ngelos Buonarrotis letzte Pietd, — Idee, Basler Studien zur
Kunstgeschichte, N. F. Bd I, Bern 1960, s. 23, przyp. 11;
— RUSZCZYCÓWNA, O.C., S. 139.
7 PERRIG, o. c., S. 19, przyp. 1.
8 H. THODE, Michelangelo und das Ende der Renais-
sance, Berlin 1912, s. 630.
217
NIEZNANY MARCELLO YENUSTI W ZBIORACH POLSKICH1
Spośród niewielu dzieł malarstwa w naszych zbio-
rach wykazujących związki ze sztuką Michała Anio-
ła 2 odnaleziony niedawno obraz Ukrzyżowanego 3 bu-
dzi niewątpliwe zainteresowanie. Uzasadnia je do-
datkowo przeprowadzona ostatnio konserwacja obra-
zu4, której ciekawe wyniki pozwalają na wysunięcie
konkretnych propozycji atrybucyjnych.
Analiza dzieła obejmuje trzy postulaty: interpre-
tację treści, opis procesu konserwatorskiego i rozwa-
żania stylistyczne wraz z próbą atrybucji.
Pierwszy rzut oka na obraz, jeszcze przed konser-
wacją, pozwalał wnioskować, że jest to niewątpliwie
szesnastowieczne malowidło. Pociemniała powierz-
chnia, mimo śladów dawnych przemalowań i drob-
nych ubytków farby, zdawała się zapowiadać intere-
sującą artystycznie pierwotną warstwę. Poszukując
ikonograficznej i formalnej genezy obrazu, natrafia-
my na dzieła Michała Anioła i jego szkoły, co jest
nobilitacją wysokiej rangi. Rodowód naszego dzieła
daje się sprowadzić w najprostszej linii do rysunku
Michała Anioła o analogicznej treści, jako podstawo-
wego źródła inspiracji. Jest to znane w literaturze
rysunkowe przedstawienie Ukrzyżowanego dla Vittorii
Colonny 5 (ii. 1).
Dzieło Michała Anioła znane jedynie z rysunków,
kopii malarskich i grafiki6 ma swą niezwykle wy-
mowną historię7. Ilustruje ono jeden z najbardziej
interesujących etapów twórczości wielkiego artysty:
1 Obraz znajduje się w prywatnym posiadaniu w Kra-
kowie.
2 Najpełniejszy do tej pory w Polsce zestaw odnoś-
nych materiałów przyniosła wystawa w Muzeum Narodo-
wym w Warszawie. Por. katalog pt. Sztuka czasów Micha-
ła Anioła, wystawa w cztero chsetną rocznicą śmierci ar-
tysty, Warszawa grudzień 1963 — marzec 1964. Przedmowa:
J. BIAŁOSTOCKI. Interesujący przykład oddziaływania kon-
cepcji Michała Anioła na jeden z zabytków malarstwa XVI
w. w Polsce przedstawia J. RUSZCZYCÓWNA, Obraz opła-
kiwania w kolegiacie w Pułtusku, „Roczn. Muz. Naród, w
Warszawie” VIII, 1964, s. 129—166.
3 Przyjmuję określenie Ukrzyżowanego, jako odpowiada-
jące pierwotnej koncepcji twórcy, zamiast częstego w pol-
skiej terminologii Ukrzyżowania, które odnieść należy do
przedstawienia wielofigurowego o charakterze historycz-
nym.
4 Konserwację przeprowadził doc. J. Wolski w Toru-
niu w 1973/74 r. Jest on również autorem dokumentacji
opisowej i fotograficznej.
okres późny odznaczający się zarówno odwrotem od
dotychczasowych pojęć estetycznych, jak też poważną
zmianą w orientacji ideowej. Zmiany tak wyraźnie
dostrzegalne w twórczości plastycznej Michała Anioła
znajdują równoległe odbicie w jego spuściźnie lite-
rackiej, poetyckiej i epistolarnej. Uważa się powsze-
chnie, że motorem tych zmian była nie tylko aktual-
na sytuacja ideowa Kościoła, znajdująca wyraz w pi-
smach teologów i humanistów zainteresowanych Re-
formą, ale również bliski, osobisty kontakt artysty-
czny z Vittorią Colonną8.
Niezwykła postać tej kobiety, stanowiącej ważne
ogniwo wydarzeń w ruchu umysłowym Reformy wło-
skiej w 1. połowie XVI w., została wszechstronnie
opracowana. Jej nazwisko nabiera jednak szczególne-
go blasku w zetknięciu :się z Michałem Aniołem, a ro-
la, jaką w jego twórczości odegrała, jest wyraźnym
stemplem wielkiej osobowości na dziele największego
współczesnego artysty.
W biografii Vittorii Colonny, przedstawicielki je-
dnego z najpotężniejszych i najstarszych rodów wło-
skich, dwa wątki splatają się nierozerwalnie: osobi-
sty i ideowy. W jej życiu pełnym trudów i rozczaro-
wań, po śmierci męża Franciszka d’Avalos, nastąpił
zwrot ku sprawom duchowym i żarliwe zaangażowa-
nie się po stronie katolickich reformatorów Kościoła.
Jednym z naczelnych postulatów tego ruchu był na-
wrót do pogłębienia życia duchowego, wbrew laicyz-
5 W ostatnim czasie to dzieło Michała Anioła stało się
przedmiotem szczegółowych badań naukowych. Zestawia je
głównie w aspekcie ikonograficznym doskonała rozprawa
Reinera HAUSHERRA, Michelangelos Krucifizus filr Vit-
toria Colonna. Bemerkungen zu Ikonographie und theolo-
gischer Deutung, „Wissenschaftliche Abhandlungen der
Rheinisch-Westfalischen Akademie der Wissenschaften” Bd
44 (Opladen) 1971.
6 Ch. de TOLNAY, Michel-Ange, Paris 1951, s. 143—144;
— tenże, Michelangelo the finał period, t. V, Princeton
MCMLX. III. Michelangelo and Vittoria Colonna, s. 51. No-
tes on chapter III, s. 131 — 132; A. PERRIG, Michela-
ngelos Buonarrotis letzte Pietd, — Idee, Basler Studien zur
Kunstgeschichte, N. F. Bd I, Bern 1960, s. 23, przyp. 11;
— RUSZCZYCÓWNA, O.C., S. 139.
7 PERRIG, o. c., S. 19, przyp. 1.
8 H. THODE, Michelangelo und das Ende der Renais-
sance, Berlin 1912, s. 630.
217