Instytut Sztuki (Warschau) [Hrsg.]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Hrsg.]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Hrsg.]: Biuletyn Historii Sztuki (37.1975)

IRENA TURNAU

Magdalena Bartkiewicz, Odzież i wnętrza domów mieszczańskich w Polsce w drugiej połowie
XVI i w XVII wieku, „Studia i Materiały z Historii Kultury Materialnej ”, t. XLIX, Wrocław
1974, s. 287, ryc. 86.

Jest to pierwsze opracowanie historii wnętrz mie-
szkalnych i odzieży XVI i XVII w., autorka podjęła
więc szeroki i trudny temat. Podeszła do niego od
strony historii konsumpcji, która, jak pisze: Łączy
się ściślej z historią gospodarczą, a w tym głównie
z historią handlu i historią cen. Badania nad kon-
sumpcją mieszczańską zobowiązują także do korzy-
stania z osiągnięć kultury materialnej, etnografii, hi-
storii sztuki i archeologii (s. 7). Badania nad różnymi
dziedzinami konsumpcji należą ostatnio do najważ-
niejszych tematów, podejmowanych zarówno przez
historyków gospodarczych, jak historyków kultury
materialnej. Gdy idzie o wybrane w omawianej książ-
ce dziedziny to największy dotychczas dorobek po-
siada historia sztuki.
Podstawową bazę źródłową stanowią archiwalia.
Autorka przerobiła około 2200 inwentarzy (w tym 665
wydrukowanych inwentarzy mieszczan poznańskich)
testamentów i materiałów im pokrewnych (s. 16). Tak
więc autorka musiała wykorzystać około półtora ty-
siąca nie drukowanych inwentarzy i testamentów
z Warszawy, Krakowa i Lublina. Inwentarze rucho-
mości sporządzano dla celów różnych rozliczeń mająt-
kowych (co niezbyt jasno postawiono na s. 17). Sta-
nowią one najbogatsze źródło opisowe dla ruchomości
szlacheckich, mieszczańskich i rzadziej dla najzamoż-
niejszych chłopów. Na ogół nie spisywano jednak
przedmiotów nie mających wartości sprzedażnej i dla-
tego w niedostatecznym stopniu inwentarze te mogą
informować o ruchomościach biedoty miejskiej. Znam
wykorzystany przez autorkę materiał, z wyjątkiem
jeszcze nie drukowanych inwentarzy poznańskich
z lat 1636—99. Cztery większe miasta dawnej Rzeczy-
pospolitej zostały wybrane właściwie i bogaty ten
materiał archiwalny mógł dostarczyć podstawowych
informacji z zakresu historii konsumpcji. Dojmowanej
przede wszystkim jako historia wyposażenia mająt-
kowego mieszczan, cen użytkowanych przez nich
przedmiotów, ich zapasów i stopnia zużycia. Ostatnio
J. Kruppe przeliczył wartość majątku ruchomego
mieszczan poznańskich z XVIII w. na podstawie dru-
kowanych inwentarzy i tego rodzaju zestawienia da-
nych źródłowych mają ogromne znaczenie dla dal-
szych badań nad historią konsumpcji 1.
Autorka zrezygnowała jednak z omówienia cen
mebli, tkanin czy części odzieży. Jakkolwiek sporady-
cznie wymienia pewne ceny przedmiotów, nie zesta-

wia jednak więksizej ich liczby i nie wyciąga żad-
nych wniosków o zmianach cen w okresie tak znacz-
nych przemian gospodarczych w dawnej Rzeczypospo-
litej, jakim jest XVII w. W kolejnych rozdziałach
autorka wymienia meble, dekorację wnętrz, naczynia
i urządzenia domowe, bieliznę, tkaniny odzieżowe,
odzież, dodatki i akcesoria odzieży mieszczańskiej,
omawia wpływy obce na artykuły konsumpcji luksu-
sowej i wreszcie zróżnicowanie społeczne mieszczań-
stwa w świetle posiadanych artykułów konsumpcyj-
nych. Są to zatem opisy poszczególnych przedmiotów
w poszczególnych rozdziałach. Ta metoda utrudnia
autorce jakiekolwiek rozróżnienia chronologiczne
i użytkowane przedmioty traktuje się podobnie, nie-
zależnie od ich występowania w okresie półtora wie-
ku. Uniemożliwiło to także podanie rozróżnień regio-
nalnych; nie widać różnicy pomiędzy konsumpcją
mieszczan lubelskich i poznańskich, czy krakowskich
i warszawskich, jakkolwiek materiały źródłowe przy-
noszą wiele danych na ten temat. Wykorzystanie tak
masowego źródła, jakim są inwentarze ruchomości w
okresie nowożytnym, może być pełne tylko przy za-
stosowaniu ilościowej analizy częstotliwości występo-
wania określonych przedmiotów w różnych okresach,
a zmiany w użytkowaniu typów odzieży są dostrzegal-
ne nawet w ciągu dziesięcioleci. Wyrywkowe cytowa-
nie fragmentów opisów inwentarzowych przynoszą
nieporównanie mniej informacji.
Autorka starała się przystosować swą pracę do wy-
mogów wydawnictw z zakresu historii kultury ma-
terialnej przez ukazanie w materiale ilustracyjnym
źródeł ikonograficznych i materialnych. Twierdzi ona,
że zachowana odzież mieszczańska z XVI i XVII w.
najliczniej reprezentowana jest w Muzeum Narodo-
wym w Krakowie oraz w zbiorach Muzeum Narodo-
wego i Muzeum Historycznego w Warszawie (s. 18—
—19). Jeśli jakieś zbiory mieszczańskie rzeczywiście
znajdują się w tych muzeach, to należało je opubli-
kować. bo są one nieznane w literaturze przedmiotu.
Poza tym na s. 19 czytamy: W Okręgowym Muzeum
Lubelskim znajdują sie licznie zgromadzone stroje
ludowe pochodzące z XVII w. Są to kaftany z suk-
1 J. KRUPPE, Ze studiów nad materialnymi warunkami
bytu w środowisku mieszczańskim Poznania w XVIII w.,
„Kwartalnik HKM” XXII, 1974, nr 3, S. 445—466.

182