DOI issue:
Nr. 2
DOI article:Balicka-Witakowska, Ewa: Miniatury piętnastowiecznego psałterza etiopskiego (studium ikonografiazne)
DOI Page / Citation link: https://doi.org/10.11588/diglit.48041#0099
EWA BALICKA
MINIATURY PIĘTNASTOWIECZNEGO PSAŁTERZA ETIOPSKIEGO
(STUDIUM IKONOGRAEIAZNE*)
Malarstwo etiopskie, a zwłaszcza malarstwo okre-
su najwcześniejszego1, jest dziedziną mało zbadaną2.
Choć wiadomo powszechnie, że należy ono do malar-
stwa wchodzącego w obręb sztuki wschodniochrześci-
jańskiej, nie zostało dotąd stwierdzone z jakim jego
kręgiem lub kręgami pozostawało w najbliższych
związkach. Rozwiązanie tego problemu utrudnia prze-
de wszystkim fakt rozbieżności czasowej pomiędzy
datą przyjęcia przez Etiopię chrześcijaństwa (ok. 340
r.) a wiekiem, z którego pochodzi pierwszy znany ilu-
minowany rękopis etiopski (X lub XI w.)3. Co wię-
cej, jest to dzieło odosobnione, ponieważ następne
znane iluminowane rękopisy pochodzą dopiero z XIV
w. i jest ich bardzo niewiele. Z liczniejszą grupą spo-
tykamy się w XV w. W porównaniu z kodeksami
wcześniejszymi, posiadają one o wiele bogatszy sy-
stem dekoracyjny i z tego względu dostarczają obec-
nie najlepszego materiału do badań. Jednym z nich
* Artykuł niniejszy oparty jest na pracy magisterskiej
napisanej pod kierunkiem prof. dr Piotra Skubiszewskiego
w Instytucie Historii Sztuki Uniwersytetu Warszawskiego
w 1974 r.
1 Pod określeniem malarstwo okresu najwcześniejszego
rozumie się tu dzieła malarstwa etiopskiego powstałe do
początku XVI w. Dzieła późniejsze, zarówno pod względem
ikonograficznym, jak i formalnym, są zupełnie odrębne.
2 Prac dotyczących tej dziedziny jest bardzo niewiele.
W większości pisane są przez kulturoznaweów, historyków,
filologów i innych badaczy, którzy przez dłuższy czas
przebywali w Etiopii. Dlatego też zawarte w nich wiado-
mości podane są często w sposób nie mogący zadowolić
wymogów współczesnej historii sztuki. Na ogół mają one
charakter artykułów przeglądowych, not katalogowych, za-
rysów ogólnych przy wydawnictwach albumowych, por.
m.in. Ethiopie. Manuscrits a peintures, New York 1961; —
J. LEROY, La pittura etiopica durante U medioeuo e sotto
la dinastia di Gondar, Milano 1964.
3 Istnienie rękopisu sygnalizuje m.in. D. R. BUXTON,
The Abyssinians, London 1970, s. 137 nn. Trzeba podkreślić,
że nasza wiedza o istnieniu rękopisów etiopskich jest ogra-
niczona obiektywnie. Wynika to z faktu, iż większość
z nich znajduje się aż do dziś w bibliotekach klasztornych
z zasady nie udostępnianych przez mnichów. Jest to pod-
stawowa trudność w realizacji podejmowanych ostatnio
jest rękopis stanowiący przedmiot niniejszego stu-
dium.
Rękopis ten to psałterz znajdujący się obecnie w
zbiorach Bibliotheąue Nationale w Paryżu (fond
ethicpien 105)4. Jak większość kodeksów etiopskich,
nie posiada on wyczerpującego opracowania z punk-
tu widzenia historii sztuki5.
Tekst psałterza, którego etiopska nazwa brzmi
dauit, napisany jest 'w języku gyyz, tj. etiopskim kla-
sycznym 6. Pismo jest bardzo staranne, z wyjątkiem
tych partii, które zostały dopisane inną ręką — praw-
dopodobnie później (np. f 2r, f 2v, f 3r, f 3v). Użyto
czarnego atramentu poza początkami pewnych mo-
dlitw, imionami Jezusa, Marii i świętych, które dla
wyróżnienia i podkreślenia ich znaczenia napisane
zostały czerwonym atramentem. Rękopis zawiera 196
kart pergaminowych o wymiarach 210 X 300 mm.
Oprawiony jest w dwie drewniane deszczułki nie
prób choćby zarejestrowania istniejących rękopisów etiop-
skich. Por. O. JAGER, Ethiopian Manuscript Patntings,
„Ethiopia Observer” XI, 1960, nr 4, s. 354—391; — tenże
i E. DEININGER-ENGLHART, Some Notes on Illuminations
of Manuscripts in Ethiopia, „Rassegna di Studi Etiopici”
XVII, 1961, s. 45—60.
4 Psałterz ten pochodzi z kolekcji francuskiego podróż-
nika Antoine d’Abbadie, który w Etiopii przebywał w la-
tach 1838—48.
5 Opis rękopisu znajdujemy w katalogach: A. d’ABBA-
DIE, Catalogue raisonne des manuscrits ethiopiens, Paris
1859, s. 114—118; — C. CONTI ROSSINI, Notices sur les
manuscrits ethiopiens de la collection d’Abbadie, „Journal
Asiatiąue” XIX. 1912, s. 551—578, XX, 1914, s. 5—72, 449—494.
Oprócz tego poświęcono mu artykuły: C. CONTI ROSSINI,
Un codice illustrato eritreo del XV secolo, „Africa Italiana”
I, 1927, s. 83—97; — J. KOLMODIN, Sur la datę du ma-
nuscrit ćthiopien d’Abbadie 105, „Le Monde Oriental” X,
1916, s. 163—166.
6 Wszystkie występujące w tekście słowa etiopskie po-
dane są w spolszczonej pisowni. Należy je czytać tak jak
są napisane zgodnie z wymową polską. Etiopski klasyczny
(gyyz) był językiem używanym głównie przez warstwy
rządzące państwa Aksum — kolebki współczesnej Etiopii,
a wyszedł z użycia wraz z jego upadkiem (ok. X w. n.e.).
Zachował się jednak jako język piśmiennictwa aż do po-
łowy XIX w., a do dziś pozostał językiem liturgicznym.
89
MINIATURY PIĘTNASTOWIECZNEGO PSAŁTERZA ETIOPSKIEGO
(STUDIUM IKONOGRAEIAZNE*)
Malarstwo etiopskie, a zwłaszcza malarstwo okre-
su najwcześniejszego1, jest dziedziną mało zbadaną2.
Choć wiadomo powszechnie, że należy ono do malar-
stwa wchodzącego w obręb sztuki wschodniochrześci-
jańskiej, nie zostało dotąd stwierdzone z jakim jego
kręgiem lub kręgami pozostawało w najbliższych
związkach. Rozwiązanie tego problemu utrudnia prze-
de wszystkim fakt rozbieżności czasowej pomiędzy
datą przyjęcia przez Etiopię chrześcijaństwa (ok. 340
r.) a wiekiem, z którego pochodzi pierwszy znany ilu-
minowany rękopis etiopski (X lub XI w.)3. Co wię-
cej, jest to dzieło odosobnione, ponieważ następne
znane iluminowane rękopisy pochodzą dopiero z XIV
w. i jest ich bardzo niewiele. Z liczniejszą grupą spo-
tykamy się w XV w. W porównaniu z kodeksami
wcześniejszymi, posiadają one o wiele bogatszy sy-
stem dekoracyjny i z tego względu dostarczają obec-
nie najlepszego materiału do badań. Jednym z nich
* Artykuł niniejszy oparty jest na pracy magisterskiej
napisanej pod kierunkiem prof. dr Piotra Skubiszewskiego
w Instytucie Historii Sztuki Uniwersytetu Warszawskiego
w 1974 r.
1 Pod określeniem malarstwo okresu najwcześniejszego
rozumie się tu dzieła malarstwa etiopskiego powstałe do
początku XVI w. Dzieła późniejsze, zarówno pod względem
ikonograficznym, jak i formalnym, są zupełnie odrębne.
2 Prac dotyczących tej dziedziny jest bardzo niewiele.
W większości pisane są przez kulturoznaweów, historyków,
filologów i innych badaczy, którzy przez dłuższy czas
przebywali w Etiopii. Dlatego też zawarte w nich wiado-
mości podane są często w sposób nie mogący zadowolić
wymogów współczesnej historii sztuki. Na ogół mają one
charakter artykułów przeglądowych, not katalogowych, za-
rysów ogólnych przy wydawnictwach albumowych, por.
m.in. Ethiopie. Manuscrits a peintures, New York 1961; —
J. LEROY, La pittura etiopica durante U medioeuo e sotto
la dinastia di Gondar, Milano 1964.
3 Istnienie rękopisu sygnalizuje m.in. D. R. BUXTON,
The Abyssinians, London 1970, s. 137 nn. Trzeba podkreślić,
że nasza wiedza o istnieniu rękopisów etiopskich jest ogra-
niczona obiektywnie. Wynika to z faktu, iż większość
z nich znajduje się aż do dziś w bibliotekach klasztornych
z zasady nie udostępnianych przez mnichów. Jest to pod-
stawowa trudność w realizacji podejmowanych ostatnio
jest rękopis stanowiący przedmiot niniejszego stu-
dium.
Rękopis ten to psałterz znajdujący się obecnie w
zbiorach Bibliotheąue Nationale w Paryżu (fond
ethicpien 105)4. Jak większość kodeksów etiopskich,
nie posiada on wyczerpującego opracowania z punk-
tu widzenia historii sztuki5.
Tekst psałterza, którego etiopska nazwa brzmi
dauit, napisany jest 'w języku gyyz, tj. etiopskim kla-
sycznym 6. Pismo jest bardzo staranne, z wyjątkiem
tych partii, które zostały dopisane inną ręką — praw-
dopodobnie później (np. f 2r, f 2v, f 3r, f 3v). Użyto
czarnego atramentu poza początkami pewnych mo-
dlitw, imionami Jezusa, Marii i świętych, które dla
wyróżnienia i podkreślenia ich znaczenia napisane
zostały czerwonym atramentem. Rękopis zawiera 196
kart pergaminowych o wymiarach 210 X 300 mm.
Oprawiony jest w dwie drewniane deszczułki nie
prób choćby zarejestrowania istniejących rękopisów etiop-
skich. Por. O. JAGER, Ethiopian Manuscript Patntings,
„Ethiopia Observer” XI, 1960, nr 4, s. 354—391; — tenże
i E. DEININGER-ENGLHART, Some Notes on Illuminations
of Manuscripts in Ethiopia, „Rassegna di Studi Etiopici”
XVII, 1961, s. 45—60.
4 Psałterz ten pochodzi z kolekcji francuskiego podróż-
nika Antoine d’Abbadie, który w Etiopii przebywał w la-
tach 1838—48.
5 Opis rękopisu znajdujemy w katalogach: A. d’ABBA-
DIE, Catalogue raisonne des manuscrits ethiopiens, Paris
1859, s. 114—118; — C. CONTI ROSSINI, Notices sur les
manuscrits ethiopiens de la collection d’Abbadie, „Journal
Asiatiąue” XIX. 1912, s. 551—578, XX, 1914, s. 5—72, 449—494.
Oprócz tego poświęcono mu artykuły: C. CONTI ROSSINI,
Un codice illustrato eritreo del XV secolo, „Africa Italiana”
I, 1927, s. 83—97; — J. KOLMODIN, Sur la datę du ma-
nuscrit ćthiopien d’Abbadie 105, „Le Monde Oriental” X,
1916, s. 163—166.
6 Wszystkie występujące w tekście słowa etiopskie po-
dane są w spolszczonej pisowni. Należy je czytać tak jak
są napisane zgodnie z wymową polską. Etiopski klasyczny
(gyyz) był językiem używanym głównie przez warstwy
rządzące państwa Aksum — kolebki współczesnej Etiopii,
a wyszedł z użycia wraz z jego upadkiem (ok. X w. n.e.).
Zachował się jednak jako język piśmiennictwa aż do po-
łowy XIX w., a do dziś pozostał językiem liturgicznym.
89