DOI Heft:
Nr. 2
DOI Artikel:Balicka-Witakowska, Ewa: Miniatury piętnastowiecznego psałterza etiopskiego (studium ikonografiazne)
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.48041#0100
EWA BALICKA
obciągnięte skórą. Paginacja rękopisu została dokona-
na przez A. d’Abbadie. Tekst do kart 127r pisany
jest w jednej kolumnie, od 128r do końca w dwóch
kolumnach i obejmuje:
1. Listę upamiętniającą świętych (tezkar), która
zatrzymuje się na 8 megabit7; dalej następują czte-
ry wiersze imion własnych częściowo zatartych —
I lv — 3r.
2. Psalmy: ps. I—X, f 14r—18v; — ps. XI—XX,
f 20r—25r; — ps. XXI—XXX, f 26r—31r; — ps. XXXI
—XL, f 32r—38v; ps. XLI—L, f 40r—45r; — ps. LI—
LXI, f 46r—50v; — ps. LXII—LXX, f 52r—57v; — ps.
LXXI—LXXX, f 59r—66v; — ps. LXXXI—XC, f
68r—73v; — ps. XCI—C, f 75r—78v; — ps. CI—CX,
f 80r—88v; — ps. CXI—CXX, f 90r—lOlr; — ps.
CXXI—CL, f 102r—dllr.
3. Modlitwy ze Starego i Nowego Testamentu:
I modlitwa Mojżesza (Ex.XV, 1—19), f lllr; — II
modlitwa Mojżesza (Deut. XXXII, 1—12:1), f 112r;
—■ III modlitwa Mojżesza (Deut. XXXII, 22—43), f
113v; — modlitwa Anny matki Samuela (I Reg. II,
1—10), f 115r; —- modlitwa Ezechiasza (Is. XXXVIII,
10—20), f 115v; — modlitwa Manassesa, f 116r; —
modlitwa Jonasza (Jon. II, 2—10), f 116v; — modli-
twa Daniela (Dan. III, 25—45), f 117r; — modlitwa
Trzech Młodzianków (Dan. III, 52—56), f 117v; —
modlitwa Habakuka (Hab. III, 2—19), f 119r; — mo-
dlitwa Izajasza (Is. XXVI, 9—20), f 120r; — modli-
twa Marii (Luc. I, 47—55), f 120v; — modlitwa Syme-
ona (Luc. II, 29—32), f. 121r.
4. Pieśń nad pieśniami, f 122r—127r.
5. Godzinki, f 128r—155v.
6. Modlitwy do Marii (ueddasje marjam — „Chwa-
ła Marii”), f 157r—159-r; — f 161r—168r; — na'ponie-
działek, f 168v; — na poniedziałek c.d., f 169r; —
na wtorek, f 169v; — na środę, f 170r; — na czwar-
tek, f 171v; — na piątek, f 173v; — na sobotę, f 174v;
— na poniedziałek, f 175r; — na wtorek, f 175v; —
na środę, f 176v; — na czwartek, f 177v; — na piątek,
f 178v; — na sobotę, f 180r.
7. Inne modlitwy: modlitwa przeciw chorobom,
f 181v; — modlitwa podróżnych, f 182r; — modlitwa
o deszcz, f 182r; — modlitwa o plony, f 182v; — mo-
dlitwa o wody rzeczne, f 183r; — modlitwa za władcę,
f 183r; — modlitwa za ofiarodawców, f 183v; — mo-
dlitwa za neofitów, f 184r; — modlitwa za jedność
chrześcijan, f 184v; — modlitwa za metropolitę, f 185r;
— modlitwa o pokój, f 185v.
8. Zapiski różne, f 186r—490r.
9. Credo, f 191r.
10. Obliczenia kalendarzowe i noty chronologiczne
zakończone listą ceesarzy Etiopii do Beyde Marjam
(1468—78), f 191v—194r.
11. Kolofon, f 194v—195r 8.
12. Nieregularnie rozrzucony ornament plecionkowy
i próbki pisma, f 195v—196r.
Z kolofonu wynika, że rękopis został wykonany
dla Bilen Segeda, noszącego tytuł akatsen 9 okręgu Se-
rauje, w 51 roku „Miłosierdzia” 10 *. Kopistą, a może
i twórcą miniatur był Tensaje Krystosu, którego
imię wymienione jest kilkakrotnie w tekście (np. f
128r).
Dekorację manuskryptu stanowi ornament (haregj
i 33 całostronne miniatury. Ornament jest typu ple-
cionkowego i występuje w różnych miejscach kodeksu
oddzielając od siebie poszczególne części tekstu. Na
ogół jest to wąski prostokąt, wypełniony dwutaś-
mową plecionką, zakończony prosto lub ozdobnymi
wypustkami. Na foliach 4v, 20v, 26v, 32v, 40v, 46v.
52v, 59v, 68v, 75v, 86v, 90v, 93v, 99v, 102v, 107v, 112v,
122v, 128v, 157v, 161v, 169v, tworzy on bogate obra-
mienia tekstu składające się z rozmaitych motywów
plecionkowych, komponowanych za każdym razem
nieco inaczej. Tego typu ornament jest dość częsty
w rękopisach etiopskich12. Na dekorację psałterza
składają się następujące miniatury 1. Krzyż plecion-
kowy, f 4v; — 2. Zwiastowanie, f 5r; — 3. Pokłon
Magów, f 5v; — 4. Boże Narodzenie, f 6r; — 5.
Chrzest Chrystusa, f 7r; — 6. Cud w Kanie Galilej-
skiej, f 7v; — 7. Cud w Kanie Galilejskiej (jako c.d.
kompozycji), f 8r; — 8. Wjazd do Jerozolimy, f 8v; —
9. Wjazd do Jerozolimy (jako c.d. kompozycji), f 9r; —
10. Obmywanie nóg, f lOr; -— 11. Pojmanie Chrystusa,
f 10v; — 12. Ukrzyżowanie, f lir; — 13. Zstąpienie do
Otchłani, f 12r; — 14. Wniebowstąpienie, f 12v; — 15.
Dawid, f 13v; — 16. Święci Piotr i Paweł, f 19v; — 17.
Święci Andrzej i Filip, f 25v; — 18. Święci Bartłomiej
i Tomasz, f 31v; — 19. Święci Mateusz i Tadeusz,
f 39r: — 20. Święci Jakub i Jan, f 45v; — 21. Święci
Maciej i Marek, f 51v: — 22. Święci Nataniel i Jakub
Alfeusz, f 58v: — 23. Święty Jerzy, f 67v; — 24. Świę-
ty Teodor, f 74v; — 25. Święci Antoni i Makary, f
7 Megabit jest ósmym miesiącem roku etiopskiego (od
10.III do 10.IV).
8 Treść kolofonu jest następująca: „Księga ta została
ukończona w 51 Roku Miłosierdzia, w dniach panowania
władcy Beyde Marjam. Tym, który sprawił, że ją napisano
jest Bilen Seged, akatsen Serauje. Niech go wprowadzi do
królestwa niebieskiego z jego dziećmi i z jego żoną, na
wieki wieków, amen, amen. Oby się stało. Niech się zlituje
Bóg w królestwie niebieskim nad tym, który pisał, nad
tym który kazał pisać i nad tymi, którzy będą słuchać
słów jej. Na wieki wieków amen.”
9 Akatsen — tytuł władców okręgu Serauje (północna
Etiopia), używany w wiekach średnich. Bywał mianowany
wyłącznie spośród możnowładców wywodzących się z tego
rejonu. W okresie panowania cesarza Beyde Marjam tytuł
ten nosił również zarządca krainy Gyddym. Por. A. BART-
NICKI, J. MANTEL-NIECKO, Historia Etiopii, Wrocław
1971, s. 518.
10 Etiopczycy posługiwali się różnymi systemami ka-
lendarzowymi. Podany tu rok jest 51 rokiem 13 Wielkiego
Cyklu Księżycowego liczonego od stworzenia świata.
W przeliczeniu odpowiada on 1473/74 r. kalendarza grego-
riańskiego. Por. C. CONTI ROSSINI, Tabelle comparatwe
del calendario etiopico col calendario romano, Roma 1948; —
BUXTON, The Abyssinians, o.c., Appendix B.
11 CONTI ROSSINI, Notices..., o.c., s. 21 uważa, że był
on mnichem w którymś z północnych klasztorów: Debre
Bizen, Debre Marjam w Kohain lub Debre Marjam w Dek
Itays.
12 ibidem, s. 570 Conti Rossini przypuszcza, że ornament
tego typu nie stanowi rodzimego wytworu etiopskiego,
a raczej został zapożyczony ze sztuki koptyjskiej. Spoty-
kamy go we fryzach'’ zdobiących klasztor Debre Bizen
(ufundowany przed 1380 r.), jeden z tych, w których mógł
być wykonany nasz rękopis. Ten sam typ ornamentu wy-
stępował jeszcze wcześniej w dekoracji kościołów z Roha
i Lasta powstałych w XII w. W miniaturach psałterza jest
elementem, z którego skomponowane zostały korony Da-
wida, Salomona i Konstantyna.
90
obciągnięte skórą. Paginacja rękopisu została dokona-
na przez A. d’Abbadie. Tekst do kart 127r pisany
jest w jednej kolumnie, od 128r do końca w dwóch
kolumnach i obejmuje:
1. Listę upamiętniającą świętych (tezkar), która
zatrzymuje się na 8 megabit7; dalej następują czte-
ry wiersze imion własnych częściowo zatartych —
I lv — 3r.
2. Psalmy: ps. I—X, f 14r—18v; — ps. XI—XX,
f 20r—25r; — ps. XXI—XXX, f 26r—31r; — ps. XXXI
—XL, f 32r—38v; ps. XLI—L, f 40r—45r; — ps. LI—
LXI, f 46r—50v; — ps. LXII—LXX, f 52r—57v; — ps.
LXXI—LXXX, f 59r—66v; — ps. LXXXI—XC, f
68r—73v; — ps. XCI—C, f 75r—78v; — ps. CI—CX,
f 80r—88v; — ps. CXI—CXX, f 90r—lOlr; — ps.
CXXI—CL, f 102r—dllr.
3. Modlitwy ze Starego i Nowego Testamentu:
I modlitwa Mojżesza (Ex.XV, 1—19), f lllr; — II
modlitwa Mojżesza (Deut. XXXII, 1—12:1), f 112r;
—■ III modlitwa Mojżesza (Deut. XXXII, 22—43), f
113v; — modlitwa Anny matki Samuela (I Reg. II,
1—10), f 115r; —- modlitwa Ezechiasza (Is. XXXVIII,
10—20), f 115v; — modlitwa Manassesa, f 116r; —
modlitwa Jonasza (Jon. II, 2—10), f 116v; — modli-
twa Daniela (Dan. III, 25—45), f 117r; — modlitwa
Trzech Młodzianków (Dan. III, 52—56), f 117v; —
modlitwa Habakuka (Hab. III, 2—19), f 119r; — mo-
dlitwa Izajasza (Is. XXVI, 9—20), f 120r; — modli-
twa Marii (Luc. I, 47—55), f 120v; — modlitwa Syme-
ona (Luc. II, 29—32), f. 121r.
4. Pieśń nad pieśniami, f 122r—127r.
5. Godzinki, f 128r—155v.
6. Modlitwy do Marii (ueddasje marjam — „Chwa-
ła Marii”), f 157r—159-r; — f 161r—168r; — na'ponie-
działek, f 168v; — na poniedziałek c.d., f 169r; —
na wtorek, f 169v; — na środę, f 170r; — na czwar-
tek, f 171v; — na piątek, f 173v; — na sobotę, f 174v;
— na poniedziałek, f 175r; — na wtorek, f 175v; —
na środę, f 176v; — na czwartek, f 177v; — na piątek,
f 178v; — na sobotę, f 180r.
7. Inne modlitwy: modlitwa przeciw chorobom,
f 181v; — modlitwa podróżnych, f 182r; — modlitwa
o deszcz, f 182r; — modlitwa o plony, f 182v; — mo-
dlitwa o wody rzeczne, f 183r; — modlitwa za władcę,
f 183r; — modlitwa za ofiarodawców, f 183v; — mo-
dlitwa za neofitów, f 184r; — modlitwa za jedność
chrześcijan, f 184v; — modlitwa za metropolitę, f 185r;
— modlitwa o pokój, f 185v.
8. Zapiski różne, f 186r—490r.
9. Credo, f 191r.
10. Obliczenia kalendarzowe i noty chronologiczne
zakończone listą ceesarzy Etiopii do Beyde Marjam
(1468—78), f 191v—194r.
11. Kolofon, f 194v—195r 8.
12. Nieregularnie rozrzucony ornament plecionkowy
i próbki pisma, f 195v—196r.
Z kolofonu wynika, że rękopis został wykonany
dla Bilen Segeda, noszącego tytuł akatsen 9 okręgu Se-
rauje, w 51 roku „Miłosierdzia” 10 *. Kopistą, a może
i twórcą miniatur był Tensaje Krystosu, którego
imię wymienione jest kilkakrotnie w tekście (np. f
128r).
Dekorację manuskryptu stanowi ornament (haregj
i 33 całostronne miniatury. Ornament jest typu ple-
cionkowego i występuje w różnych miejscach kodeksu
oddzielając od siebie poszczególne części tekstu. Na
ogół jest to wąski prostokąt, wypełniony dwutaś-
mową plecionką, zakończony prosto lub ozdobnymi
wypustkami. Na foliach 4v, 20v, 26v, 32v, 40v, 46v.
52v, 59v, 68v, 75v, 86v, 90v, 93v, 99v, 102v, 107v, 112v,
122v, 128v, 157v, 161v, 169v, tworzy on bogate obra-
mienia tekstu składające się z rozmaitych motywów
plecionkowych, komponowanych za każdym razem
nieco inaczej. Tego typu ornament jest dość częsty
w rękopisach etiopskich12. Na dekorację psałterza
składają się następujące miniatury 1. Krzyż plecion-
kowy, f 4v; — 2. Zwiastowanie, f 5r; — 3. Pokłon
Magów, f 5v; — 4. Boże Narodzenie, f 6r; — 5.
Chrzest Chrystusa, f 7r; — 6. Cud w Kanie Galilej-
skiej, f 7v; — 7. Cud w Kanie Galilejskiej (jako c.d.
kompozycji), f 8r; — 8. Wjazd do Jerozolimy, f 8v; —
9. Wjazd do Jerozolimy (jako c.d. kompozycji), f 9r; —
10. Obmywanie nóg, f lOr; -— 11. Pojmanie Chrystusa,
f 10v; — 12. Ukrzyżowanie, f lir; — 13. Zstąpienie do
Otchłani, f 12r; — 14. Wniebowstąpienie, f 12v; — 15.
Dawid, f 13v; — 16. Święci Piotr i Paweł, f 19v; — 17.
Święci Andrzej i Filip, f 25v; — 18. Święci Bartłomiej
i Tomasz, f 31v; — 19. Święci Mateusz i Tadeusz,
f 39r: — 20. Święci Jakub i Jan, f 45v; — 21. Święci
Maciej i Marek, f 51v: — 22. Święci Nataniel i Jakub
Alfeusz, f 58v: — 23. Święty Jerzy, f 67v; — 24. Świę-
ty Teodor, f 74v; — 25. Święci Antoni i Makary, f
7 Megabit jest ósmym miesiącem roku etiopskiego (od
10.III do 10.IV).
8 Treść kolofonu jest następująca: „Księga ta została
ukończona w 51 Roku Miłosierdzia, w dniach panowania
władcy Beyde Marjam. Tym, który sprawił, że ją napisano
jest Bilen Seged, akatsen Serauje. Niech go wprowadzi do
królestwa niebieskiego z jego dziećmi i z jego żoną, na
wieki wieków, amen, amen. Oby się stało. Niech się zlituje
Bóg w królestwie niebieskim nad tym, który pisał, nad
tym który kazał pisać i nad tymi, którzy będą słuchać
słów jej. Na wieki wieków amen.”
9 Akatsen — tytuł władców okręgu Serauje (północna
Etiopia), używany w wiekach średnich. Bywał mianowany
wyłącznie spośród możnowładców wywodzących się z tego
rejonu. W okresie panowania cesarza Beyde Marjam tytuł
ten nosił również zarządca krainy Gyddym. Por. A. BART-
NICKI, J. MANTEL-NIECKO, Historia Etiopii, Wrocław
1971, s. 518.
10 Etiopczycy posługiwali się różnymi systemami ka-
lendarzowymi. Podany tu rok jest 51 rokiem 13 Wielkiego
Cyklu Księżycowego liczonego od stworzenia świata.
W przeliczeniu odpowiada on 1473/74 r. kalendarza grego-
riańskiego. Por. C. CONTI ROSSINI, Tabelle comparatwe
del calendario etiopico col calendario romano, Roma 1948; —
BUXTON, The Abyssinians, o.c., Appendix B.
11 CONTI ROSSINI, Notices..., o.c., s. 21 uważa, że był
on mnichem w którymś z północnych klasztorów: Debre
Bizen, Debre Marjam w Kohain lub Debre Marjam w Dek
Itays.
12 ibidem, s. 570 Conti Rossini przypuszcza, że ornament
tego typu nie stanowi rodzimego wytworu etiopskiego,
a raczej został zapożyczony ze sztuki koptyjskiej. Spoty-
kamy go we fryzach'’ zdobiących klasztor Debre Bizen
(ufundowany przed 1380 r.), jeden z tych, w których mógł
być wykonany nasz rękopis. Ten sam typ ornamentu wy-
stępował jeszcze wcześniej w dekoracji kościołów z Roha
i Lasta powstałych w XII w. W miniaturach psałterza jest
elementem, z którego skomponowane zostały korony Da-
wida, Salomona i Konstantyna.
90