Instytut Sztuki (Warschau) [Hrsg.]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Hrsg.]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Hrsg.]: Biuletyn Historii Sztuki (37.1975)

KRONIKA STOWARZYSZENIA HISTORYKÓW SZTUKI

MARIA ŻUKOWSKA
FRANCUSKIE ZASTAWY SREBRNE W ZBIORACH WILANOWSKICH

Okazały i piękny zespół sreber
francuskich, stanowiący część histo-
rycznej kolekcji pałacu wilanow-
skiego, budził zawsze ogromne zain-
teresowanie. Dotąd jednak obiekty
te nie doczekały się oddzielnej pu-
blikacji, ani też, ze względu na
specyficzny charakter zabytków, wy-
magających szczególnego zabezpie-
czenia, nie były udostępniane szer-
szym kręgom zwiedzających.
Dopiero w 1973 r. Wystawa
Sztuki Francuskiej w zbiorach pol-
skich urządzona przez Muzeum Na-
rodowe w Poznaniu stała się okazją
do wystawienia najcenniejszych ze-
społów, a obecna sesja stworzyła
korzystne warunki do prezentacji
cennych sreber z Wilanowa specja-
listom rzemiosła artystycznego z ca-
łej Polski.
Najpiękniejsze i najcenniesze ze-
społy tych sreber wyszły z pracow-
ni najznakomitszych złotników fran-
cuskich działających w Paryżu w
końcu XVIII i na pocz. XIX w.,
reprezentując wspaniale sztukę złot-
niczą tego okresu.
Najliczniejszym zespołem są
obiekty pochodzące z manufaktury
M. G. Biennais- (1764—(1843).
W pierwszym rzędzie wymienić tu
należy wielką zastawę stołową skła-
dającą się z 39 sztuk, wykonaną dla
hetmana Franciszka Ksawerego Bra-
nickiego oznakowaną herbem Kor-
czak z napisem Pro Fide et Patria
wykonaną ze srebra I-szej próby
(950 zawartości czystego kruszcu),
oznakowaną puncami złotnika, oraz
puncami probierczymi i gwarancyj-
nymi Paryża za lata 1793—1819. Za-
stawa ta składa się z 6 waz z po-
krywami, pary naczyń do chłodze-
nia szampana, czterech podstaw z
naczyniami szklanymi do przypraw,
dwóch sosjerek, pięciu solniczek,
dwunastu talerzy i ośmiu półmis-
ków. Puncami tego samego artysty
oznakowane są także 72 noże ze
srebra złoconego, z piękną dekoracją
trzonków. W tej samej manufaktu-
rze i w tym samvm okresie bliski
współpracownik M. G. Biennais —
Franęois Dominiąue Naudin wyko-

nał duży zespół sztućców składający
się z 72 widelców, 72 łyżek — 6 ły-
żek półmiskowych, 3 łyżek szufelek i
1 łyżki do cukru. Zespół ten, wyko-
nany ze srebra złoconego o jedna-
kowej dekoracji trzonków, oznako-
wany puncami artysty, puncami
probierczymi i gwarancyjnymi mia-
sta Paryża, związać należy z Alek-
sandrą Potocką, córką Stanisława
Septyma Potockiego i od '1845 r.
żoną Augusta Potockiego właściciela
Wilanowa. F. D. Naudin w’ykonał
również znajdujące się w Wilano-
wie -23 łyżeczki do herbaty, ozdobio-
ne na trzonkach dekoracją arabe-
skową i połączonymi herbami Kor-
czak i Engelhardt. Łyżeczki te sta-
nowią zapewne komplet z okazałą
i piękną zastawą do herbaty i kawy
tzw. „Cabaret”, którą wykonał Jean-
-Baptiste Claude Odiot (1763—1850)
dla hetmana Franciszka Ksawerego
Branickiego i jego żony Aleksandry
Engelhardt. Ten najpiękniejszy ze-
spół złoconych sreber składa się z
dwóch ogromnych tac, samowara,
dzbanka-kafetiery, czajnika do pa-
rzenia herbaty, dzbanuszka-nalewki,
patery, palnika oraz miseczki do
płukania filiżanek. Obiekty te de-
korowane są bogato aplikowanymi
półplastycznymi scenami mitologicz-
nymi, delfinami -oraz gałazkami i
owocami winnej latorośli. dajac
świadectwo niespotykanego kunsztu
i ukazując najwyższy poztom twór-
czości J.-B. C. Odiota. W Wilano-
wie zachowało się ponadto 7 o-
biektów, dzieł tego samego artys-
ty: nie stanowią one jednak kom-
pletu, świadczyć mogą jedynie o
istnieniu niegdyś innych jeszcze
zespołów, z których do dzisiaj za-
chowały się jedynie pojedyncze o-
kazy.
Z kolei wymienić należy skrom-
niejsze zestawy wykonane przez
złotników francuskich z 1. połowy
XIX w., znanych na razie tylko
z inicjałów. Z tej grupy obiektów
najliczniejszy i najładniejszy jest
zespół stanowiący zastawę na toa-
letę, składający się z 18 sztuk, a
wykonany w Paryżu w latach
1809—1819 przez monogramistę Q.B.

W skład jego wchodzi lustro typu
„psyche”, para lichtarzy trzyświeco-
wych, dzbanek na wodę, miska, czte-
ry szkatuły na biżuterię, trzy cylin-
dryczne pudełka z pokrywkami
zamykanymi na gwint, dwa ku-
beczki, lichtarzyk oraz dzwonek.
Obiekty te wykonane były zapewne
dla hetmana F. K. Branickiego.
Ozdobione są symetrycznymi pal-
metkami, rozetkami, profilowania-
mi, oraz półplastycznym herbem
właściciela /(Korczak) pod koroną
hrabiowską z laurowymi girlanda-
mi.
W zbiorach wilanowskich zacho-
wały się jeszcze inne srebrne przy-
bory toaletowe w ilości 29 sztuk,
wykonane przez dwóch złotników
paryskich, monogramistę P.N.B. w
latach 1798—1809 oraz przez Aucoca
w połowie XIX w. Badania nad tym
zespołem obiektów nie zostały w
pełni zakończone, podobnie jak nie
jest jeszcze opracowana skromnie
dekorowana zastawa stołowa, skła-
dająca się z 19 sztuk, wykonana
przez monogramistę paryskiego
J.A.B. w latach 1809—1819, a ozna-
kowana wiązanym monogramem
C.B. (Monogramu tego dotąd nie
udało się związać z konkretną oso-
bą).
Wspomnieć należy również o kil-
kunastu różnych, w większości drob-
nych obiektach, wykonanych przez
różnych złotników paryskich w la-
tach 1798—1819.
Opisane wyżej zespoły świadczą
niezaprzeczalnie, że kolekcję sreber
francuskich z Wilanowa zaliczyć na-
leży do najcenniejszych w zbiorach
polskich. Dowodzą one również do-
brego smaku i orientacji w modzie
wyposażenia wnętrz byłych właści-
cieli Wilanowa. Największa wartość
sreber wilanowskich przejawia s’C
7. jednej strony w fakcie istnienia
dużych kompletów, z drugiej w
oznakowaniu ich puncami najzna-
komitszych złotników francuskich,
których prace ocenione zostały jako
najwyższe osiągnięcia złotnictwa
europejskiego końca XVIII i pocz.
XIX w.

PAULINA CHRZANOWSKA, HALINA CHOJNACKA
Z BADAŃ NAD SZKLARSTWEM POLSKIM — MANUFAKTURA NALIBOCKA
W I POŁOWIE XVIII WIEKU
Przedmiot niniejszego referatu polskiego szkła, podjętych w 1961 r. Polskim Komitecie do Badań nad
potraktowano jako fragment szero- pod kierownictwem prof. Z. Ka- Historią Szkła (obecnie podkomitet
ko zakrojonych badań nad dziejami mieńskiej przez zespół skupiony w Polskiego Komitetu ICOM). Badania

75