DOI Heft:
Nr. 2
DOI Artikel:Otto-Michałowska, Maria; Pezzi-Ascani, Maria Luisa: Motywy włoskie w malarstwie małopolskim XV wieku
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.48041#0124
MARIA OTTO-MICHAŁOWSKA, MARIA LUISA PEZZI-ASCANI
MOTYWY WŁOSKIE W MALARSTWIE MAŁOPOLSKIM XV WIEKU
Reminiscencje włoskie w sztuce polskiej XV wie-
ku oto problem, który oczekuje nie od dzisiaj na wła-
ściwe swe ustawienie, aczkolwiek chyba sporo jesz-
cze czasu upłynie zanim wyraźniej zobaczymy kon-
tury tego obrazu. Jak dotąd jest on raczej sygnalizo-
wany, prześwituje jeszcze niejasno, wylania się na
powierzchnię świadomości historycznej z największym
trudem. A jednak istnieje on niewątpliwie i ma za
sobą historyczne uwarunkowanie ... tak pisze w jed-
nej z ostatnich swych prac wybitny znawca sztuki
średniowiecznej — Michał Walicki1.
Przedwczesna śmierć Profesora nie pozwoliła Mu
szerzej rozwinąć sygnalizowanych problemów, jednak
w środowisku swych uczniów pozostawił On głębokie
przekonanie, że problem relacji polsko-włoskich w
XV w. jest możliwy do opracowania i domaga się
rozwiązania. Praca niniejsza, nie pretendując do da-
nia definitywnej odpowiedzi na cały postawiony przez
Walickiego problem, zajmuje się pewnym wycinkiem
dziejów relacji polsko-włoskich, wycinkiem, który wy-
daje się sprawą najbardziej uchwytną, formalnie
i historycznie potwierdzoną 2.
Zachętą do podjęcia takiego tematu badań była
prócz wymienionego artykułu Walickiego, dawna lecz
interesująca do dziś praca Glasera3, oraz nowe ba-
dania czeskich historyków sztuki, którzy na swoim
terenie starają się prześledzić infiltrację wpływów
południa 4.
1 M. WALICKI, Reminiscencje włoskie w plastyce pol-
skiej XV wieku [w:] Zloty widnokrąg, Warszawa 1965,
s. 110.
2 Pragniemy na tym miejscu podziękować profesorowi
Oreste Ferrari, który zachęcił nas do opublikowania tej
pracy i zrecenzował ją, oraz osobom, które przyczyniły się
do uzyskania trudno dostępnych publikacji zwłaszcza: Prof.
Bronisławowi Bilińskiemu i mgr Barbarze Siekierskiej ze
Stacji Naukowej PAN w Rzymie oraz Ojcu Egidio Paulo
Tic z Kurii Generalnej O. O. Bernardynów w Rzymie.
3 C. GLASER, Italienische Bildmotive in der Altdeut-
sche Malerei, „Zeitschrift fur bildende Kunst” NF XV,
1916, s. 145.
4 V. DVORAKOVA, Talianske vyvinove prudy strado-
vekej nastennej malby na Slouensku [w:] Zo starśich vy-
tuarnych dejin Slouenska, Bratislava 1965, s. 225; — J. PE-
SlNA, Quelques elements dhllusion spatiale dans le cycle
Zainteresowanie nasze dotyczy czterech polskich
obrazów pochodzących z około połowy XV w., któ-
rych związki ze sztuką włoską wydają się niewątpli-
we. Są to: Opłakiwanie z Lnomranic, opłakiwanie
z Czarnego Potcka, Opłakiwanie z Żywca, oraz Pieta
z nieznanej miejscowości (dziś w Muzeum Narodo-
wym w Warszawie). Pierwsze miejsce zajmuje tu od
dawna przyciągający uwagę badaczy obraz Opłakiwa-
nie z Chomranic (il. 1). Wpływy włoskie dostrzegało
w obrazie wielu badaczy, mówiąc ogólnie o jego „ita-
lianizmie” 5, nigdy jednak nie poddano obrazu do-
kładniejszym badaniom pod tym kątem.
Dokładna analiza obiektu wykazuje, że obraz
z Chomranic jest dziełem wielowarstwowym i że zło-
żyło się nań wiele czynników plastycznych. Wydaje
się jednak, że rola studiów włoskich nieznanego au-
tora obrazu jest bardzo wyraźna. Dotyczy to przede
wszystkim samego komponowania postaci, ich modę-
lunlku i stosunku do zajmowanej przestrzeni. Gdy
przyjrzymy się obrazowi uderza nas następujące zja-
wisko: z płaskiego tła wyrastają bardzo plastyczne
postacie o silnie wyeksponowanym konturze, modelo-
wane przy użyciu mocnego, nie spotykanego na tere-
nie Polski światłocienia. To dążenie do wydobycia
bryły w zestawieniu z płaskim tłem i silnie zazna-
czonym konturem sprawia wrażenie pewnej reliefo-
wości. Podobne zjawisko obserwujemy w obrazie
Zdjęcie z krzyża przypisywanym znanemu giottyście
z połowy XIV w. — Maso 6 (il. 6). Mistrz włoski pa-
d’Assise et leur echo dans la peinture gothique de Bohśme
[w:] Giotto e il sito tempo, Atti del Congresso Internazio-
nale per la celebratione del VII Centenario della nascita di
Giotto, Roma 1971, s. 105.
5 M. WALICKI, Ze studiów nad malarstwem cechowym
Ziemi Sądeckiej w XV w., „Sprawozdania... PAU” XXXVII,
1932, nr 2, s. 17; — J. E. DUTKIEWICZ, Nowy Sącz —
polska Siena, „Brzegi. Artyst.” I, 1946, nr 5, s. 7; —
M. WALICKI, Malarstwo polskie. Gotyk, renesans, wczesny
manieryzm (katalog oprać. M. OTTO), Warszawa 1961, s. 19,
300, nr 28—30; — M. WALICKI, Pologne, La peinture du
XV siecle, Paris 1964, Collection UNESCO de Fart mon-
dial, s. 14.
6 Zdania uczonych w sprawie autorstwa tego obrazu są
podzielone, co wynika z nie rozwiązanego dotąd sporu
o rozgraniczenie dzieł malarskich Maso i Giottina (por.:
O. SIREN, II problema Maso — Giottino, „Dedalo” 1927,
114
MOTYWY WŁOSKIE W MALARSTWIE MAŁOPOLSKIM XV WIEKU
Reminiscencje włoskie w sztuce polskiej XV wie-
ku oto problem, który oczekuje nie od dzisiaj na wła-
ściwe swe ustawienie, aczkolwiek chyba sporo jesz-
cze czasu upłynie zanim wyraźniej zobaczymy kon-
tury tego obrazu. Jak dotąd jest on raczej sygnalizo-
wany, prześwituje jeszcze niejasno, wylania się na
powierzchnię świadomości historycznej z największym
trudem. A jednak istnieje on niewątpliwie i ma za
sobą historyczne uwarunkowanie ... tak pisze w jed-
nej z ostatnich swych prac wybitny znawca sztuki
średniowiecznej — Michał Walicki1.
Przedwczesna śmierć Profesora nie pozwoliła Mu
szerzej rozwinąć sygnalizowanych problemów, jednak
w środowisku swych uczniów pozostawił On głębokie
przekonanie, że problem relacji polsko-włoskich w
XV w. jest możliwy do opracowania i domaga się
rozwiązania. Praca niniejsza, nie pretendując do da-
nia definitywnej odpowiedzi na cały postawiony przez
Walickiego problem, zajmuje się pewnym wycinkiem
dziejów relacji polsko-włoskich, wycinkiem, który wy-
daje się sprawą najbardziej uchwytną, formalnie
i historycznie potwierdzoną 2.
Zachętą do podjęcia takiego tematu badań była
prócz wymienionego artykułu Walickiego, dawna lecz
interesująca do dziś praca Glasera3, oraz nowe ba-
dania czeskich historyków sztuki, którzy na swoim
terenie starają się prześledzić infiltrację wpływów
południa 4.
1 M. WALICKI, Reminiscencje włoskie w plastyce pol-
skiej XV wieku [w:] Zloty widnokrąg, Warszawa 1965,
s. 110.
2 Pragniemy na tym miejscu podziękować profesorowi
Oreste Ferrari, który zachęcił nas do opublikowania tej
pracy i zrecenzował ją, oraz osobom, które przyczyniły się
do uzyskania trudno dostępnych publikacji zwłaszcza: Prof.
Bronisławowi Bilińskiemu i mgr Barbarze Siekierskiej ze
Stacji Naukowej PAN w Rzymie oraz Ojcu Egidio Paulo
Tic z Kurii Generalnej O. O. Bernardynów w Rzymie.
3 C. GLASER, Italienische Bildmotive in der Altdeut-
sche Malerei, „Zeitschrift fur bildende Kunst” NF XV,
1916, s. 145.
4 V. DVORAKOVA, Talianske vyvinove prudy strado-
vekej nastennej malby na Slouensku [w:] Zo starśich vy-
tuarnych dejin Slouenska, Bratislava 1965, s. 225; — J. PE-
SlNA, Quelques elements dhllusion spatiale dans le cycle
Zainteresowanie nasze dotyczy czterech polskich
obrazów pochodzących z około połowy XV w., któ-
rych związki ze sztuką włoską wydają się niewątpli-
we. Są to: Opłakiwanie z Lnomranic, opłakiwanie
z Czarnego Potcka, Opłakiwanie z Żywca, oraz Pieta
z nieznanej miejscowości (dziś w Muzeum Narodo-
wym w Warszawie). Pierwsze miejsce zajmuje tu od
dawna przyciągający uwagę badaczy obraz Opłakiwa-
nie z Chomranic (il. 1). Wpływy włoskie dostrzegało
w obrazie wielu badaczy, mówiąc ogólnie o jego „ita-
lianizmie” 5, nigdy jednak nie poddano obrazu do-
kładniejszym badaniom pod tym kątem.
Dokładna analiza obiektu wykazuje, że obraz
z Chomranic jest dziełem wielowarstwowym i że zło-
żyło się nań wiele czynników plastycznych. Wydaje
się jednak, że rola studiów włoskich nieznanego au-
tora obrazu jest bardzo wyraźna. Dotyczy to przede
wszystkim samego komponowania postaci, ich modę-
lunlku i stosunku do zajmowanej przestrzeni. Gdy
przyjrzymy się obrazowi uderza nas następujące zja-
wisko: z płaskiego tła wyrastają bardzo plastyczne
postacie o silnie wyeksponowanym konturze, modelo-
wane przy użyciu mocnego, nie spotykanego na tere-
nie Polski światłocienia. To dążenie do wydobycia
bryły w zestawieniu z płaskim tłem i silnie zazna-
czonym konturem sprawia wrażenie pewnej reliefo-
wości. Podobne zjawisko obserwujemy w obrazie
Zdjęcie z krzyża przypisywanym znanemu giottyście
z połowy XIV w. — Maso 6 (il. 6). Mistrz włoski pa-
d’Assise et leur echo dans la peinture gothique de Bohśme
[w:] Giotto e il sito tempo, Atti del Congresso Internazio-
nale per la celebratione del VII Centenario della nascita di
Giotto, Roma 1971, s. 105.
5 M. WALICKI, Ze studiów nad malarstwem cechowym
Ziemi Sądeckiej w XV w., „Sprawozdania... PAU” XXXVII,
1932, nr 2, s. 17; — J. E. DUTKIEWICZ, Nowy Sącz —
polska Siena, „Brzegi. Artyst.” I, 1946, nr 5, s. 7; —
M. WALICKI, Malarstwo polskie. Gotyk, renesans, wczesny
manieryzm (katalog oprać. M. OTTO), Warszawa 1961, s. 19,
300, nr 28—30; — M. WALICKI, Pologne, La peinture du
XV siecle, Paris 1964, Collection UNESCO de Fart mon-
dial, s. 14.
6 Zdania uczonych w sprawie autorstwa tego obrazu są
podzielone, co wynika z nie rozwiązanego dotąd sporu
o rozgraniczenie dzieł malarskich Maso i Giottina (por.:
O. SIREN, II problema Maso — Giottino, „Dedalo” 1927,
114