Instytut Sztuki (Warschau) [Editor]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Editor]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Editor]: Biuletyn Historii Sztuki (37.1975)

KRONIKA STOWARZYSZENIA HISTORYKÓW SZTUKI

święcone problematyce rzemiosł ar-
tystycznych organizować raz na trzy
lata, urządzając je każdorazowo w
innym środowisku. M. Starzewska,

która sesję podsumowała, podkreś-
liła celowość spotkania specjalistów
na sesji poznańskiej oraz propono-
wała na przyszłość bardziej precy-

zyjne ukierunkowanie problematyki
referatów.
opracowała A. Wasilkowska

PIOTR SKUBISZEWSKI

PROBLEMY I PERSPEKTYWY BADAŃ NAD ZŁOTNICTWEM X—XII WIEKU W POLSCE

Autor przedstawił główne pro-
blemy i możliwości badań w za-
kresie dzieł złotnictwa, ujmując je
w cztery wielkie zakresy nadawcze.
Pierwszy stanowi srebrna biżuteria
występująca w X i XI w. na zie-
miach polskich, a łącząca się z po-
dobnymi wyrobami na innych zie-
miach słowiańskich. Drugi zespół
problemów badawczych daje się wy-
odrębnić wokół wyrobów metalo-
wych i dzieł złotniczych wkładanych
do grobów duchownych. Były to
przeważnie przedmioty proste, po-

zbawione dekoracji. Trzeci zakres
badawczy stanowią te wybitne,
przeważnie dekorowane dzieła złot-
nictwa romańskiego, ktorycn nie
można z całą pewnością zaiiczyc qu
importów, i które należałoby — w
większym niż dotychczas stopniu —
wykorzystać jako materiał do po-
znania procesów twórczych przebie-
gających na terytorium Polski.
Czwarty zakres badawczy stanowią
monety i pieczęcie, dotychczas nie-
dostatecznie jeszcze włączone w ba-
dania nad sztuką romańską w Pol-

sce, a mogące w tym zakresie przy-
nieść ważne wnioski, jako dzieła
szczególnie mocno związane z miej-
scowymi potrzebami i przeważnie
na miejscu przez złotników wyko-
nane. laki wyraźny podział ma-
teriału zabytkowego w świetle pro-
blemów i perspektyw badawczych
jest uzasadniony tym, że każda z
wymienionych grup nasuwa od-
mienne problemy metodyczne i każ-
da ukazuje inne aspekty rzemiosła
złotniczego w Polsce X—XII w.

MARIA STARZEWSKA

STAN I POTRZEBY BADAŃ

W ZAKRESIE ŚLĄSKIEGO RZEMIOSŁA ARTYSTYCZNEGO

Wyodrębnienie Śląska spośród
innych dzielnic Polski wydaje się
słusznym, bowiem zhiiana przyna-
leżności państwowej nabierała w
ciągu wieków coraz większego zna-
czenia, które uwidoczniło się nie
tylko w -dziedzinie politycznej, ale
i gospodarczej, a także i w dziedzi-
nie kultury.
Mniej więcej do połowy XIV w.
Śląsk związany jest z innymi ów-
czesnymi ziemiami polskimi i jego
sztuka rozwija się w itych samycn
kierunkach co w reszcie kraju. Na-
tomiast od końca XIV w., kiedy
to następuje duży rozwój gospodar-
czy miast, odmienne stosunki poli-
tyczne umożliwiły o wiele większe,
niż to miało miejsce w Polsce usa-
modzielnienie się miast, spowodo-
wały i bogatszy rozwój rzemiosła
i wyraźniejsze wytworzenie się me-
cenatu mieszczańskiego. W tym
okresie, aż do połowy XVI w. moż-
na mówić o istniejących jeszcze
związkach rzemiosła śląskiego z
polskim, tzn. małopolskim, wielko-
polskim, a może nawet i Mazowsza,
ale także o coraz wyraźniej wy-
stępujących odrębnościach.
W 2. połowie XVI w. pod wpły-
wem reformacji zaczyna się, zwłasz-
cza w dziedzinie rzemiosła, wyraź-
nie zmieniać orientacja artystycz-
na, która bardziej może niż w Pol-
sce wiąże się z Niderlandami za-

równo dzięki stosunkom handlowym
kupiectwa śląskiego, jak i licznym
artystom i rzemieślnikom, imigran-
tom przybywającym tu na skutek
prześladowań religijnych. W XVII w.
ogromne wyniszczenie kraju w cza-
sie wojny 30-letniej, która Polski
nie dotknęła, stanowi pewną przer-
wę w ciągłości śląskiego rozwoju
artystycznego.
W 2. połowie XVII w. rozpoczy-
na się wielka kampania kontrrefor-
macji, o pół wieku później niż to
miało miejsce w Królestwie Pol-
skim. Na Śląsku związanym poli-
tycznie z Habsburgami związki ar-
tystyczne zacieśniają się wtedy prze-
de wszystkim z Austrią i Czechami.
Działalność kontrreformacyjną roz-
wijały tu także głównie wielkie
klasztory. Warto przypomnieć sobie
bogactwo wystroju kościołów klasz-
tornych z 2. połowy XVII w., który
obejmował nie tylko malarstwo i
rzeźbę, ale snycerstwo, stolarstwo*,
złotnictwo, nawet kowalstwo arty-
styczne. Za przykładem klasztorów
rozwija się wtedy także i cechowe
rzemiosło. Toteż znaczenie kontr-
reformacji na Śląsku, dla rozwoju
i ponownego rozkwitu sztuki, a mię-
dzy innymi i dla rzemiosła, było
specjalnie ważne i owocne. Nie do-
chodzi natomiast zupełnie do Śląska
wpływ sztuki Islamu, tak charak-
terystyczny dla Polski w tym czasie.

Między innymi np. choć włókiennic-
two było tu bardzo rozwinięte, nie
powstają żadne dziedziny tkactwa
artystycznego, kwitnie natomiast
hafciarstwo, aplikacje, dziewarstwo.
Przyłączenie Śląska do Prus nadaje
tej dzielnicy już w 2. połowie
XVIII w. piętno pruskiego klasycyz-
mu, narzucanego odgórnie, tak jak
nigdy w Polsce to nie miało miejsca.
Opracowania niemieckie zarów-
no archiwistów, jak i historyków
sztuki i tych wcześniejszych jeszcze
z XIX w., jak i późniejszych, za-
jęły się przede wszystkim tymi dzie-
dzinami rzemiosła, które zachowały
większą liczbę zabytków. Po pra-
cach Czihaka, Hintzego, Masnera,
Straussa, Giindela znana była w
ogólnych zarysach historia szklar-
stwa, historia ceramiki i konwisar-
stwa oraz częściowo historia złot-
nictwa zwłaszcza wrocławskiego —
doskonała wystawa złotnictwa ślą-
skiego w 19*05 r. obejmująca około
1'000 eksponatów jest nadal pod-
stawą wszelkich opracowań w tym
zakresie. Brak natomiast prawie zu-
pełny w literaturze niemieckiej
opracowań z zakresu stolarstwa,
wyrobów z miedzi, mosiądzu, cho-
ciaż skądinąd wiadomo, że cechy
tych specjalności były liczne, a i
przykładów zarówno stolarki jak i
wyrobów z miedzi zachowało się do-
syć dużo-. Jeżeli chodzi o okresy roz-

67