DOI issue:
Nr. 1
DOI article:Recenzje
DOI article:Chojecka, Ewa: [Rezension von: Aloys Ruppel, Stanislaus Polonus, Polski drukarz i wydawca wczesnej doby w Hiszpanii]
DOI Page / Citation link: https://doi.org/10.11588/diglit.48041#0062
R
E
C
E
N
Z
J
EWA CHOJECKA
Aloys Ruppel, Stanislaus Polonus, Polski drukarz i wydawca wczesnej doby w Hiszpanii. Wydanie
polskie rozszerzone opracował Tadeusz Zapiór, przedmową poprzedziła Alodia Kawecka-Gryczowa,
Kraków 1970.
Rok 1974, obchodzony jako 500-letnia rocznica
powstania sztuki drukarskiej w Polsce, poprzedzony
został szeregiem przedsięwzięć badawczych na polu hi-
storii typografii oraz ilustracji dawnej książki. W
większości prace te dotyczą zjawisk występujących
na obszarze ziem polskich, jakkolwiek dla każdego,
choćby pobieżnie obznajomionego z problematyką
sztuki drukarskiej jest oczywiste, że temat ten zawie-
ra wiele aspektów międzynarodowych powiązań kul-
turowych i artystycznych, niekiedy sięgających ośro-
dków bardzo odległych. Takiemu właśnie aspektowi
poświęcone jest omawiane wydawnictwo.
Dobrze się stało, że dzieje i działalność jednego
spośród polskich typografów, czynnego poza granicami
monarchii Jagiellonów, Stanisława Polaka, pracują-
cego na przełomie XV i XVI w. w Sewilli, doczekały
się wyczerpującej monografii, tym ciekawszej, że bę-
dącej równocześnie wydaniem bibliofilskim dużej ran-
gi, dziełem sztuki współczesnego drukarstwa.
Wydana w r. 1970 w Krakowie monografia Aloysa
Ruppla, zasłużonego dyrektora Muzeum Gutenberga
w Moguncji, poświęcona Stanisławowi Polakowi, jest
drugą edycją tego dzieła. Pierwsze wydanie, znacznie
skromniejsze, ukazało się w r. 1946 w Monachium1.
Obecne wydanie, przełożone na język polski, uzupeł-
nione zostało obszernym komentarzem naukowym,
przypisami i nowymi materiałami źródłowymi oraz
nowym zestawem ilustracji przez znanego księgo-
znawcę Tadeusza Zapióra. Książka znalazła żywy
oddźwięk w kręgu historyków literatury i drukarstwa,
warto także spojrzeć na nią przez pryzmat potrzeb
i zainteresowań historyka sztuki.
O losach osobistych Stanisława Polaka wiemy bar-
dzo niewiele. Występuje najprzód w oficynie Macieja
z Moraw w Neapolu, skąd na wezwanie królów Hisz-
panii Ferdynanda i Izabelli przenosi się wraz ze swym
wspólnikiem Meinardem Ungutem w r. 1491 do stolicy
1 A. RUPPEL, Stanislaus Polonus. Ein polnischer Fruh-
drucker in Spanien, Munchen 1946.
2 RUPPEL — ZAPlOR, O. C., S. 17 — 29.
3 Por. m. in. P. KRISTELLER, Kupferstich und Holz-
schnitt in vier Jahrhunderten, Berlin 1911, s. 117 — 122;
— P. R. LYELL, Early Book Illustration in Spain, London
1926, s. 65 — 70; — A. HIND, An Introduction to a History
Andaluzji, zakładając tutaj drukarnię, która z czasem
stała się jedną z najciekawszych artystycznie na Pół-
wyspie Iberyjskim2.
Ilustracje graficzne z druków Stanisława Polaka
były dotychczas trudno dostępne, bądź całkiem nie
publikowane. Zasługą Zapióra jest przeto zaopatrzenie
wydania krakowskiego dzieła Ruppla prawie w komp-
let wyposażenia graficznego druków Stanisława. Re-
produkcje w oryginalnych wymiarach, technicznie na
wysokim poziomie, zyskują dodatkowo przez umie-
szczenie wielu z nich na wkładkach z czerpanego pa-
pieru, dzięki czemu zachowują swoje pierwotne wa-
lory odbitki starodrukowej.
Książka Ruppla — Zapióra napisana została z po-
zycji historii drukarstwa, niemniej przedstawiony w
niej materiał graficzny stawia przed historykiem
sztuki szereg nowych zapytań, związanych z procesem
kształtowania się lokalnych ośrodków sztuki graficz-
nej na przełomie XV i XVI w. Mając w pamięci po-
czątki drukarstwa i grafiki w Polsce, przypadające
w przybliżeniu na ten sam czas co działalność drukar-
ska Stanisława na drugim końcu Europy, przegląda-
my jego druki ze szczególną uwagą (przypomnieć
warto, że w r. 1491, kiedy rozpoczyna pracę jego ofi-
cyna sewilska, wychodzi w Krakowie grupa druków
słowiańskich Szwajbolda Fioła). Podobnie jak w Kra-
kowie początków XVI w. oglądamy w Sewilli tego
czasu proces formowania się miejscowego profilu ar-
tystycznego grafiki książkowej w oparciu o wielorakie
inspiracje obce: niderlandzkie, francuskie, niemieckie
i włoskie. Te procesy asymilowania obcych inspiracji
zauważali już badacze grafiki iberyjskiej wielokrot-
nie3. Zwracano uwagę na charakterystyczne formy
grafiki figuralnej: krótkie, gęste kreskowanie, formę
oschłą, jakby archaizującą4. Inna natomiast atmosfera
panuje w obrębie form ornamentalnych, gdzie do gło-
su dochodzą także elementy tradycji mauretańskich5.
Wyrażają się one w subtelnych formach delikatnych
of Woodcut with a detailed Survey of Work done in the
15th Century, II, London 1935, s. 741 — 758 z bibliografią
przedmiotu; — D. B. UPDIKE, Printing Types, their Histo-
ry, Forms and Use, I, Cambridge Mass., 1937, s. 99 —112.
4 Por. KRISTELLER, O. C., S. 119 — 120.
5 Ibidem, s. 119 — 121.
54
E
C
E
N
Z
J
EWA CHOJECKA
Aloys Ruppel, Stanislaus Polonus, Polski drukarz i wydawca wczesnej doby w Hiszpanii. Wydanie
polskie rozszerzone opracował Tadeusz Zapiór, przedmową poprzedziła Alodia Kawecka-Gryczowa,
Kraków 1970.
Rok 1974, obchodzony jako 500-letnia rocznica
powstania sztuki drukarskiej w Polsce, poprzedzony
został szeregiem przedsięwzięć badawczych na polu hi-
storii typografii oraz ilustracji dawnej książki. W
większości prace te dotyczą zjawisk występujących
na obszarze ziem polskich, jakkolwiek dla każdego,
choćby pobieżnie obznajomionego z problematyką
sztuki drukarskiej jest oczywiste, że temat ten zawie-
ra wiele aspektów międzynarodowych powiązań kul-
turowych i artystycznych, niekiedy sięgających ośro-
dków bardzo odległych. Takiemu właśnie aspektowi
poświęcone jest omawiane wydawnictwo.
Dobrze się stało, że dzieje i działalność jednego
spośród polskich typografów, czynnego poza granicami
monarchii Jagiellonów, Stanisława Polaka, pracują-
cego na przełomie XV i XVI w. w Sewilli, doczekały
się wyczerpującej monografii, tym ciekawszej, że bę-
dącej równocześnie wydaniem bibliofilskim dużej ran-
gi, dziełem sztuki współczesnego drukarstwa.
Wydana w r. 1970 w Krakowie monografia Aloysa
Ruppla, zasłużonego dyrektora Muzeum Gutenberga
w Moguncji, poświęcona Stanisławowi Polakowi, jest
drugą edycją tego dzieła. Pierwsze wydanie, znacznie
skromniejsze, ukazało się w r. 1946 w Monachium1.
Obecne wydanie, przełożone na język polski, uzupeł-
nione zostało obszernym komentarzem naukowym,
przypisami i nowymi materiałami źródłowymi oraz
nowym zestawem ilustracji przez znanego księgo-
znawcę Tadeusza Zapióra. Książka znalazła żywy
oddźwięk w kręgu historyków literatury i drukarstwa,
warto także spojrzeć na nią przez pryzmat potrzeb
i zainteresowań historyka sztuki.
O losach osobistych Stanisława Polaka wiemy bar-
dzo niewiele. Występuje najprzód w oficynie Macieja
z Moraw w Neapolu, skąd na wezwanie królów Hisz-
panii Ferdynanda i Izabelli przenosi się wraz ze swym
wspólnikiem Meinardem Ungutem w r. 1491 do stolicy
1 A. RUPPEL, Stanislaus Polonus. Ein polnischer Fruh-
drucker in Spanien, Munchen 1946.
2 RUPPEL — ZAPlOR, O. C., S. 17 — 29.
3 Por. m. in. P. KRISTELLER, Kupferstich und Holz-
schnitt in vier Jahrhunderten, Berlin 1911, s. 117 — 122;
— P. R. LYELL, Early Book Illustration in Spain, London
1926, s. 65 — 70; — A. HIND, An Introduction to a History
Andaluzji, zakładając tutaj drukarnię, która z czasem
stała się jedną z najciekawszych artystycznie na Pół-
wyspie Iberyjskim2.
Ilustracje graficzne z druków Stanisława Polaka
były dotychczas trudno dostępne, bądź całkiem nie
publikowane. Zasługą Zapióra jest przeto zaopatrzenie
wydania krakowskiego dzieła Ruppla prawie w komp-
let wyposażenia graficznego druków Stanisława. Re-
produkcje w oryginalnych wymiarach, technicznie na
wysokim poziomie, zyskują dodatkowo przez umie-
szczenie wielu z nich na wkładkach z czerpanego pa-
pieru, dzięki czemu zachowują swoje pierwotne wa-
lory odbitki starodrukowej.
Książka Ruppla — Zapióra napisana została z po-
zycji historii drukarstwa, niemniej przedstawiony w
niej materiał graficzny stawia przed historykiem
sztuki szereg nowych zapytań, związanych z procesem
kształtowania się lokalnych ośrodków sztuki graficz-
nej na przełomie XV i XVI w. Mając w pamięci po-
czątki drukarstwa i grafiki w Polsce, przypadające
w przybliżeniu na ten sam czas co działalność drukar-
ska Stanisława na drugim końcu Europy, przegląda-
my jego druki ze szczególną uwagą (przypomnieć
warto, że w r. 1491, kiedy rozpoczyna pracę jego ofi-
cyna sewilska, wychodzi w Krakowie grupa druków
słowiańskich Szwajbolda Fioła). Podobnie jak w Kra-
kowie początków XVI w. oglądamy w Sewilli tego
czasu proces formowania się miejscowego profilu ar-
tystycznego grafiki książkowej w oparciu o wielorakie
inspiracje obce: niderlandzkie, francuskie, niemieckie
i włoskie. Te procesy asymilowania obcych inspiracji
zauważali już badacze grafiki iberyjskiej wielokrot-
nie3. Zwracano uwagę na charakterystyczne formy
grafiki figuralnej: krótkie, gęste kreskowanie, formę
oschłą, jakby archaizującą4. Inna natomiast atmosfera
panuje w obrębie form ornamentalnych, gdzie do gło-
su dochodzą także elementy tradycji mauretańskich5.
Wyrażają się one w subtelnych formach delikatnych
of Woodcut with a detailed Survey of Work done in the
15th Century, II, London 1935, s. 741 — 758 z bibliografią
przedmiotu; — D. B. UPDIKE, Printing Types, their Histo-
ry, Forms and Use, I, Cambridge Mass., 1937, s. 99 —112.
4 Por. KRISTELLER, O. C., S. 119 — 120.
5 Ibidem, s. 119 — 121.
54