DOI issue:
Nr. 3
DOI article:Recenzje - polemiki
DOI article:Sokół, Lech: Ekspresjonizm jako międzynarodowe zjawisko literackie
DOI Page / Citation link: https://doi.org/10.11588/diglit.48041#0292
LECH SOKÓŁ
EKSPRESJONIZM JAKO MIĘDZYNARODOWE ZJAWISKO LITERACKIE
Expressionism as an Internationa! hterary phenomenon. 21 essays and a bibliography. Edited
by Ulrich Weisstein. Didier (Paris), Akademiai Kiadó (Budapest) 1973, ss. 360 + 1 nlb.
Wśród zalewu publikacji dotyczących ekspres j o-
nizmu pojawił się tom ważny i nowy, obejmujący
21 artykułów i obszerną bibliografię. Co szczególnie
warte podkreślenia, tom ów jest pierwszym z całej
serii, mającej na celu stworzenie „historii porów-
nawczej literatur w językach europejskich”. Czy i jak
dalece przedsięwzięcie powiedzie się, trudno wyroko-
wać, ale że w ogóle powołano je do życia, fakt ten
wydaje się znaczący: trudno dzisiaj sensownie upra-
wiać historię literatury, a pewnie i różnych innych
sztuk, bez uprawniania komparatystyki; trudno upra-
wiać historię porównawczą literatury czy sztuki, bez
sięgnięcia, choćby jako do układu odniesienia, do
innych sztuk. Stąd jest rzeczą naturalną, iż w
tomie zatytułowanym Expressionism as an Interna-
tional Liter ary Phenomenon znajdujemy rozprawy do-
tyczące również malarstwa, muzyki, teatru i filmu.
Rozprawy te pisane są jako uzupełnienie i ze wzglę-
du na rozważania literackie, ,ale to one właśnie czy-
nią te ostatnie głębszymi, a niekiedy w ogóle zro-
zumiałymi. Dalsze przedsięwzięcia skupiającego wy-
bitne nazwiska komitetu międzynarodowego, w któ-
rym niestety zabrakło Polaków, obejmują następują-
ce publikacje: La litterature de la Renaissance, Trans-
formations litteraires europeenes au tournant du
XVIIIe et du XIX? siecle, Romanticism and Folklore
oraz The Literaturę oj the „Fin de siecle”. Wydawane
zbiory studiów podzielono na trzy grupy: dotyczące
epok dziejów literatury, kierunków literackich i za-
gadnień specjalnych. Całość obejmie 20 do 30 tomów
i będzie wydawana równolegle — podobnie jak
Expressionism... — przez paryskie wydawnictwo Di-
dier i Akademiai Kiadó w Budapeszcie.
Interesujący nas tom wydał Ulrich Weisstein, czyn-
ny jako orgainzator przedsięwzięcia, autor przedmowy
do całości publikacji, trzech ważnych studiów, bi-
bliografii, a ponadto tłumacz jednej z rozpraw. Weis-
stein jest z wykształcenia anglistą, germanistą i histo-
rykiem sztuki, od wczesnych lat pięćdziesiątych działa
w USA, obecnie w Indiana University (Bloomington);
spośród jego czterech książek i licznych artykułów
warto wymienić obszerną książkę Einfuhrung in die
Yergleichende Literaturwissenschaft (1968), kompen-
dium komparatystyki literackiej.
Układ artykułów zawartych w naszej publikacji
mówi już niejedno o jej zamyśle: trzy rozprawy pró-
bują bliżej określić ekspresjonizm jako: zjawisko
o międzynarodowym zasięgu; styl czy światopcugląd
(a więc postawić pytanie o wadze zasadniczej); wresz-
cie zarysować podstawy filozoficzne ekspresjonizmu.
Trzy dalsze traktują o niemieckim ekspres jonistycz-
nyrn dramacie, poezji i prozie, ale na płaszczyźnie
niejako międzynarodowej, gdyż ich autorzy zajmują
się wpływami literatur obcych na ekspresjonizm nie-
miecki. Następnie rozprawy mówią o zagadnieniach
szczególnych, określających jednak bliżej zarówno
ekspresjonizm „sam w sobie”, jak i pojmowany jako
zjawisko międzynarodowe, jako kierunek obejmu-
jący w latach mniej więcej 19il0—25 wiele krajów
Europy, poprzedzający nadrealizm, równoległy w cza-
sie do dadaizmu {studium o •ekspresjonizmie i dada-
izmie); wreszcie wyznaczają paralelę między litera-
turą a malarstwem, muzyką i filmem. Inne szczegól-
niejsze zagadnienia podejmują autorzy rozpraw o wor-
tycyzmie, ekspresjonizmie w angielskim dramacie i li-
teraturze, w teatrze amerykańskim i rosyjskim. Ostat-
ni z dających się wyróżnić działów obejmuje po pro-
stu omówienie ekspresjonizmu w tych literaturach,
w których, choćby w formie niedość zdecydowanej,
pojawił się, a więc w krajach skandynawskich, w Bel-
gii i Holandii, u Słowian Południowych, w Rumunii,
na Węgrzech, w Polsce i Rosji. Mapa ekspresjonizmu
tak zarysowana zawiera jednakże dotkliwe 'białe pla-
my: brak opisania ekspresjonizmu w Czechach i Sło-
wacji, we Francji, Włoszech, Hiszpanii i Portugalii
oraz w Ameryce Łacińskiej. Weisstein tłumaczy w
przedmowie ten fakt „trudnościami obiektywnymi”,
jednakże nie zmienia to sytuacji na lepsze. W szcze-
gólności kwestia ekspresjonizmu w krajach romań-
skich, delikatna i złożona, ale ciekawa i ważna, do-
maga się pilnie opracowania, zwłaszcza z międzynaro-
dowej perspektywy.
Rezygnując z omawiania geografii ekspresjonizmu
i jego kształtu w różnych literaturach, poza niemiec-
ką, angielską i .amerykańską, spróbujmy dokonać prze-
glądu najważniejszych zagadnień zawartych w stu-
diach przynoszących rozważania natury ogólniejszej.
Omówienie, choćby bardzo pobieżne, wszystkich arty-
kułów, doprowadzić by musiało do nadmiernego' roz-
rostu niniejszej prezentacji i groziłoby utonięciem w
szczegółach. Odnotujmy jedynie, że autorem arty-
kułu o ekspresjonizmie w krajach skandynawskich
jest Richard Vowles, w Belgii i Holandii — Paul
Haderman i Jean Weisgerber, u Słowian Południo-
wych — Zoran Konstantinović, w Rumunii — Al. Di-
ma i Dan Grigorescu, na Węgrzech — Miklós Szabol-
csi, w Polsce — Jan Józef Lipski i w Rosji — Vladi-
mir Markov.
280
EKSPRESJONIZM JAKO MIĘDZYNARODOWE ZJAWISKO LITERACKIE
Expressionism as an Internationa! hterary phenomenon. 21 essays and a bibliography. Edited
by Ulrich Weisstein. Didier (Paris), Akademiai Kiadó (Budapest) 1973, ss. 360 + 1 nlb.
Wśród zalewu publikacji dotyczących ekspres j o-
nizmu pojawił się tom ważny i nowy, obejmujący
21 artykułów i obszerną bibliografię. Co szczególnie
warte podkreślenia, tom ów jest pierwszym z całej
serii, mającej na celu stworzenie „historii porów-
nawczej literatur w językach europejskich”. Czy i jak
dalece przedsięwzięcie powiedzie się, trudno wyroko-
wać, ale że w ogóle powołano je do życia, fakt ten
wydaje się znaczący: trudno dzisiaj sensownie upra-
wiać historię literatury, a pewnie i różnych innych
sztuk, bez uprawniania komparatystyki; trudno upra-
wiać historię porównawczą literatury czy sztuki, bez
sięgnięcia, choćby jako do układu odniesienia, do
innych sztuk. Stąd jest rzeczą naturalną, iż w
tomie zatytułowanym Expressionism as an Interna-
tional Liter ary Phenomenon znajdujemy rozprawy do-
tyczące również malarstwa, muzyki, teatru i filmu.
Rozprawy te pisane są jako uzupełnienie i ze wzglę-
du na rozważania literackie, ,ale to one właśnie czy-
nią te ostatnie głębszymi, a niekiedy w ogóle zro-
zumiałymi. Dalsze przedsięwzięcia skupiającego wy-
bitne nazwiska komitetu międzynarodowego, w któ-
rym niestety zabrakło Polaków, obejmują następują-
ce publikacje: La litterature de la Renaissance, Trans-
formations litteraires europeenes au tournant du
XVIIIe et du XIX? siecle, Romanticism and Folklore
oraz The Literaturę oj the „Fin de siecle”. Wydawane
zbiory studiów podzielono na trzy grupy: dotyczące
epok dziejów literatury, kierunków literackich i za-
gadnień specjalnych. Całość obejmie 20 do 30 tomów
i będzie wydawana równolegle — podobnie jak
Expressionism... — przez paryskie wydawnictwo Di-
dier i Akademiai Kiadó w Budapeszcie.
Interesujący nas tom wydał Ulrich Weisstein, czyn-
ny jako orgainzator przedsięwzięcia, autor przedmowy
do całości publikacji, trzech ważnych studiów, bi-
bliografii, a ponadto tłumacz jednej z rozpraw. Weis-
stein jest z wykształcenia anglistą, germanistą i histo-
rykiem sztuki, od wczesnych lat pięćdziesiątych działa
w USA, obecnie w Indiana University (Bloomington);
spośród jego czterech książek i licznych artykułów
warto wymienić obszerną książkę Einfuhrung in die
Yergleichende Literaturwissenschaft (1968), kompen-
dium komparatystyki literackiej.
Układ artykułów zawartych w naszej publikacji
mówi już niejedno o jej zamyśle: trzy rozprawy pró-
bują bliżej określić ekspresjonizm jako: zjawisko
o międzynarodowym zasięgu; styl czy światopcugląd
(a więc postawić pytanie o wadze zasadniczej); wresz-
cie zarysować podstawy filozoficzne ekspresjonizmu.
Trzy dalsze traktują o niemieckim ekspres jonistycz-
nyrn dramacie, poezji i prozie, ale na płaszczyźnie
niejako międzynarodowej, gdyż ich autorzy zajmują
się wpływami literatur obcych na ekspresjonizm nie-
miecki. Następnie rozprawy mówią o zagadnieniach
szczególnych, określających jednak bliżej zarówno
ekspresjonizm „sam w sobie”, jak i pojmowany jako
zjawisko międzynarodowe, jako kierunek obejmu-
jący w latach mniej więcej 19il0—25 wiele krajów
Europy, poprzedzający nadrealizm, równoległy w cza-
sie do dadaizmu {studium o •ekspresjonizmie i dada-
izmie); wreszcie wyznaczają paralelę między litera-
turą a malarstwem, muzyką i filmem. Inne szczegól-
niejsze zagadnienia podejmują autorzy rozpraw o wor-
tycyzmie, ekspresjonizmie w angielskim dramacie i li-
teraturze, w teatrze amerykańskim i rosyjskim. Ostat-
ni z dających się wyróżnić działów obejmuje po pro-
stu omówienie ekspresjonizmu w tych literaturach,
w których, choćby w formie niedość zdecydowanej,
pojawił się, a więc w krajach skandynawskich, w Bel-
gii i Holandii, u Słowian Południowych, w Rumunii,
na Węgrzech, w Polsce i Rosji. Mapa ekspresjonizmu
tak zarysowana zawiera jednakże dotkliwe 'białe pla-
my: brak opisania ekspresjonizmu w Czechach i Sło-
wacji, we Francji, Włoszech, Hiszpanii i Portugalii
oraz w Ameryce Łacińskiej. Weisstein tłumaczy w
przedmowie ten fakt „trudnościami obiektywnymi”,
jednakże nie zmienia to sytuacji na lepsze. W szcze-
gólności kwestia ekspresjonizmu w krajach romań-
skich, delikatna i złożona, ale ciekawa i ważna, do-
maga się pilnie opracowania, zwłaszcza z międzynaro-
dowej perspektywy.
Rezygnując z omawiania geografii ekspresjonizmu
i jego kształtu w różnych literaturach, poza niemiec-
ką, angielską i .amerykańską, spróbujmy dokonać prze-
glądu najważniejszych zagadnień zawartych w stu-
diach przynoszących rozważania natury ogólniejszej.
Omówienie, choćby bardzo pobieżne, wszystkich arty-
kułów, doprowadzić by musiało do nadmiernego' roz-
rostu niniejszej prezentacji i groziłoby utonięciem w
szczegółach. Odnotujmy jedynie, że autorem arty-
kułu o ekspresjonizmie w krajach skandynawskich
jest Richard Vowles, w Belgii i Holandii — Paul
Haderman i Jean Weisgerber, u Słowian Południo-
wych — Zoran Konstantinović, w Rumunii — Al. Di-
ma i Dan Grigorescu, na Węgrzech — Miklós Szabol-
csi, w Polsce — Jan Józef Lipski i w Rosji — Vladi-
mir Markov.
280